وسكەمەندىك ەلەنا حاردينا قازاقتىڭ تازىسىن الەمگە تانىتىپ ءجۇر
وسكەمەن. KAZINFORM - وسكەمەن قالاسىندا تۇراتىن ەلەنا حاردينا 16 جىلدان بەرى قازاقتىڭ قۇماي تازىسىن ءوسىرىپ كەلەدى. تەك ءوسىرىپ قانا قويماي، تۇقىمىن قايتا جاڭارتۋدى ءوزىنىڭ ومىرلىك ميسسياسى سانايدى. ول قازاقستان كينولوگتار وداعىنىڭ تازى تۇقىمى بويىنشا ۇلتتىق كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتى. ال ونىڭ يتتەرى الەمدى باعىندىرعان چەمپيوندار. Kazinform ءتىلشىسى ەلەنا حاردينامەن جولىعىپ قايتتى.
«ءبىر كورگەننەن عاشىق بولدىم»
ەلەنا حاردينا - بەلگىلى كينولوگ جانە قازاقتىڭ قۇماي تازىسىنىڭ قامقورشىسى. 1990 -جىلدان بەرى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى سانالاتىن ءۇي جانۋارىن ءوسىرىپ كەلەدى. ونىڭ الدىندا دوبەرمان، اعىلشىندىق دوگ جانە نەمىستىڭ بوكسەرى سىندى ءيت تۇقىمدارىن ۇستاعان. ال 18 جىل بۇرىن ەلەنا «بەلوۆودە گەلون» اتتى ءيت وسىرۋشىلەر كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى رەتىندە كورمە ۇيىمداستىرىپ، سوندا تازىنى العاش رەت كورەدى.
- تازىعا ءبىر كورگەننەن عاشىق بولدىم. سونداي ادەمى، قۇددى ءبىر ەرتەگىدەن كەلگەندەي. بۇرىن ءيتتىڭ وسى تۇقىمى جايلى ەستىگەنمىن، ءبىراق كورگەن ەمەسپىن. ماعان تازىنىڭ سىپايىلىعى، اقىلدىلىعى مەن پاراساتتىلىعى قاتتى ۇنادى، - دەپ ەسكە الدى كينولوگ.
ەكى جىلدان كەيىن ەلەنا حاردينا تۇڭعىش رەت تازى اسىراپ، اتىن التىن ميراس دەپ قويدى. ودان اسىل تۇقىمدى يتتەردىڭ ونداعان ۇقپاعى تارادى. ءقازىر كينولوگ سەگىز تازى مەن سەگىز كۇشىگىن ۇستاپ وتىر. ولاردىڭ كوبىسى قازاقستان، ازيا، ءتىپتى الەم چەمپيونى اتانعان. حالىقارالىق ارەناعا شىققان سايىن قازاقتىڭ قۇماي تازىلارى كورەرمەننىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ، ءادىل-قازىلاردىڭ جوعارى باعالارىن الىپ جاتىر.
- بۇل كورمەلەر - جاي عانا بايقاۋ ەمەس. يتتەردى دايىنداۋ، ۆيزا الۋ، ول جاققا ۇشاقپەن جەتۋ - كۇردەلى ءارى شىعىنى مول پروتسەسس. ءبىراق مەن ءۇشىن قازاقتىڭ قۇماي تازىسىن، سول ارقىلى سالت-ءداستۇرىمىز بەن ادەت-عۇرپىمىزدى كورسەتۋ وتە ماڭىزدى. يتتەرىم الەم چەمپيوناتتارىندا باق سىناعاندا ءار ەلدەگى ادامدار ولارمەن سۋرەتكە ءتۇسۋ ءۇشىن ۇزىن-سونار كەزەككە تۇراتىن. قاي ەلدە بولماسىن حالقىمىز اۋىزبىرشىلىگىمەن، قوناقجايلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەۋروپادا تۇراتىن قازاقتار ءبىزدى وتباسى مۇشەسىندەي قارسى الدى. قاي جەردە ونەر كورسەتسەك تە «ءبىز قازاقپىز، كۇشىمىز ءداستۇر مەن بىرلىكتە» دەپ ماقتانىشپەن ايتامىن، - دەيدى ەلەنا حاردينا.
ءوز سوزىندە ول يتتەرىنىڭ جەتىستىكتەرى، سونىڭ ىشىندە 2016 -جىلى ماسكەۋدە وتكەن الەم چەمپيوناتىنداعى جانە 2023 -جىلى شۆەيتسارياداعى دۇنيەجۇزىلىك يتتەر كورمەسىندەگى جەڭىستەرى تۋرالى تەبىرەنىسپەن ەسكە الدى. بىلتىرعى بايقاۋدا قازاقتىڭ تازى يتتەرى ەۋروپادا العاش رەت ونەر كورسەتكەن. سوندا تۇمار مەن ۆانگەليا اتتى ەكى ءيتى ءبىرىنشى ورىندى جەڭىپ الدى. ۆانگەليا ول كەزدە توعىز جاستا ەدى. يتتەر جەنەۆاداعى قازىلار القاسىن باۋراپ العان.
قازاقتىڭ ۇلتتىق قازىناسى
قازاقتىڭ قۇماي تازىسى - قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قازىناسى. ولار مىڭداعان جىل بويى كوشپەلىلەرگە سەرىك بولىپ، ولاردى اشتىقتان قۇتقارىپ، جابايى اڭ-قۇستان قورعادى. حالىق ولاردى ءتىپتى ءيت دەمەي، تازى دەپ اتاپ كەتكەن. تازى دەگەن ءسوز تازا دەگەننەن شىققان. سوندىقتان دا بۇل ەرجۇرەك ءتورت اياقتىلارعا كيىز ۇيدە تۇرۋعا رۇقسات ەتىلگەن. تازىلار اشتىقتا اسىراۋشى، قاتەردە قورعاۋشى بولعان. ءالى كۇنگە دەيىن تازىنى قازاق حالقى جوعارى باعالاپ، قاستەرلەيدى. ءبىراق الەم بويىنشا بۇل ءيتتىڭ تۇقىمى بەلگىسىز بولىپ كەلدى.
ال 2023 -جىل قازاقتىڭ تازىسى ءۇشىن تاريحي جىل بولدى. 22-تامىزدا ۇزاق جىل بويى جۇمسالعان كۇش- جىگەردىڭ ارقاسىندا بۇل تۇقىمدى حالىقارالىق كينولوگيالىق فەدەراتسيا (FCI) رەسمي تۇردە مويىنداپ، قازاقستان تۇقىم يەسى مارتەبەسىن الدى. بۇل تۇقىمنىڭ ستاندارتىنا، ونىڭ دامۋى مەن الەمدىك ارەنادا ساقتالۋىنا ءبىزدىڭ ەل جاۋاپتى دەگەن ءسوز.
- ءبىراق بۇل العاشقى قادام عانا. FCI قازاقستانعا سوڭعى تۇقىم ستاندارتتارىن ازىرلەۋگە جانە بەكىتۋگە 10 جىل ۋاقىت بەردى. بۇل ۋاقىت ىشىندە بەلسەندى جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. ەندى ءبىز تۇقىمى راستالعان كەم دەگەندە مىڭ ءيتتىڭ پوپۋلياتسياسىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. بۇل ءبىر كورىنگەندەي جەڭىل شارۋا ەمەس. تالاي ءيت جەكە قولدا. ولاردىڭ يەلەرى ءيتتى تىركەۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ويلانبايدى دا. سوندىقتان حالىققا جان-جاقتى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، يتتەرگە ارنالعان ارنايى ورىندار سالىپ، كورمەلەر مەن جارىستاردى ءجيى ۇيىمداستىرىپ وتىرۋ كەرەك، - دەيدى كينولوگ.
تازى - تاريحىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى
تاعى ءبىر مىندەت - گەنەتيكالىق زەرتتەۋلەردى جالعاستىرۋ. تۇقىمنىڭ ەرەكشەلىگىن، ونىڭ باسقا تازىلاردان ايىرماشىلىعىن دالەلدەۋ قاجەت. ول ءۇشىن حالىقارالىق ساراپشىلارمەن جۇمىس ىستەپ، دەرەكتەر جيناپ، FCI-گە ۇنەمى ەسەپ بەرىپ وتىرۋ كەرەك.
ەلەنا حاردينا كۇن سايىن يتتەرگە كۇتىم جاساپ، تازا تۇقىمدىلاردى ىرىكتەۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنا ساپارعا شىعىپ، حالىقارالىق ساراپشىلارمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ ءجۇر. ۇلت مۇراسىنىڭ ءبىر بولىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ايانباي تەر توككەن ول باسقالارعا ۇلگى.
- تازى ءبىز ءۇشىن جاي ءيت ەمەس. ول تاريحىمىز بەن جان دۇنيەمىزدىڭ ءبىر بولىگى. ەگەر ءبىز تازىنى ساقتاپ قالماساق تەك تۇقىمدى عانا ەمەس، تاريحىمىزدىڭ ماڭىزدى بولشەگىن جوعالتىپ الامىز، - دەيدى ەلەنا حاردينا.
بۇگىندە ەلەنا حاردينا سياقتى جانداردىڭ ارقاسىندا قازاق تازىلارى قازاقستانعا عانا ەمەس، بۇكىل الەمگە تانىلعان تۇقىم. ءبىراق الدا ءالى اتقارىلار جۇمىس كوپ. ستاندارتتاردى بەلگىلەپ، گەنەتيكالىق ارتۇرلىلىكتى ساقتاپ جانە وسى بىرەگەي تۇقىمنىڭ تۇراقتى بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. ەلەنانىڭ كۇشىكتەرى قازىردىڭ وزىندە الەمگە جايىلىپ جاتىر. ونىڭ تازىلارى قازاقستاننان بولەك، ۇلى بريتانيادا، ماجارستاندا، تۇركيادا، رەسەيدە، ءتىپتى مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى امەريكادا تارالىپ كەتكەن.
اۆتور
تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى
