تەڭسەلگەن تارازى: قۇن سالىعىن ءوسىرۋ قازاقستاندىقتارعا قالاي اسەر ەتەدى
سونىمەن، ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ساراپشىلار بولجاعانداي بيۋدجەت تاپشىلىعى ماسەلەسىن شەشۋ جايى كوبىرەك ايتىلدى.
سونىڭ ءبىر تارماعى رەتىندە قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ شەكتى ءمانىن تومەندەتىپ، پايىزىن ءوسىرۋ جوسپارى تالقىلانىپ جاتىر. كوپشىلىككە سالىق دەگەن اتاۋى عانا تانىس بولعانىمەن، ونىڭ قالاي ەسەپتەلەتىنى، كىمدەرگە سالماق بولاتىنى ءسال بەلگىسىز. وسىعان وراي Kazinform ءتىلشىسى قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ ءمانىن تۇسىندىرۋگە تىرىسىپ، ساراپشىلارمەن بىرگە وزگە ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە دە كوز جۇگىرتىپ كوردى.
الدىمەن بۇل تاقىرىپتى نەگە قوزعاپ وتىرعانىمىزدى ايتايىق. 2023 -جىلدان باستاپ ەلىمىزدە قوسىلعان قۇن سالىعىن 12 پايىزدان 16 پايىزعا ءوسىرۋ تۋرالى باستاما كوتەرىلىپ، كودەكسكە وزگەرىستەر ەنگىزۋگە ازىرلىك ءجۇردى. ال تاياۋدا ۇكىمەتتە 16 پايىزعا ەمەس، 20 پايىزعا ءوسىرۋ جونىندە تالقىلاۋلار باستالدى.
كوپ كەشىكپەي ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين ق ق س بويىنشا ەسەپكە قويۋ ءۇشىن شەكتى ءماندى 15 ميلليون تەڭگەگە دەيىن تومەندەتۋدى ۇسىندى. قازىر بۇل شەكتى ءمان 78 ميلليون تەڭگەدەن استام. ۆەدومستۆو باسشىسىنىڭ سوزىنشە، ەلدەگى 2,3 ميلليون بيزنەس سۋبەكتىسىنىڭ 137,7 مىڭى - تەك 6 پايىزى ق ق س تولەۋشىسى بولىپ ەسەپتەلەدى، ءىس جۇزىندە تولەپ جاتقانى 88 مىڭ عانا ەكەن.
ەگەر جاڭاعى ايتقان شەكتى ءماندى 15 ميلليون تەڭگەگە تومەندەتسە، ەلىمىزدە 300 مىڭعا جۋىق جاڭا سالىق تولەۋشى پايدا بولادى. سونىڭ ارقاسىندا ەڭبەكاقى قورىنىڭ جۇكتەمەسى ازايىپ، بيۋدجەت تە ءبىرشاما تولىعىپ قالادى ەكەن. ازىرگە بۇل جوسپار كۇيىندە، الداعى ۋاقىتتا ساراپشىلارمەن كەڭەسىپ، پارلامەنتتە تالقىلانعاننان كەيىن عانا قابىلدانۋى مۇمكىن.
شەكتى ءمان مەن قۇن سالىعى قالاي ەسەپتەلەدى؟
ەڭ الدىمەن قوسىلعان قۇن سالىعى - جاناما سالىق ءتۇرى، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ ءبىر ىرگەتاسى دەسەك جاڭىلىسپايمىز. ماسەلەن، قازاقستان قازىناسىنا تۇسكەن جالپى سالىق اتاۋلىنىڭ 24 پايىزى - ءدال وسى ق ق س.
سونىمەن، جۇرت ايتىپ جاتقان شەكتى ءمان دەگەن نە؟ ول - كاسىپورىننىڭ نەمەسە بەلگىلى ءبىر بيزنەستىڭ اقشا اينالىمىنا قاتىستى دۇنيە. ازىرگە قازاقستاندا قۇن سالىعى 12 پايىزدىق مەجەدە. ءبىراق ونى بارلىق كاسىپكەر ەمەس، جىلدىق اقشا اينالىمى 78 ميلليون تەڭگەدەن اسقاندار عانا تولەيتىن. شەكتى ءماندى 15 ميلليون تەڭگەگە ازايتۋ دەگەن ءسوز - كىمدە كىمنىڭ بيزنەسىندە جىلدىق اقشا اينالىمى 15 ميلليون تەڭگەگە جەتسە، ول دا قوسىلعان قۇن سالىعىن تولەۋشى قاتارىنا قوسىلاتىنىن بىلدىرتەدى.
ياعني، وسى كەزگە دەيىن 78 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى اقشا اينالىمى بار كاسىپكەرلىكتەر بالاما تۇردە شاعىن بيزنەسكە جاتقىزىلدى. ەندى 15 ميلليون تەڭگەگە جەتسە بولعانى - ورتا بيزنەس وكىلى رەتىندە كورىنەدى.
ال قوسىلعان قۇن سالىعى - اتى ايتىپ تۇرعانداي، ءبىر كاسىپورىن تاۋارىن ساتار كەزدە ۇستەمەلەپ قوسقان اقشاسىنان ەسەپتەلەتىن الىم. كوبىنە بۇل سالىق بيزنەسپەن قاتار، تۇتىنۋشىلاردىڭ قالتاسىنا دا سالماق بولاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. مىسالى، قازاقستاندا ازىرگە قوسىلعان قۇن سالىعى 12 پايىز بولىپ تۇر. ءبىر اياق كيىم ءوندىرۋشى كاسىپورىن تاۋارىنىڭ ءار داناسىن 30 مىڭ تەڭگەدەن ساتادى دەسەك، سونىڭ ىشىندە 3600 تەڭگەسى - قوسىلعان قۇن سالىعى ەسەبىنە كەتەدى. قالعانى كاسىپكەردىڭ ەنشىسىندە.
ينفلياتسيا مەن كولەڭكەلى بيزنەسكە جول اشىلۋى مۇمكىن
بۇل جەردە تاعى دا ايتا كەتەۋ كەرەك ماسەلە – ق ق س مولشەرلەمەسىن 20 پايىزعا دەيىن كوتەرۋ بۇل تەك ۇسىنىس، ياعني رەسمي تالقىلاۋلار وتكەن سوڭ قانداي مەجەدە قالاتىنى، ق ق س مولشەرى قاي سانعا دەيىن وسەتىنى، جالپى وسە مە سول كەزدە بەلگىلى بولادى. بىزدىكى قاراپايىم حالىققا قالاي اسەر ەتەتىنىن ءتۇسىندىرۋ عانا.
ەندى قاراڭىز، ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى س. جۇمانعاريننىڭ ءوزى دە ايتقانداي، قوسىلعان قۇن سالىعىن 12 دەن 20 پايىزعا ءوسىرۋ ينفلياتسياعا تۇرتكى بولماي قويمايدى. لوگيكاعا سالساق، قوسىلعان قۇن سالىعىن ەسكەرگەن ءوندىرۋشى تاۋارعا 12 پايىز ۇستەمە قوسىپ كەلسە، ەندى 20 پايىز قوسادى. جوعارىداعى مىسالدا ايتىلعان اياق كيىم شىعارۋشى ەندى 30 مىڭ ەمەس، 32400 تەڭگەگە ساتۋعا ۇمتىلادى. سوندا شامامەن ينفلياتسيا 8 پايىزدىڭ اينالاسىندا جىلجۋى مۇمكىن. بۇل - ءبىر.
ەكىنشىدەن، قازىردەن باستاپ-اق ساراپشىلار بيزنەستە قايتادان كولەڭكەلى امالدار كوبەيە باستاۋى مۇمكىن ەكەنىن جاسىرمايدى. ماسەلەن، ەۋروپالىق وداق ەلدەرىندە ق ق س- نىڭ ورتاشا مولشەرلەمەسى 21,6 پايىز. دەسەك تە سالىق جۇيەسى دامىعان وسى ەلدەردىڭ وزىندە ق ق س- دان جالتارۋ، جاسىرۋ ىستەرى بار. فرانسيا بيۋدجەتىنىڭ مۇنداي ارەكەتتەردەن جىل سايىنعى شىعىنى - شامامەن 19 ميلليارد، گەرمانيادا - 17- 18 ميلليارد ەۋرونى قۇرايدى.
بۇل بىزدە قالاي جۇزەگە اسۋى مۇمكىن؟ بيزنەسىنىڭ جىلدىق اينالىمى 40 ميلليون تەڭگەنى قۇراپ وتىرعان ازامات بار دەلىك. شەكتى ءمان 15 ميلليون تەڭگەگە تۇسكەندە ول دا ق ق س تولەۋشىلەرگە قوسىلاتىنىن ويلايدى دا، بيزنەسىن 3 جەكە كاسىپكەرلىككە ءبولىپ تاستاۋى مۇمكىن.
بۇعان دەيىن Kazinform رەداكسياسى الەم ەلدەرىندە ق ق س مولشەرلەمەسى قانشا پايىز ەكەنىن جاريالاعان بولاتىن. قازاقستانعا قاراعاندا ازى دا، كوبى دە بار. دەگەنمەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ ءىلىپ الار تاجىريبەسى كوزگە تۇسەدى. ولار بالالارعا ارنالعان زاتتار، مينەرالدى سۋ، ءسۇت الماستىرعىش، بالالار اۆتوكرەسلوسى، قوعامدىق كولىك قىزمەتى سياقتى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار سالالارداعى وندىرۋشىلەر مەن قىزمەت كورسەتۋشىلەرگە ءبىرشاما جەڭىلدىك بەرگەن.
ارينە، قازاقستاندا دا جەڭىلدىك يەلەنگەن سالالار بار - مەديتسينا، ءبىلىم بەرۋ، مادەنيەت، اۋىل شارۋاشىلىعى، ەكسپورتقا شىعارىلاتىن تاۋارلار ءوندىرىسى. ءبىراق الەۋمەتتىك ماڭىزى بار سالالاردى كوزدەن تىس قالدىرماۋ كەرەك سەكىلدى.
باتىس ەلدەرىندەگىدەي سارالاعان ءجون
تاقىرىپقا بايلانىستى تۇران ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جوعارى قارجى جانە ەسەپ مەكتەبىنىڭ دوتسەنتى، سالىق ساراپشىسى نازيا مۇساحانوۆانىڭ پىكىرىن سۇراپ كورگەن ەدىك. ونىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىڭ قارجىلىق مۇددەلەرى تۇرعىسىنان العاندا، ق ق س - بيۋدجەتكە تۇسەتىن نەگىزگى ءارى تۇراقتى كىرىس كوزى.
- جالپى، بۇل سالىق كوپ ەلدە قولدانىلادى. امبەباپ بولۋىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتەردىڭ بيۋدجەتىن تولىقتىرۋدا ۇلكەن ءرولى بار. الايدا قوسىلعان قۇن سالىعى تاۋاردىڭ باعاسىنا قوسىلاتىنى بەلگىلى. ال باعانىڭ ءوسۋى قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ساتىپ الۋ قابىلەتىنە ءسوزسىز اسەر ەتەدى. بۇدان بولەك، ق ق س- تىڭ ءوسۋى ينفلياتسيالىق سپيرالدى كۇشەيتىپ، سالىقتان جالتارۋ جاعدايلارىن كوبەيتۋى مۇمكىن، - دەيدى ساراپشى.
نازيا مۇساحانوۆا وسى تۇستا ق ق س مولشەرلەمەسىن رەفورمالاۋ كەزىندە ەۋروپالىق وداق ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىن قولدانۋ ورىندى بولارىن ايتتى. ە و- عا مۇشە ءار ەل ق ق س مولشەرلەمەسىن دەربەس بەلگىلەسە دە، سالىقتى ەسەپتەۋ بويىنشا بەلگىلى ءبىر ەرەجەلەر بار. مىسالى، ستاندارتتى مولشەرلەمە %15 دان تومەن بولماۋعا ءتيىس. سونىمەن قاتار، كەيبىر تاۋارلارعا جەڭىلدەتىلگەن مولشەرلەمە قولدانىلادى، ال كەيبىر ونىمدەرگە نولدىك مولشەرلەمە بەلگىلەنگەن.
- ە و ەلدەرىنىڭ باسىم بولىگى ق ق س تولەۋدى رەزيدەنتتەر مەن رەزيدەنت ەمەستەر ءۇشىن بولەك قاراستىرادى. بۇل رەتتە ق ق س بويىنشا سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى تەك ەلدە رەسمي تىركەلگەن بيزنەسى بار رەزيدەنتتەر عانا پايدالانا الادى. ال تۇرۋعا ىقتيارحات العان، ەلدە كەڭسە اشقان رەزيدەنت ەمەستەر ءۇشىن ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ ماقساتىندا تومەندەتىلگەن مولشەرلەمەلەر بەلگىلەنەدى. جالپى، ەۋروپا ەلدەرىندە ورتاشا مولشەرلەمە 20-21 پايىز. ال جەڭىلدەتىلگەن مولشەرلەمەلەر ۇلى بريتانيادا 0، فرانسيادا 5,5 پايىزدان باستالادى. مىنە، وسىنداي تاجىريبە ق ق س مولشەرلەمەسىن %12 دان %20 عا دەيىن ارتتىرۋدى قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، - دەيدى مامان.
ياعني، ق ق س- تى سارالانعان تۇردە الۋ مەحانيزمى قازاقستان ءۇشىن سالىقتىڭ تەك فيسكالدىق ەمەس، سونىمەن قاتار رەتتەۋشىلىك الەۋەتىن ءتيىمدى ىسكە اسىرۋعا جول اشپاق. سارالانعان ق ق س جۇيەسىن ەنگىزگەن ەلدەردىڭ تاجىريبەسى ونى اكىمشىلەندىرۋدە ايتارلىقتاي قيىندىقتار تۋعىزبايتىنىن كورسەتكەن.
- مەنىڭ ويىمشا، مولشەرلەمەنىڭ ارتۋى شەكاراداعى جانە كەدەندەگى سىبايلاس جەمقورلىق دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، «سۇر» يمپورتتىڭ ءوسۋ قاۋپىن كۇشەيتەدى. سونىمەن قاتار، ق ق س مولشەرلەمەسىنىڭ وسۋىنە بايلانىستى بيزنەستىڭ سالىقتىق شىعىندارى ارتىپ، بۇل ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىنا دا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن، - دەپ قورىتىندىلادى ءسوزىن نازيا مۇساحانوۆا.
جاناما سالىقتى تۇبىندە تۇتىنۋشى تولەيدى
ال «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى تيمۋر جاركەنوۆتىڭ پىكىرىنشە، الداعى ۋاقىتتا بولۋى مۇمكىن وزگەرىستەردى مەملەكەتتىك ورگاندار قاراپايىم حالىققا ۇعىنىقتى ەتىپ ءتۇسىندىرىپ بەرگەنى ابزال.
- قوسىلعان قۇن سالىعىنا قاتىستى شەكتى ءماندى 15 ميلليون تەڭگەگە تومەندەتۋ تاقىرىبىن ءبىز ەكى جىلدان بەرى تالقىلاپ كەلەمىز. وسى ۋاقىتقا دەيىن ماسەلەنى كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشىپ كەلدىك. ەندى بۇل باستاما رەسمي جاريالاندى. الداعى ۋاقىتتا ءبىز وسىعان قاتىستى تالداۋ ازىرلەپ، جاعدايدى رەتتەۋدىڭ باسقا قانداي نۇسقالارى بارىن انىقتاپ كورەمىز.
قازىر ق ق س ەسەبى بويىنشا بەلگىلى ءبىر الشاقتىقتار بار، ال مەملەكەت ق ق س اۋدارىمدارى ۇزدىكسىز جۇزەگە اسىرىلۋى كەرەك دەپ ساناپ وتىر. ەگەر شەك 15 ميلليون تەڭگەگە دەيىن تومەندەتىلسە، وندا B2B سەكتورى ءبىرتۇتاس جۇيەگە بىرىگەدى. ياعني، بارلىق ارالىق مامىلەلەر ق ق س- قا جاتقىزىلىپ، بۇلار جاناما سالىقتار ساناتىنا كىرەدى. جالپى، ق ق س - بەلگىلى ءبىر ونىمگە قوسىلعان قۇنعا سالىناتىن سالىق. ونىڭ ەسەپتەلۋىن تولىققاندى ءتۇسىندىرىپ بەرۋ - مەملەكەتتىك ورگاندار قۇزىرىنداعى ءىس، - دەدى جاركەنوۆ.
15 ميلليون تەڭگە - بۇل ميكرو- بيزنەستىڭ بەلگىلى ءبىر شەكتەۋى. ساراپشى الدىن الا كەلىسىم بويىنشا ميكرو- بيزنەس ءۇشىن «ءوزىن- ءوزى جۇمىسپەن قامتىعاندارعا ارنالعان سالىق» ەنگىزۋدى قاراستىرعاندارىن ايتتى. بۇرىن بۇل ءليميتتى جىلىنا 15 ميلليون تەڭگە كولەمىندە بەلگىلەۋگە كەلىسىپتى. ەندى وسى شەكتى مولشەر نەگىزگە الىنىپ وتىر.
- ق ق س حالىققا اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز. بۇل جاناما سالىقتى اقىرىندا تۇتىنۋشى تولەيدى. جەكە تۇلعا كەز كەلگەن ءبىر تاۋاردى ساتىپ العان كەزدە وسى تاۋاردىڭ قۇنىندا ق ق س- تىڭ 20 پايىزى دا بولادى. تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ قۇنى شىنىمەن دە تۇتىنۋشىلارعا قىمباتتاۋ بولا باستايتىنى انىق، - دەپ تۇيىندەدى تيمۋر جاركەنوۆ.
قورىتا ايتقاندا، تاقىرىپتى تەڭسەلگەن تارازىعا بالاۋىمىز بەكەر ەمەس. ويتكەنى ق ق س- تى كوتەرۋ بيۋدجەتكە ءتيىمدى بولعانىمەن، تۇتىنۋشىلارعا جاعىمسىز بولۋى ىقتيمال. ال بيزنەستى ۇتىلادى نە ۇتىلمايدى دەپ جورامالداي المايمىز، سەبەبى جاناما سالىقتى تاۋار قۇنىنا ارتا سالۋى عاجاپ ەمەس. شاماسى، الداعى ۋاقىتتا ينفلياتسيا تاقىرىبىنىڭ وزەكتىلىگى ارتا بەرمەك.
ماديار تولەۋوۆ
