تەمەكىگە قارسى كۇرەستەگى ساتسىزدىك: قازاقستاندا تەمەكى شەگەتىندەردىڭ سانى ارتۋدا
استانا. قازاقپارات - 2024 -جىلى شىلدەدە ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى ەرەسەك تۇرعىندار اراسىندا تەمەكى شەگۋگە قاتىستى جىل سايىنعى كەزەكتى زەرتتەۋىن جۇرگىزدى. ساۋالناما رەسپۋبليكاداعى بارلىق وڭىرلەردى، ونىڭ ىشىندە ءىرى قالالار - استانا، الماتى جانە شىمكەنتتى قامتىدى. الىنعان ناتيجەلەر بويىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا حالىقتىڭ 20,7 پايىزى تەمەكى شەگەتىنى انىقتالدى. ال 2023 -جىلى بۇل كورسەتكىش %19,4 بولعان.
حالىق سانىن ەسكەرسەك، دەمەك ەلىمىزدە شامامەن 3 ميلليوننان استام شىلىم شەگەتىن ادام بار. ءدال وسىنداي دەرەكتەردى بەدەلدى زەرتتەۋ ورتالىعى Euromonitor دا كەلتىرىپ وتىر. 2024 -جىلدىڭ باسىندا ولاردىڭ زەرتتەۋلەرى قازاقستاندا 3,3 ميلليون ەرەسەك تەمەكى شەگەتىندەر بار ەكەنىن كورسەتكەن. ياعني، تەمەكىگە قارسى كۇرەستىڭ اۋقىمدى كومپانيالارىنا قاراماستان، تومەندەۋدىڭ ورنىنا ەلەۋلى ءوسۋ بايقالادى.
بالكىم، وسى ارەكەتتەردىڭ ەش ناتيجە بەرمەگەنىنىڭ سەبەبى - وسى جىلدار بويى تەمەكىگە قارسى ساياساتتى كىمدەر جۇرگىزگەنىندە بولار؟ قىزىعى، بۇلار مەديتسينا سالاسىنىڭ ماماندارى نەمەسە كاسىبي دارىگەرلەر ەمەس. 2014 -جىلدان بەرى مەملەكەت جۇرگىزگەن تەمەكىگە قارسى كۇرەستىڭ بارلىق ستراتەگياسىن قوعامدىق ۇيىمدار ايقىنداعان. اتاپ ايتقاندا، بەلگىلى بەلسەندى ءجاميلا سادىقوۆا باسقاراتىن «قولشاتىر» قۇرىلىمداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، مىسالى، «تەمەكىسىز» قورى. ولار پارلامەنتتە قابىلدانعان بارلىق تەمەكىگە قارسى زاڭنامالىق باستامالاردى قالىپتاستىرعان.
اتاپ ايتقاندا، «تەمەكىسىز» قورى تەمەكىگە اكسيزدەردى بىرنەشە رەت كوتەرۋدى باستامالاپ، ونىڭ ناتيجەسىندە 2014 -جىلمەن سالىستىرعاندا تەمەكىنىڭ بولشەك باعاسى 5 ەسە جانە ودان دا كوپ ءوستى. بۇل قازىر كونتراباندانىڭ وسۋىنە الىپ كەلدى.
سونداي-اق، تەمەكى شەگۋدىڭ قاۋىپتى سالدارىن كورسەتەتىن ناۋقاندار (قورقىنىشتى سۋرەتتەردى قاپتاماعا ورنالاستىرۋ) مەن سادىقوۆا باستاعان كالياندارعا تىيىم سالۋ تۋرالى زاڭ دا بار. بۇل زاڭنىڭ پايداسى بولمادى: تىيىم ءىس جۇزىندە ەش جەردە ساقتالمايدى. تەك كاليانداردىڭ كولەڭكەلى نارىعىنىڭ وسۋىنە اكەلدى. كونترافاكتىلىك جانە ەلەكتروندى تەمەكىلەردىڭ زاڭسىز نارىعىنىڭ ءوسۋىن قازىردىڭ وزىندە قوعامدىق بەلسەندىلەر ونلاين ساتۋ ارنالارىن باقىلاۋ ارقىلى انىقتاۋدا. ال قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قازاقستاننىڭ ءارتۇرلى ايماقتارىندا ۇستالعاندار تۋرالى اپتا سايىن ەسەپ بەرۋدە.
2014 -جىلدان باستاپ وسى ۇ ە ۇ-لار ۇسىنعان بارلىق شارا تۇراقتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلعانىمەن، ەشقانداي ناتيجە بەرگەن جوق. بۇل تەك ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ جاڭا دەرەكتەرىنەن عانا ەمەس، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قامقورلىعىمەن جۇيەلى تۇردە وتكىزىلەتىن GATS (تەمەكىگە قارسى كۇرەس بويىنشا عالامدىق زەرتتەۋ) سالىستىرمالى ەسەبىنەن دە كورىنىس تابادى. «2014 پەن 2019 -جىلدار ارالىعىندا تەمەكى تۇتىنۋدىڭ تارالۋىندا ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولعان جوق».
بۇل جاعدايدا سادىقوۆا قالايشا قازاقستانداعى تەمەكىگە قارسى كۇرەس ستراتەگياسىن انىقتايتىن نەگىزگى تۇلعاعا اينالدى؟
GSGR حالىقارالىق اناليتيكالىق ورتالىعىنىڭ «تەمەكى ءتۇتىنىن اشكەرەلەۋ: Bloomberg-تىڭ تەمەكىگە قارسى كامپانياسىنىڭ تيىمدىلىگىن باعالاۋ» اتتى جاقىندا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋىندە قازاقستاندا ميللياردەر مايكل بلۋمبەرگتىڭ ىقپال ەتۋ توپتارىن قۇرۋداعى سادىقوۆانىڭ ءرولى اتاپ وتىلگەن. اۆتورلاردىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستانداعى وسى قۇرىلىمداردىڭ لوببيستىك بەلسەندىلىگىندە باستى ءرولدى سادىقوۆا اتقارادى. ول بۇعان دەيىن دجوردج سوروستىڭ «اشىق قوعام» قورىنان ءوز باستامالارىن قولداۋ ءۇشىن قارجىلاندىرۋ العان.
اۆتورلاردىڭ پىكىرىنشە، سادىقوۆانىڭ باستامالارى تەمەكى باعاسى مەن اكسيزدەردى ارتتىرۋ بويىنشا بلۋمبەرگتىڭ عالامدىق ستراتەگياسىنا تولىق سايكەس كەلەدى. بۇل شىن مانىندە ءساتسىز ستراتەگيا، تەمەكى شەگۋدىڭ ازايۋىنا ەمەس، تەك كونتراباندالىق تەمەكى نارىعىنىڭ وسۋىنە اكەلگەن. ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا دا، مۇندا 2020 مەن 2024 -جىلدار ارالىعىندا جاسىرىن تەمەكى نارىعى شامامەن 7 ەسە ءوسىپ، 1,4 پايىزدان 10,1 پايىزعا جەتتى.
ءجاميلا سادىقوۆا «بلۋمبەرگ باستاماسى» اياسىنداعى قىزمەتى تۋرالى ايتۋدان جالتارادى. تەك 2011 -جىلى، ايعاقتارمەن قىسىم كورسەتىلگەندە عانا، ول سوتتا گرانتتار الاتىنىن مويىنداعان. GSGR اقپاراتىنا سايكەس، ول وسى كۇنگە دەيىن گرانت الۋدى جالعاستىرۋدا، ءبىراق گرانت بەرۋشىلەردىڭ ەسىمدەرىن جاريالامايدى.
«سوڭعى 4 جىلدا ول جالپى 600000 ا ق ش دوللارىنا تەڭ گرانتتار العان»، - دەلىنگەن زەرتتەۋدە.
«سادىقوۆانىڭ دەپۋتات بولۋعا ۇمتىلىسى ونىڭ لوببيستەر جەلىسىن قۇرۋعا جانە ساياساتكەرلەرگە ىقپال ەتۋگە كۇش سالۋىنان بايقالادى. وسىلايشا، ول تەك Bloomberg-تىڭ قازاقستانداعى ىقپالىن كۇشەيتىپ قانا قويماي، ءوز جەكە ساياسي امبيتسيالارىن دا جۇزەگە اسىرعىسى كەلەدى»، - دەپ اتاپ كورسەتىلگەن GSGR شولۋىندا.
سوڭعى 10 جىلدا تەمەكى شەگۋ ماسەلەسى شەشىمىن تاپپاعاندىقتان، بالكىم، مەملەكەتكە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ىنتاسىنا سەنىپ قانا وتىرماي، تەمەكىگە قارسى كۇرەستە جاڭا تاسىلدەردى قاراستىرۋ قاجەت شىعار؟
