تاريحي ماكسيمۋم: توقايەۆتىڭ قاتارعا ساپارىنان نە كۇتەمىز
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 13-14-اقپان كۇندەرى قاتارعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى.
ەكى ەل اراسىنداعى ماڭىزدى سالالار، ونىڭ ىشىندە ينۆەستيتسيا تارتۋ جاقسى قارقىنمەن دامىپ كەلەدى. مەملەكەتتەردىڭ تاۋار اينالىمى دا اجەپتاۋىر ۇلعايدى. 2018 -جىلى 429 مىڭ دوللار بولعان تاۋار اينالىمى، بىلتىردىڭ ون ءبىر ايىندا 9,6 ميلليون دوللارعا جەتتى. مۇنى ساراپشىلار «تاريحي ماكسيمۋم» دەپ اتادى. ەلدەرىمىزدىڭ جان- جاقتى قارىم- قاتىناسى جانە پرەزيدەنتتىڭ ساپارى تۋرالى Kazinform ءتىلشىسىنىڭ ماتەريالىنان وقىڭىز.
«ساپار بارىسىندا قاتار مەملەكەتىنىڭ ءامىرى شەيح ءتاميم بەن حاماد ءال تانيمەن جانە پرەمەر- ءمينيسترى شەيح مۇحاممەد بەن ابدۋلراحمان ءال تانيمەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزەدى. سونداي- اق پرەزيدەنت قازاق- قاتار ينۆەستيتسيالىق دوڭگەلەك ۇستەلىنە قاتىسادى جانە وسى ەلدىڭ بيزنەس كاپيتاندارىمەن ءبىرقاتار كەزدەسۋ وتكىزەدى»، - دەلىنگەن اقوردانىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى بۇگىن تاراتقان حابارلامادا.
قىسقاشا قاتار جايلى.. .
ەل اراب تۇبەگىنىڭ سولتۇستىك- شىعىس بولىگىندەگى قاتار تۇبەگىندە ورنالاسقان. ول وڭتۇستىگىندە ساۋد ارابياسى كورولدىگىمەن شەكتەسەدى جانە قالعان بولىگى پارسى شىعاناعى سۋلارىمەن شايىلىپ جاتىر. 2,7 ميلليون حالقى بار، ونىڭ 350 مىڭعا جۋىعى - جەرگىلىكتى قاتارلىقتار، قالعانى - ەڭبەك ەميگرانتتارى.
ەكونوميكاسى جوعارى، حالقىنىڭ ءال- اۋقاتى جاقسى، ەڭ باي ەلدەردىڭ ءبىرى. شۆەيتساريانىڭ حالىقارالىق مەنەدجمەنت دامىتۋ ينستيتۋتى ءوزىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك باسەكەگە قابىلەتتىلىك يندەكسىندە دوحانى 64 ەلدىڭ ىشىندە 18-ورىنعا قويدى. قاتار ۇكىمەتتىڭ تيىمدىلىگى بويىنشا 7- ، بيزنەستىڭ تيىمدىلىگى بويىنشا 14- ورىنعا يە بولدى جانە ينفراقۇرىلىمدىق رەيتينگىن 38- ورىنعا دەيىن جاقسارتتى. ونىڭ رەيتينگىنە كۇشتى ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەر، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ تومەندىگى، مەملەكەتتىك سۋبسيديالار، كيبەرقاۋىپسىزدىك، جوعارى مەملەكەتتىك تاپشىلىق، جالپى نەگىزگى كاپيتالدى قالىپتاستىرۋ، حالىقارالىق تاجىريبە، كاسىپكەرلىك، ۇلكەن دەرەكتەر مەن اناليتيكانى پايدالانۋ اسەر ەتەدى.
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ بولجامىنشا، قاتار ەكونوميكاسى 2023-جانە 2024 -جىلدارى پارسى شىعاناعى اراب مەملەكەتتەرىنىڭ ارىپتەستىك كەڭەسى ەلدەرى اراسىندا ەڭ جىلدام وسەتىن ەكونوميكا بولادى. ناقتى ج ءى ءو 2023 -جىلى %4,5 عا جانە 2024 -جىلى %4,4 عا وسەدى دەپ كۇتىلۋدە. ج ءى ءو ءوسۋى كومىرسۋتەگى ەكسپورتىنىڭ ۇلعايۋىمەن جانە دوحانىڭ سولتۇستىك كەن ورنىن كەڭەيتۋ جوسپارلارىمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. سونداي- اق، پرەزيدەنت جانىنداعى قسزي باس ساراپشىسى ءادىل كاۋكەنوۆ «قاتار - تاياۋ شىعىستاعى ىقپالدى ەل» دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
قاتار-تاياۋ شىعىستاعى ماڭىزدى جانە بىرەگەي مەملەكەت. وزىندىك ەرەكشەلىگى بار، سىرتقى ساياساتىندا ماقساتقا جەتە الاتىن جانە وزدىگىنەن ارەكەت ەتە الاتىن ەل. ءوزىنىڭ كورشىلەس ەلدەرىمەن قارىم- قاتىناسى وڭاي بولماسا دا، بۇل ايماق ءۇشىن قاتاردىڭ ورنى بولەك. سەبەبى تاياۋ شىعىستا ونىڭ ىقپالى زور، - دەدى ءادىل كاۋكەنوۆ.
ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىس جانە ينۆەستيتسياداعى ىنتىماقتاستىق
پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆ بيىل 2-اقپاندا قازاقستان مەن قاتار ۇكىمەتى اراسىنداعى ينۆەستيتسيالاردى ءوزارا كوتەرمەلەۋ جانە قورعاۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالايتىن زاڭعا قول قويدى. بۇل ەلدەر اراسىنداعى ينۆەستيتسيالىق بايلانىستىڭ جاندانۋىنا جول اشادى. سونداي- اق، كەلىسىم ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ستاندارتتى قاعيدالارى، UNCTAD پرينتسيپتەرى جانە دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ۇسىنىستارى نەگىزىندە جاسالعان.
بۇل قۇجات ەكى مەملەكەت اۋماعىندا ينۆەستيتسيالىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە ينۆەستورلاردىڭ حالىقارالىق قۇقىقتىق كەپىلدىكتەرىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. كەلىسىم ينۆەستيتسيالىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە ينۆەستورلاردىڭ قۇقىعىنىڭ كەپىلدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى ىنتىماقتاستىقتىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن قۇرىپ وتىر. بۇل رەتتە، ينۆەستيتسيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا جانە ەلدەر اراسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ساۋدا- ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا جاعداي جاسالادى، - دەگەن ەدى سىرتقى ىستەر ۆيتسە-ءمينيسترى نازيرا نۇربايەۆا 2023 -جىلعى 6 -جەلتوقساندا ءماجىلىس وتىرىسىندا.
پارسى شىعاناعى ەلدەرى قازاقستانعا ەرەكشە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتقانىنا ستاتيستيكا دالەل. 2022 -جىلى شىعاناقتان قازاقستانعا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ (ت ش ي) جالپى اعىنى ونىڭ الدىنداعى جىلمەن سالىستىرعاندا %26,8 عا ارتىپ، 460,7 ميلليون دوللارعا جەتتى.
ق ر ۇلتتىق بانكىنىڭ مالىمەتىنشە، قاتاردان قازاقستانعا تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا 75,9 ميلليون دوللارعا جەتتى. 2024 -جىلعى 1-قاڭتارداعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەل اۋماعىندا قاتار كاپيتالىمەن بايلانىسى بار 3 زاڭدى تۇلعا تىركەلگەن، ونىڭ ىشىندە 2 زاڭدى تۇلعا جۇمىس ىستەيدى.
ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ ماڭىزدى تەتىگى - قازاقستان- قاتار جوعارى دەڭگەيدەگى بىرلەسكەن كوميسسياسى. وسى ۋاقىتقا دەيىن كوميسسيانىڭ التى وتىرىسى ءوتتى (دوحادا - 2000 -جىلعى ماۋسىمدا، 2015 -جىلعى قازاندا جانە 2023 -جىلعى قازاندا؛ استانادا - 2001 -جىلعى مامىردا، 2009 -جىلعى قازاندا، 2020 -جىلعى اقپاندا).
تومەندەگى ينفوگرافيكادان ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى تاۋار اينالىمى جىل سايىن ارتىپ كەلە جاتقانىن كورۋگە بولادى.
بىلتىر 3-قازاندا دوحادا ەكى ەلدىڭ ءىرى بيزنەس وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن بيزنەس- فورۋم ءوتتى. وعان 150 دەن استام دەلەگات قاتىستى. ال، وتكەن جىلى 8 - ماۋسىمدا قاتار ءامىرى شەيح تاميم بەن حاماد ءال ءتانيدىڭ قازاقستانعا جۇمىس ساپارى اياسىندا استانادا قاتارداعى ەڭ ءىرى 10 ءىرى كومپانيا باسشىلىعىنىڭ قاتىسۋىمەن دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. ناتيجەسىندە تاراپتار جالپى سوماسى 500 ميلليون دوللاردان اساتىن 5 قۇجاتقا قول قويدى.
2022 -جىلعى 13-قازاندا قاتار ءامىرى شەيح تاميم بەن حاماد ءال ءتانيدىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى اياسىندا استانادا قازاقستان- قاتار ينۆەستيتسيالىق فورۋمى ءوتتى. جوعارى دەڭگەيدە وتكەن شاراعا ەكى ەلدىڭ ءىرى بيزنەس وكىلدەرى قاتىستى. ينۆەستيتسيالىق فورۋم اياسىندا جالپى سوماسى 625 ميلليون دوللاردان اساتىن 13 ەكىجاقتى قۇجاتقا قول قويىلدى.
ەكى جىل بۇرىن دوحادا ەكى جاقتاعى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، قاتار ينۆەستيتسيالىق قورىنىڭ «Qatar Investment Authority» «Power International Holding»، قاتار كاسىپكەرلەرىنىڭ قاۋىمداستىعى، «Faisal Holding» باسشىلارىمەن ءبىرقاتار كەزدەسۋ ءوتىپ، بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق قور قۇرۋ جانە تاۋ-كەن ونەركاسىبى، اۋىل شارۋاشىلىعى، مەديتسينا جانە تۋريزم سالالارىندا ءبىرقاتار ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ تالقىلاندى.
2023 -جىلدىڭ باسىنان بەرى ءوزارا ساۋدا كولەمى 2,8 ەسە وسكەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. قازاقستاننىڭ كاتارعا ەكسپورتى %59,3 عا ارتىپ، 5,0 ميلليون دوللارعا جەتتى، ونىڭ %15,5 ىن قاتارداعى ءىرى ساۋدا جەلىلەرىندە ساتىلاتىن قازاقستاندىق ەت جانە ەت ونىمدەرى قۇرايدى.
اسكەري- تەحنيكالىق ىنتىماقتاستىق
مەملەكەتتەر اسكەري- تەحنيكالىق سالادا دا ىنتىماقتاستىق ورناتتى.
2022 -جىلعى 20-23-ناۋرىزدا قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مارات حۇسايىنوۆ «DIMDEX-2022 - حالىقارالىق اسكەري- تەحنيكالىق كورمەسىنە قاتىستى.
ال، بىلتىر 11-12-جەلتوقساندا قاتار پرەمەرىنىڭ ورىنباسارى، قورعانىس ىستەرى ءمينيسترى حالەد بەن مۋحامماد ءال- اتياحتىڭ شاقىرۋىمەن ق ر قورعانىس ءمينيسترى رۋسلان جاقسىلىقوۆ دوحاعا ساپارمەن باردى. وندا اسكەري ۆەدومستۆولاردىڭ باسشىلارى اسكەري ىنتىماقتاستىق جانە تەحنيكالىق كومەك سالاسىنداعى ۇكىمەتارالىق كەلىسىمدەرگە قول قويدى.
قازاقستان مەن قاتار اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس 1993 -جىلدىڭ 1-شىلدەسىندە ورنادى. سودان بەرى ەكى ەلدىڭ باسشىلارى، پرەمەرلەرى ەكى جاققا بىرنەشە رەت ساپار شەكتى.
ال، 2019-2023 -جىلدار ارالىعىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن قاتار ءامىرى شەيح تاميم بەن حاماد ءال ءتاني 8 رەت تەلەفون ارقىلى سويلەستى جانە ءتۇرلى حالىقارالىق شارالار اياسىندا 5 رەت كەزدەستى. سونىڭ ىشىندە 2022 -جىلعى 21-22-ماۋسىمدا مەملەكەت باسشىسى ءامىردىڭ شاقىرۋىمەن II قاتار ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىستى. سول كەزدە قاسىم- جومارت توقايەۆ شەيح تاميم بەن حاماد ءال تانيگە ءىلتيپات ءبىلدىردى جانە ءوزارا ساۋدا-ساتتىق كورسەتكىشتەرىن ارتتىرۋدىڭ ماڭىزىن ايتتى. سونداي- اق، پرەزيدەنت ەكى مەملەكەتتىڭ ۇكىمەتتەرى مەن ىسكەر توپتارى اراسىنداعى ىقپالداستىقتى جانداندىرۋدى ۇسىندى.
ءبىزدىڭ ءبىرقاتار ينۆەستيتسيالىق جوبالارىمىز بار.. . قازاقستان كومپانيالارى وسى باعىتتا قاتار بيزنەسىمەن تىعىز ىقپالداستىق ورناتۋعا نيەتتى،- دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ءوز كەزەگىندە شەيح تاميم بەن حاماد ءال ءتاني دوحانىڭ قازاقستانمەن كوپجاقتى ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا مۇددەلى ەكەنىن مالىمدەدى.
بۇگىنگى ەكونوميكالىق فورۋمعا قازاقستاننىڭ قاتىسقانى -مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. ءبىزدىڭ ءوزارا سەنىمگە نەگىزدەلگەن قارىم- قاتىناسىمىز وتە جاقسى. بىرلەسكەن جوبالاردى، اسىرەسە، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا جۇزەگە اسىرۋعا دايىنبىز. بۇل ەلىمىز ءۇشىن باسىم باعىت جانە جۋىق ارادا اگروونەركاسىپ كەشەنىندەگى بىرلەسكەن جوبالاردى ەگجەي- تەگجەيلى تالقىلاۋ ءۇشىن ارنايى توپ جىبەرەمىز،- دەدى قاتار ءامىرى.
دوحاعا ساپاردا قاسىم-جومارت توقايەۆ قاتار ءامىرىن قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلۋگە شاقىردى.
ءسويتىپ، 2022 -جىلدىڭ 12-13-قازانىندا قاتار ءامىرى شەيح ءتاميم بەن حاماد ءال ءتانيدىڭ قازاقستانعا مەملەكەتتىك ساپارى ءوتتى. وسى ساپاردىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك جانە ۆەدومستۆوارالىق دەڭگەيدە 12 ەكىجاقتى قۇجاتقا قول قويىلدى. كەڭەيتىلگەن قۇرامدا كەلىسسوز ءوتتى.
وسى كەلىسسوزدەر بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى ەكى ەل اراسىندا ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناستار ورناعانىنا 30 جىل تولعانىن ارنايى اتاپ ءوتتى.
بۇل - ەرەكشە مەرەيلى بەلەس. وسى مەرزىم ىشىندە ءبىز تىعىز مەملەكەتارالىق ىنتىماقتاستىق ورناتتىق. سىندارلى ساياسي ديالوگ قۇردىق. وسىنىڭ ءبارى ءداستۇرلى دوستىق پەن بەرىك ارىپتەستىككە نەگىزدەلگەن. استاناداعى «ءال- فارابي» مەشىتى مەن شەيح ءتاميم اتىنداعى ءبىلىم ورداسى - وسىنىڭ ايقىن كورىنىسى. سونداي- اق، جۋىردا الماتى وبلىسىنىڭ وتەگەن باتىر كەنتىندە پەريناتالدى اۋرۋحانانىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ءبىز قاتار مەملەكەتىنىڭ ەلىمىزدى كوركەيتۋگە قوسقان ۇلەسى مەن جان- جاقتى قولداۋىن ەشقاشان ۇمىتپايمىز. بولاشاقتا دا قازاق-قاتار قاتىناستارىن ءارى قاراي دامىتۋعا دايىنبىز،- دەدى قاسىم جومارت توقايەۆ.
بۇدان بولەك وسى ساپاردا امىرگە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ «التىن قىران» وردەنى تابىستالدى.
سونداي-اق، قاتار ءامىرى 2023 -جىلى جۇمىس ساپارىمەن ەلىمىزگە كەلدى. ءسويتىپ، ول وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستانعا ءۇش رەت كەلىپ- كەتتى. ەندى 13-14-اقپان كۇندەرى قاسىم-جومارت توقايەۆ قاتارعا مەملەكەتتىك ساپارمەن بارادى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ قاتارعا ساپارىنان نە كۇتەمىز؟
ەكى ەل كوشباسشىلارىنىڭ سوڭعى 5 جىلدا ءجيى كەزدەسۋى تەگىن ەمەس. مەملەكەتتەر ءوزارا جاقسى قارىم-قاتىناس ورناتقان جانە ەشقانداي حالىقارالىق ماسەلەلەردە پىكىر قايشىلىق بولعان ەمەس. قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى جوعارى، ال قاتاردىڭ ينۆەستيتسيا قۇيۋعا الەۋەتى زور. سول سەبەپتى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ساپارى ەكىجاقتى قاتىناستى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىنى ءسوزسىز.
قازاقستان مەن قاتاردىڭ اراسىندا ەشقانداي كەلىسپەۋشىلىكتەر مەن نارازالىقتار جوق. كەرىسىنشە، ءوزارا ىنتىماقتاستىعى جوعارى، دوستىعى جاراسقان مەملەكەتتەر. جالپى الەمنىڭ باسقا ەلدەرى، ونىڭ ىشىندە كورشىلەس ەلدەردىڭ قازاقستانعا دەگەن قارىم- قاتىناسى جاقسى. سوندىقتان بۇل ارتىقشىلىق قاتارمەن ينۆەستيتسيالىق، تاۋار اينالىمىندا ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ جانە كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ وتىر.. . قازاقستانعا قاتاردىڭ ينۆەستيتسياسى ماڭىزدى جانە قاتار ءۇشىن قازاقستاننىڭ ورتالىق ازياداعى ەكونوميكالىق جاعدايى تارتىمدى،- دەپ پىكىر ءبىلدىردى ساراپشى ءادىل كاۋكەنوۆ.
ودان قالدى، ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، دوحا-تەك ايماقتاعى ەمەس، الەمدەگى اۆياتسيالىق حاب. سوندىقتان قازاقستان بۇل پراكتيكانى وزىنە دە ەنگىزە الادى.
ءادىل كاۋكەنوۆ قاتارلىقتاردىڭ ەلىمىزدىڭ جول قۇرىلىسى، مۇناي وڭدەۋ، حيميالىق وڭدەۋ جانە باسقا بىرنەشە باعىتىنا قىزىعۋشىلىعى جوعارى ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى.
قورىتا ايتساق، ايماقتىق ىنتىماقتاستىقتى ەسكەرسەك، وندا قازاقستان مەن قاتار ورتالىق ازيا جانە اراب ەلدەرى اراسىنداعى كوپىر بولا الادى جانە پرەزيدەنتتىڭ بۇل ساپارى سول كوپىردىڭ بەرىكتىگىن قامتاماسىز ەتەدى دەپ كۇتەمىز.
اۆتور
راحيلا تلەۋوۆا
