قيىن بالا قايدان شىعادى؟

استانا. قازاقپارات – بۇگىندە جامبىل وبلىسىندا جاسوسپىرىمدەر قىلمىسى الاڭداتىپ تۇر. بىلتىر كامەلەتكە تولماعاندار جاسالعان قىلمىس سانى 26 بولسا، بيىل ناقتى وسى ساناتتاعى زاڭبۇزۋشىلىقتار 3,8 پايىزعا وسكەن. جاستار اراسىنداعى تەرىس قىلىقتىڭ باسىم بولىگى ۇرىپ- سوعۋ، بوپسالاۋ، ۇرلىق جانە ءوز-وزىنە قول سالۋ فاكتىلەرى.

جالپى، بۋىنى قاتپاعان جاس وسكىندەردى قىلمىسقا نە يتەرمەلەيدى؟ ولاردىڭ مۇنداي جولعا تۇسۋىنە نە سەبەپ؟ جاستار قىلمىسىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟ ساناعا سالماق سالعان ساۋالعا جاۋاپ ىزدەپ كورسەك...

107 جاس ءوسپىرىم مەن 53 قولايسىز وتباسى ەسەپكە الىنعان

تاراز قالالىق پوليتسيا باسقارماسى جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى بەرگەن اقپاراتقا سۇيەنسەك، 2022-2023 -جىلداردىڭ قورىتىندىسىندا جالپى قىلمىستاردىڭ سانى 17,8 پايىزعا تومەندەپتى. الايدا كورسەتكىشى ەسەلەپ وسكەندەرى دە بار. ماسەلەن، بۇرىن قىلمىس جاساعانداردىڭ قايتالاۋ دەرەگى 3 پايىزعا ارتقان. سونداي-اق تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا جول بەرمەۋ ماقساتىندا ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەكتورلارى 1673 وتباسىن ەسەپكە العان.

جاسوسپىرىمدەر جاسايتىن قىلمىستاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا يۋۆەنالدى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى ناۋرىز ايىندا 859 كامەلەتكە تولماعانداردى پوليتسيا بولىمدەرىنە جەتكىزگەن. ناتيجەسىندە، 107 جاس ءوسپىرىم مەن 53 قولايسىز وتباسى ەسەپكە الىنعان. تاراز قالاسى اكىمدىگى جانىندا قۇرىلعان كامەلەتكە تولماعاندار ىستەرى جونىندەگى كوميسسيادا 38 ءىس قارالىپ، ونىڭ شەشىمى بويىنشا 20 اكە-شەشە، اتا-انا قۇقىعىنان ايىرىلعان. 3 جاس ءوسپىرىم ارنايى مەكتەپتەرگە جىبەرىلگەن.

قالالىق ءبىلىم بولىمىنە 2008 -جىلى تۋعان ا. ەسىمدى جاس ءوسپىرىمنىڭ بۇعان دەيىن ءوز-وزىنە قول جۇمساعانى تۋرالى حابارلانباعانى ءۇشىن №35-مەكتەپتىڭ ديرەكتورى قىزمەتىنەن بوساتىلسا، مەڭگەرۋشىسىنە قاتاڭ سوگىس بەرىلىپ، مەكتەپ پسيحولوگى جۇمىستان شىعارىلعان. ءدال سونداي 2008 -جىلى تۋعان ا. ەسىمدى وقۋشىنىڭ جالعا الىنعان پاتەردە، ماساڭ كۇيدە 2-قاباتتان قۇلاپ، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋى اكىمدىك جانىنداعى كوميسسيادا قارالعان. سونداي-اق 2006 -جىلى تۋىلعان م. ەسىمدى جاس ءوسپىرىمنىڭ سۋيتسيد تۋرالى حات جازىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتكەن دەرەگى بويىنشا 3 ۇسىنىس جولدانعان.

جاستار قىلمىسىنىڭ الدىن الۋ مەن زەردەلەۋ باعىتىندا تاراز قالالىق قوعامدىق كەڭەسى دە ايرىقشا ءرول اتقارۋدا. كەڭەستىڭ زەردەلەۋىمەن بىلتىر ادام ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن قىلمىس تۇرلەرى بوپسالاۋدىڭ 8 ەسەگە، ۇرلىقتىڭ 6,6 ەسەگە، قاراقشىلىق شابۋىلدىڭ 50 پايىزعا جانە كىسى توناۋ 7 پايىزعا وسكەنى انىقتالعان.

زورلىق كورگەن بالا، قىزمەتتەن قۋىلعان باسشى

تاعى ءبىر الاڭدارلىق جاعداي - وقۋشىلاردىڭ ويناپ ءجۇرىپ وت باسۋى بولىپ تۇر. ماسەلەن، بىلتىر ەكى وقۋشى «10 ميلليون تەڭگە الماساق قالاداعى №51-مەكتەپتى جارىپ جىبەرەمىز» دەپ تۇنگى ۋاقىتتا وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسى مەن قۇزىرلى ورگانداردى اياعىنان تىك تۇرعىزعان. ارنايى قىزمەت مەكتەپتىڭ جان-جاعىن ءجىتى تەكسەرىپ، ەشتەڭە تاپپاعان سوڭ ءىستىڭ بايىبىن زەردەلەۋ بارىسىندا 8-سىنىپتىڭ ەكى وقۋشىسى ساباقتى بولدىرماۋ ءۇشىن وسىنداي ارەكەتكە بارعانىن انىقتاعان. بالالارىنىڭ وسى قىلىعى ءۇشىن ولاردىڭ اتا-اناسى جاۋاپقا تارتىلىپ، 17 ميلليون تەڭگە ايىپپۇل تولەۋگە مىندەتتەلدى.

سول سياقتى بىلتىر وبلىس اۋماعىندا تەرروريزم اكتىسى تۋرالى كورىنەۋ جالعان حابار بەرگەنى ءۇشىن قىلمىستىق ءىس شەڭبەرىندە كامەلەت جاسىنا تولماعان 2 ازاماتقا قاتىستى تەرگەۋ ارەكەتتەرى جۇرگىزىلگەن.

سوڭعى ون جىلدا ەلىمىزدە ناشاقورلار سانى ارتىپ، ونىڭ ىشىندە جاستار اراسىنداعى ەسىرتكىگە قۇمارلار قاتارى 14 ەسە وسكەن. ال جامبىل وبلىسىندا بىلتىر 6 تونناعا جۋىق ەسىرتكى تاركىلەنگەن. بۇل تۇرعىدا جىل وتكەن سايىن ەسىرتكى تۇتىنۋشىلارىنىڭ قاتارى «جاسارىپ» كەلە جاتقانى دا دابىل قاقتىرادى.

جاستار اراسىندا زورلىق فاكتىلەرى دە جاعا ۇستاتىپ تۇر. الدىڭعى ايدا سارىسۋ اۋدانىنداعى مەكتەپ- ينتەرناتتا جاس ءوسپىرىم زورلانسا، بايزاق پەن مەركى اۋدانىندا الىمجەتتىك كورسەتۋ سالدارىنان ەكى بالا كوز جۇمدى. ءبىرىنشى دەرەك بويىنشا مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ باسشىسى جۇمىسىنان بوساتىلسا، بايزاق اۋدانىنىڭداعى مەكتەپ ديرەكتورى دا قىزمەتىنەن الىندى. ال وزگە كۇدىكتىلەر مەن جاۋاپتى ازاماتتارعا قاتىستى شەشىم تەرگەۋ امالدارىنان كەيىن شىعارىلماق.

مەكتەپ ديرەكتورلارى زاڭسىزدىقتى جاسىرۋعا تىرىسادى

وسى ورايدا «جاستار قىلمىسىنا نە تۇرتكى بولىپ جاتىر؟» دەگەن ورىندى سۇراق تۋاتىنى انىق. سونداي-اق جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنىڭ الدىن قالاي الامىز؟

كۇنى كەشە ىشكى ىستەر مينيسترلىگىندە وتكەن قوعامدىق كەڭەس وتىرىسىندا ىشكى ىستەر مينيسترلىگى اكىمشىلىك پوليتسيا كوميتەتىنىڭ باسقارما باستىعى اسەت وسپانوۆ بالالار اراسىندا جاعىمسىز ءىس-ارەكەتتەردى بولدىرماۋ ءۇشىن مەملەكەت پەن قوعامنىڭ بارلىق قولدا بار رەسۋرستارىن كەشەندى تۇردە جۇمىلدىرۋ قاجەت ەكەنىن العا تارتتى.

- كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىقبۇزۋشىلىقپەن ءتيىمدى كۇرەسۋ ءۇشىن بالالاردى قورعاۋ مەكەمەلەرىن، مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى جانە باسقا دا پروفيلاكتيكالىق سۋبەكتىلەردى تارتا وتىرىپ، كەشەندى ءتاسىلدى قالىپتاستىرۋ قاجەت. جاۋاپسىز اتا- انالارعا جازا كۇشەيتىلەدى. جىل باسىنان بەرى بالالاردىڭ تۇنگى ۋاقىتتا كوشەدە قاراۋسىز جۇرگەنى ءۇشىن 28 مىڭنان استام اتا-انا جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. ال بالا تاربيەسىنە قاتىستى ءوز مىندەتتەرىن ورىنداماعانى ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان اتا-انالاردىڭ سانى 3 ەسە ارتتى. ياعني، بۇل ءتىزىم 7 دەن 23 كە دەيىن ءوستى، - دەدى ءا. وسپانوۆ.

نەگىزى، بىلتىردان باستاپ ءار ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىنە 6,6 مىڭ يۋۆەنالدى پوليتسيا قىزمەتكەرى، ۋچاسكەلىك ينسپەكتور مەن جەدەل ۋاكىل بولىنگەنى بەلگىلى. ايتسە دە، وسى جىلى جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى بوپسالاۋ دەرەگى ەكى ەسەگە ارتقان. قازىر مەكتەپتەردە بۇزاقىلىققا بەيىم بەيرەسمي 1500 «كوشباسشى» بار ەكەنى انىقتالىپ وتىر.

«بەيرەسمي» دەپ بۇركەمەلەمەسەك تە، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە قۇقىققا قايشى ءىس-ارەكەت ىستەيتىن جاستار جايلى تالاي جاعدايعا قانىققانبىز. ال وعان مەكتەپ باسشىلارى دەر كەزىندە شارا قابىلدامايتىندىعى دا جاسىرىن ەمەس. ءتىپتى، كەيبىر مەكتەپ ديرەكتورلارى ءوز ابىرويىنا نۇقسان كەلمەۋى ءۇشىن زاڭبۇزۋشىلىقتاردى جاسىرۋعا جان سالادى.

جامبىل وبلىسى پروكۋرورىنىڭ ورىنباسارى نۇربەك ۇلاسبەك ۇلى دا بۇل ويىمىزبەن كەلىسەدى. ول ءتىپتى اۋدانداردان قۇرىلعان كوميسسيالار شاراسىز كۇيدە ەكەنىن اشىپ ايتۋدا.

- بۇل كۇندە اۋماقتىق كوميسسيالاردىڭ قىزمەتى فورمالدى سيپاتقا يە. مىسالى، كوميسسيا جۇمىسى ت. رىسقۇلوۆ، سارىسۋ مەن بايزاق اۋداندارىندا ەڭبەك وتىلدەرى ءبىر جىلعا دا تولماعان اۋدان اكىمى اپپاراتىنىڭ ماماندارىنا قوسىمشا جۇكتەمە رەتىندە بەكىتىلگەن. اتالعان ءمان- جايلار وسى اۋدانداردا كامەلەتكە تولماعاندارمەن جۇمىس ەكىنشى كەزەكتە ەكەنىن كورسەتىپ تۇر. سونىمەن قاتار كوميسسيالاردىڭ شەشىمى ءوز دەڭگەيىندە ورىندالمايدى. كوميسسيا ءتوراعالارىنىڭ تاراپىنان قانداي دا ءبىر باقىلاۋ جوق. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ ىستەرى جونىندەگى ينسپەكتسيا قىزمەتىنىڭ تالداۋ ناتيجەلەرى كوميسسيا جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگى شامالى ەكەنىن كورسەتتى. ناتيجەسىندە، وسى جىلدان باستاپ جاسوسپىرىمدەر اراسىندا قىلمىس دەڭگەيىنىڭ كۇرت ءوسۋى بايقالدى. پروفيلاكتيكالىق جۇمىستاردىڭ ءالسىز جۇرگىزىلۋىنە مەكتەپتەردە ينسپەكتورلاردىڭ جوقتىعى دا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. بىرنەشە مەكتەپكە بەكىتىلگەن ءبىر ينسپەكتور بارلىق جاعدايدان حاباردار بولا المايدى، - دەيدى ن. ۇلاسبەك ۇلى.

ماماندار نە دەيدى؟

پسيحولوگتەر جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى قىلمىس اتا-انانىڭ بالاسىنا ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل بولە الماۋىنان بولاتىنىن ايتادى.

- قىلمىسقا باراتىن جاسوسپىرىمدەر - وتباسىنىڭ جاعدايى ناشار، تاربيە كورمەگەن، باقىلاۋسىز كەتكەن بالالار. ءار بالاعا اكە-شەشەسى ءتيىستى دارەجەدە كوڭىل بولسە، بالالار تاراپىنان بولاتىن قىلمىستىق ىستەردىڭ الدىن الۋعا بولادى. ويتكەنى وتباسىنداعى كەلەڭسىز جاعدايلار بالاعا تەرىس اسەرىن تيگىزبەي قويمايدى. اسىرەسە، ماسكۇنەمدىككە سالىنىپ كەتكەن وتباسىنىڭ بالاسى قانداي ومىرگە تاپ بولاتىنىن باعامداي بەرىڭىز، - دەيدى پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت، پسيحولوگ ايسۇلۋ تاسىموۆا.

ال عالىم، ەڭبەك قۇقىعى سالاسىنىڭ ساراپشىسى بيبىگۇل نۇراشەۆا بالا تاربيەسىنە كوڭىل ءبولۋدىڭ تىڭ ءتاسىلىن ۇسىنىپ وتىر.

- ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ ءومىرى، تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپتى. وسى جاعىنان العاندا كەمشىلىكتەر جەتەرلىك. قازىر وتباسىنداعى ەرلى- زايىپتىلاردىڭ ەكەۋىنىڭ دە جۇمىستان قولى تيمەيدى. 8 ساعاتتان دا كوپ ۋاقىتىن جۇمىستا وتكىزەتىندەرى قانشاما. ال بالا قاراۋسىز قالسا، ونى قىلمىسقا يتەرمەلەيتىن سەبەپتەر دە تابىلا كەتەدى. سوندىقتان ەلدەگى ەڭبەك شارتىنا اتاپ ايتقاندا، 8 ساعاتتىق جۇمىستى 5 ساعاتقا دەيىن قىسقارتۋدى قاراستىرۋ قاجەت. سوندا عانا اتا-انا بالاسىنا كوپ كوڭىل بولە الادى، - دەيدى ساراپشى.

پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بالابەك ساقتاعانوۆتىڭ دا ويى وسىعان سايادى.

- پسيحولوگيالىق تۇرعىدان العاندا جاسوسپىرىمدەردىڭ قىلمىسقا بارۋىنا يتەرمەلەيتىن نەگىزگى سەبەپ - وتباسىلىق قارىم-قاتىناستىڭ السىرەۋى. سونداي-اق بالاسىنىڭ قانداي نارسەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن باقىلاي الماۋ، جاسوسپىرىمدەردىڭ كىمدەرمەن دوس بولىپ جۇرگەنىن بىلمەۋدىڭ دە سوڭى اۋىر جاعدايلارعا اپارىپ جاتادى.

جاسوسپىرىمدەرگە الەۋمەتتىك ءومىر تۋرالى اقپاراتتىڭ جەتپەۋى، قورشاعان ورتاسىنداعى جاس ەرەكشەلىكتىڭ دە اسەرى بار. كەز كەلگەن نارسەگە سەنىپ قالۋ، ەلىكتەۋ بالا بويىنان نەگاتيۆتىك دۇنيەلەردى قالىپتاستىرادى. ال اتا-انا بالاسىنا قاجەتتى زياتكەرلىك جانە ادامگەرشىلىك تاربيەنى بەرە الماۋىنىڭ سوڭى قىلمىسقا اپارىپ جاتادى. كەيبىر اتا-انانىڭ ءوزىنىڭ بويىندا ونداي قاسيەت پەن تانىم-تۇسىنىك بولماۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايدا بالامەن ءتيىستى ماماندار جۇمىس ىستەۋى كەرەك، - دەيدى پسيحولوگ.

P. S

مىنە، وسىلايشا ماماندار بالا تاربيەسىنە الاڭداۋلى بولعانىمەن، ونىڭ ناقتى شەشۋ جولىن ايتا الماۋدا. قۇقىق سالاسىنىڭ وكىلدەرى يۋۆەنالدىق پوليتسەيلەردىڭ ازدىعى مەن بالا قاۋىپسىزدىگىنە جاۋاپتى اۋماقتىق كوميسسيا جۇمىسىنىڭ السىزدىگىن ايتسا، پسيحولوگتەر اتا-اناعا بالاسىمەن كوپ ۋاقىتىن وتكىزۋگە جاعداي جاساۋ قاجەتىن العا تارتادى. ول ءۇشىن ەڭبەك قۇقىعى سالاسىنىڭ ساراپشىسى بيبىگۇل نۇراشەۆا 8 ساعاتتىق جۇمىس كۇنىن 5 ساعاتقا قىسقارتۋدى ۇسىنۋدا. مۇنداي ۇسىنىس پەن تىڭ ۇمتىلىس قولداۋ تابا ما، جوق پا بەلگىسىز.

الايدا زاڭ جوباسى قارالعاننىڭ وزىندە، ونىڭ ارتىن بايىپپەن باعامداۋ قاجەت. ويتكەنى اتا-انا تۇرمىستىق تارشىلدىقتىڭ سالدارىنان 5 ساعاتتىق ەكى جۇمىسقا كىرىپ الىپ، بالاسىنا ءتىپتى كوڭىل بولە الماي كەتۋى دە بەك مۇمكىن. سوندىقتان بۇل - ابدەن زەردەلەنەتىن دۇنيە.

ەڭ باستىسى، بالا ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز ەكەنىن تۇسىنگەن ابزال. ءاربىر اتا-انا باۋىر ەتى بالاسى ءۇشىن ۋاقىت تاۋىپ، ءبىر مەزگىل تاربيەسىمەن اينالىسسا ۇتارىمىز كوپ بولادى. كەزىندە اتا-بالالارىمىز ءبىر «ءتايت» دەۋمەن-اق تالاي تەنتەكتى تەزگە سالعان ەمەس پە؟ سونداي-اق مەكتەپ باسشىلارى «اۋرۋىن جاسىرعاندى ءولىم اشكەرلەيتىنىن» تۇسىنسە ەكەن دەيمىز. بۇدان بولەك، مەكتەپ پسيحولوگتەرى مەن يۋۆەنالدىق پوليتسەيلەردىڭ دە بىرلەسە جۇمىس ىستەۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋى قاجەت. ويتكەنى بالا تاربيەسى دەگەن، ال دا سوق نارسە ەمەس. مۇندا نازىكتىكپەن قاتار، پسيحولوگيالىق دۇرىس قادام كەرەك. سوندا عانا ءبىز جاس وسكىننىڭ جانىن ءتۇسىنىپ، دەر كەزىندە كومەك قولىن سوزا الامىز.

ساياتحان ساتىلعان،

جامبىل وبلىسى

Aikyn.kz