قىتايدا ادام ولتىرەتىن ۆيرۋس تابىلعانى راس پا؟
قاڭتاردىڭ ورتاسىندا ب ا ق بەتتەرىندە «جۇقتىرعان ادام اجالدان قۇتىلمايتىن ۆيرۋستى قىتايدا ويلاپ تاپتى» دەگەن اقپارات تاراپ كەتتى. الايدا بۇل - جالعان اقپارات، - دەپ حابارلايدى Factcheck.kz.
«قىتايلىق عالىمدار ادام ولتىرەتىن كورونوۆيرۋس ويلاپ تاپتى»، «قىتاي عالىمدارى جاڭا كورونوۆيرۋس ويلاپ تاپتى»، «قىتايلىقتار جاڭا كورونوۆيرۋس شىعاردى. جۇقتىرعاننىڭ ءبارى ولەدى» دەگەن تاقىرىپتاردىڭ كەسىرىنەن اقپاراتتى وقىعان ينتەرنەت-قولدانۋشىلارىن ۇرەي بيلەدى.
وعان Daily Mail دەگەن ۇلى بريتانيالىق تابلويدتىڭ «عالىمداردىڭ قىتاي ارمياسىنا قاتىسى بار» دەگەن تۇجىرىمى قوسىلدى. Factcheck.kz رەداكسياسى جاڭا ۆيرۋس تۋرالى اقپاراتتى تەكسەرىپ كورۋدى ءجون كوردى.
رەداكسيا مالىمەتىنشە، بۇل - مانيپۋلياتسيا. سەبەبى GX_P2V ۆيرۋسى 2017-جىلى تابيعي ورتادا پانگوليندەردەن تابىلعان. بۇل شتام COVID-19 تۋدىراتىن SARS- CoV-2-گە ۇقساس، جاقىن. GX_P2V مەن SARS- CoV-2 ۇقساس بولعان سوڭ دا عالىمدارعا GX_P2V ۆيرۋسى ادامدارعا زيان كەلتىرە مە، جوق پا ەكەنىن ءبىلۋ ماڭىزدى. سول ءۇشىن دە زەرتحانالىق جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. جۇمىس بارىسىندا ۆيرۋس مۋتاتسياعا ۇشىرايدى (مۇنداي جاعداي تابيعي ورتادا دا بولادى)، ءبىراق زەرتحانادا ءبارى قاتاڭ قاداعالانادى.
GX_P2V مۋتانتتارىنىڭ ءتىرى ورگانيزممەن ارەكەتتەسىن زەرتتەۋ ءۇشىن تىشقاندار مەن كەمىرگىشتەرگە تاجىريبە جاسايدى. شۋ تۋدىرعان زەرتتەۋدە ادام گەنى بار تىشقانداردى پايدالانعان. اۆتورلاردىڭ ايتۋىنشا، ازىرگە بۇل ۆيرۋستىڭ ادامعا ايتارلىقتاي قاۋىپى بايقالماعان. مۇنداي عىلىمي پراكتيكا قالىپتى جاعداي ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك جانە «الدەبىر ولىمگە اكەلەتىن ۆيرۋستى ويلاپ تابۋ» مەن «بيولوگيالىق اۋرۋعا» ەش قاتىسى جوق.
بۇل زەرتتەۋ biorxiv.org سايتىندا جارىق كورگەن. بۇل پلاتفورمادا الدىن الا جازبالار، ياعني ءالى رەتسەنزيالانباعان عىلىمي ماقالالار جاريالانادى. بۇل دەگەنىمىز ءالى ماتەريالدى عىلىمي قوعامداستىق تەكسەرەدى جانە ونىڭ شەشىمىن سول بەتى قابىلداۋعا بولمايدى.
الايدا زەرتتەۋدىڭ وسى كەزەڭىندە دە قىتايدا «ولىمگە سوعاتىن ۆيرۋس شىعاردى» دەگەن تۇجىرىم - تىم اسىرا سىلتەۋ جانە عىلىمي جۇمىستىڭ ءمانىن بۇرا تارتادى. ادامدى اداستىراتىن جاڭالىقتار لەگىنەن سوڭ، اۆتورلار ScienceCast پلاتفورماسىندا پىكىر بىلدىرۋگە ءماجبۇر بولعان. سول پىكىردى وقىعان سوڭ، كەلەسىدەي ماڭىزدى نارسەلەردى تۇسىندىرە الامىز:
ۆيرۋستى ەشكىم «ويلاپ تاپپادى». بۇل تابيعي ورتادا پايدا بولعان GX_P2V- دىڭ مۋتانتى. بۇل تۋرالى 2020-جىلى ايتىلعان. زەرتحانادا ۆيرۋسقا كلونداۋ مەن كوبەيتۋ تاسىلدەرىن پايدالانعان، بۇل دەگەنىمىز ۆيرۋستىڭ تابيعي جاعدايدا قالاي مۋتاتسياعا ۇشىرايتىنىن كورۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ دەگەن ءسوز. تابيعي جاعدايدا بۇل ءۇردىس وتە جىلدام ءجۇرۋى مۇمكىن. شتامداردى ءوسىرۋ، كوبەيتۋ زەرتتەۋگە، تەكسەرۋ ادىستەرىن ىزدەۋگە جانە ۆاكسينا ويلاپ تابۋ ءۇشىن جاسالادى. عالىمداردىڭ ماقساتى - GX_P2V ادامعا قاۋىپتى بولا ما، جوق پا دەگەندى انىقتاۋ.
زەرتتەۋ جۇرگىزگەن توپتاعى دوكتور سونگ GX_P2V ۆيرۋسىمەن وسىنداي جۇمىس بۇرىن اتقارىلعانىن، ال ولار زەرتتەۋدى جالعاستىرعانىن ءتۇسىندىردى. مىسالى، كەمىرگىشتەر مەن تىشقاندارعا جۇقتىرۋ ارقىلى GX_P2V(short_3UTR) مۋتانتى تابىلعان. GX_P2V(short_3UTR) ءالسىز شىققانى دا جازىلعان. شۋ تۋدىرعان زەرتتەۋگە ارنالعان نۇسقا سول GX_P2V(short_3UTR) ۆيرۋسىنان كلونداۋ ءتاسىلى ارقىلى الىنعان. ونىڭ اتى - GX_P2V C7. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، GX_P2V C7 كەزدەيسوق شىقتى جانە كەزدەيسوق تاڭدالدى، ودان مىقتى ۆيرۋس ويلاپ تابۋ ەشكىمنىڭ ويىندا بولعان جوق.
تاجىريبەگە پايدالانعان تىشقانداردىڭ ءوزى ەرەكشە جانە تابيعاتتا ونداي تىشقان كەزدەسپەيدى. ولار SARS- CoV-2 جاسۋشاعا كىرۋ ءۇشىن پايدالاناتىن ACE2 دەپ اتالاتىن ادامنىڭ اقۋىزىن وندىرەدى. GX_P2V C7 دە، ACE2 دە تابيعاتتا كەزدەسپەگەن سوڭ، بۇل جەردە سەناري تولىقتاي ويدان شىعارىلعان. تىشقاندار «ادامعا ۇقساتىلسا» دا، ولار ادام اعزاسىن قايتالاي المايدى، سوندىقتان زەرتتەۋلەر ادامعا جاسالدى دەگەن ءسوز - قاتە.
دوكتور سونگتىڭ ايتۋىنشا، GX_P2V ۆيرۋسىنىڭ ادامعا قاۋىپى از، سەبەبى حالىقتىڭ SARS- CoV-2-دەن يممۋنيزاتسيا كوبەيگەن.
تاجىريبە ۇلكەن ماسشتابتا وتپەدى، وندا تەك 12 كەمىرگىش پايدالانىلعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. زەرتتەۋشىلەر GX_P2V C7 ۆيرۋسى ءبىر تىشقان مودەلىنە قاتەرلى بولعان، ال ادام گەنى ەنگىزىلگەن ەكى كەمىرگىشكە جۇقتىرعاندا، ولار اۋىرماعان.
NewsNation باسىلىمىنا پىكىر بىلدىرگەن كليۆلەند كلينيكاسىنداعى ينفەكتسيالىق اۋرۋلاردىڭ ەكپەرتى، دوكتور كريستەن ينگلاندتىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماتەريال ءالى رەتسەنزيا الماعان سوڭ، وندا ءالى ادىستەر مەن اۋديتورياعا اقپارات جەتكىزۋدە دە قاتەلەر بولۋى مۇمكىن.
مىسالى قاراپايىم «تىشقانداردىڭ كوزى اعارىپ» كەتتى دەگەن ءسوزدى الايىق. مەن ءۇشىن ول قورقىنىشتى فيلمدەردەگى ءبىر نارسە سەكىلدى ەلەستەيدى. ادەتتە ءبىز عىلىمي ماقالادا ونداي ءسوز قولدانبايمىز. سوندىقتان مەندە اقپاراتتىڭ دۇرىس جەتكەنىنە كوپ سۇراق بار.
كريستەن ينگلاند قىتايدان جەتكەن دەرەكتەرگە قۇلاق اسۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى، سەبەبى سول جاقتا كوروناۆيرۋستى كوپ زەرتتەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، زەرتتەۋ تۋرالى اقپاراتتان ۇرەيلەنبەگەن، سەبەبى عالىمدار بۇل ۆيرۋستى العاش رەت زەرتتەپ جاتقان جوق.
زەرتتەۋشىلەردىڭ اسكەري قۇرىلىمعا «قاتىسى» تۋرالى ايتساق، اشىق دەرەككوزدەردە بۇل اقپاراتتى نە راۋستاۋعا، نە تەرىسكە شىعارۋعا بولمايدى. بۇل جۇمىستاعى 10 اۆتوردىڭ ەكەۋىنىڭ بيوگرافياسىندا عانا اسكەري-مەديتسينالىق عىلىمدار اكادەمياسى اتالادى. ليحۋا سونگ اسكەري-مەديتسينالىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ اسپيرانتى بولعان، ال تون يگان سول جەردە وقىپ، ساباق بەرگەن. دەگەنمەن مۇنىڭ ءوزى ارميامەن قاتىسىن ءدوپ باسىپ ايتا المايدى.
