قولما-قول اقشاسىز ءۇي ساتۋ: تۇرعىن ءۇي سالاسىنداعى جاڭا ءتارتىپ
استانا. قازاقپارات - قازاقستاندا تۇرعىن ءۇي نارىعىندا جاڭا وزگەرىس پايدا بولۋى مۇمكىن. ەندى ۇكىمەت قولما-قول اقشامەن ءۇي ساتىپ الۋعا شەكتەۋ ەنگىزبەك. بۇل قادام ەلدەگى قارجى جۇيەسىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋعا، سالىق تۇسىمدەرىن كوبەيتۋگە جانە الاياقتىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان. اتالمىش وزگەرىس تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتە الا ما؟ El.kz ءتىلشىسى اتالعان وزگەرىسكە قاتىستى جىلجىمايتىن مۇلىك ساراپشىسى ەلميرا راقىمجاننىڭ پىكىرىن ءبىلدى.
مينيستر سەرىك جۇمانعارين Taldau Talks پودكاستىندا جاڭا سالىق كودەكسىنىڭ جوباسى تۋرالى ايتتى. ونىڭ مالىمدەمەسى بويىنشا، سالىق كودەكسىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ ءۇشىن %12 كولەمىندە قوسىلعان قۇن سالىعى (ق ق س) ەنگىزىلۋى جوسپارلانعان. بۇعان دەيىن مۇنداي سالىق بولماعان. ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، باستى ماسەلە جاڭا سالىقتا ەمەس، قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ جۇمىسىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋدا.
تۇرعىن ءۇي ساتۋ سحەماسىن وزگەرتۋ
ۆەدومستۆا باسشىسى قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ پاتەرلەردى تەك قولما- قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ ارقىلى ساتۋى كەرەكتىگىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار پاتەرلەر تەك قازاقستان ازاماتتارىنا ساتىلۋى ءتيىس. ءاربىر تۇرعىن ءۇي كەشەنى جەكە جاۋاپكەرشىلىگى بار سەرىكتەستىك (ج ش س) رەتىندە تىركەلىپ، ساتۋ جەكە كاسىپكەر ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل شارا سالىق كودەكسى اياسىندا شەشىلمەك.
ءاربىر تۇرعىن ءۇي كەشەنى جەكە ج ش س بولىپ تىركەلەدى، ال نەگىزگى كومپانيا ءوزىنىڭ برەندىمەن شىعادى، پاتەرلەردى ساتۋ جەكە كاسىپكەر ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. ءبىز بۇل ماسەلەنى سالىق كودەكسى اياسىندا شەشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. قۇرىلىس كومپانيالارى پاتەرلەردى تىكەلەي جانە تەك قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋمەن ساتۋ كەرەك، - دەدى ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى.
قوسىلعان قۇن سالىعىنىڭ (ق ق س) اسەرى
ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، %12 ق ق س ەنگىزۋ تۇرعىن ءۇي باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا اكەلۋى مۇمكىن. سالىق كودەكسىنىڭ جوباسى قازىرگى ۋاقىتتا دەپۋتاتتارمەن تالقىلانۋدا. بۇل ماسەلەنى شەشۋگە مۇقيات قاراۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى.
قازىرگى سالىق كودەكسىنىڭ جوباسىندا %12 ق ق س قاراستىرىلعان جانە بۇل باعانىڭ وسۋىنە اكەلەدى. ءبىز مۇنى دەپۋتاتتارمەن تالقىلايمىز، سوندىقتان وعان وتە ابايلاپ قاراۋىمىز كەرەك، - دەدى سەرىك جۇمانعارين.
قۇرىلىس سالاسىندا ءتارتىپ ورناتۋدى تالاپ ەتەتىن جاعدايلار بار. ۇكىمەت قۇرىلىس سالاسىنا ۇلكەن قارجى قۇيعانىمەن، كەيبىر قۇرىلىس كومپانيالارى پاتەرلەردى قولما-قول اقشامەن نەمەسە تومەن باعامەن ساتۋ ارقىلى بۇل قارجىلاردى ءتيىمسىز پايدالانادى. بۇل سالىقتان جالتارۋدى جانە قۇرىلىس سالاسىندا تارتىپسىزدىكتى تۋدىرادى.
جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنداعى وزگەرىستەر
جىلجىمايتىن مۇلىك ەكسپەرتى ەلميرا راقىمجان قۇرىلىس سالاسىنداعى ءتارتىپتى قالىپقا كەلتىرۋدىڭ باستى ماقساتى ەكەنىن ايتتى. قازىرگى ۋاقىتتا قۇرىلىس كومپانيالارى پاتەرلەردىڭ ناقتى قۇنىن تومەندەتىپ، سالىقتان جالتارۋعا تىرىسادى. وسىعان بايلانىستى مەملەكەت قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ سالىق تولەۋىن قاداعالاۋدى جوسپارلاپ وتىر.
قازىرگى تاڭدا مەملەكەت قۇرىلىس سالاسىنا قىرۋار قارجى قۇيىپ وتىر، ءبىراق پاتەرلەردى قولما- قول ساتۋ نەمەسە تومەن باعادا كورسەتۋ ارقىلى بۇل قارجىنىڭ ءتيىمدى پايدالانىلۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جاعدايلار ورىن الىپ جاتىر. ءاربىر قۇرىلىس كومپانياسى جەكە برەند بولىپ تابىلادى، ال ءاربىر تۇرعىن ءۇي كەشەنى جەكە ج ش س رەتىندە تىركەلگەن. ءبىراق پاتەرلەر ساتۋ كەزىندە كەيبىر جەكە كاسىپكەرلەر وزدەرىنىڭ (جەكە كاسىپكەرلىك) اتىمەن ارەكەت ەتىپ، كەلىسىلگەن ساتۋ قۇنىنان الدەقايدا تومەن باعا جازدىرىپ، سالىقتان جالتارۋعا تىرىسادى. مىسالى، 2 بولمەلى پاتەردىڭ كەلىسىلگەن قۇنى 25 ميلليون تەڭگە بولسا دا، ناقتى ساتۋ كەلىسىمشارتى راسىمدەلگەندە 15 ميلليون دەپ كورسەتىلەدى، بۇل سالىقتان جالتارۋ ماقساتىندا جاسالادى. بۇل جاعداي قۇرىلىس سالاسىندا ءتارتىپ ورناتۋدى قاجەت ەتەدى، - دەيدى جىلجىمايتىن مۇلىك ەكسپەرتى ەلميرا راقىمجان.
قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋعا تىيىم سالۋ
قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋلاردى ەنگىزۋ ارقىلى، نارىقتاعى قارجىلىق وپەراتسيالاردىڭ اشىق ءارى زاڭدى تۇردە جۇرگىزىلۋى جوسپارلانىپ وتىر. بۇل شارا سالىقتى ادال تولەۋگە باعىتتالعان، الايدا ول تۇرعىن ءۇي نارىعىنا اسەر ەتىپ، كوپتەگەن ازاماتتار ءۇشىن ءۇي ساتىپ الۋدى قيىنداتۋى مۇمكىن.
ساراپشىنىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت جوعارىدا ايتىلعان جاعدايلارداعى بارلىق پروتسەستەردى قاداعالاپ، تەكسەرۋدى قولعا العىسى كەلەدى. ويتكەنى قۇرىلىس كومپانيالارىنا مەملەكەت ۇلكەن قارجى ءبولىپ، جاردەم بەرسە، ءارى جىل سايىن مەملەكەتتىك باعدارلامالار ارقىلى حالىققا كومەك كورسەتىلۋدە.
ءبىراق وسى كەزدە قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ سالىق تولەۋدەن قاشىپ، پاتەردىڭ ناقتى قۇنىن جاسىراتىنى تۋرالى كۇمان تۋىنداپ وتىر. ماسەلەن 2 بولمەلى پاتەردىڭ كەلىسىلگەن قۇنى 25 ميلليون تەڭگە بولسا دا، تۇتىنۋشى كەلىسىمشارتقا قول قويعاندا، ونى 15 ميلليون دەپ كورسەتىپ، سالىقتان جالتارۋعا تىرىسادى. بۇل جاعداي پاتەردى ساتىپ العان كليەنتتىڭ كەلىسىمىمەن جۇزەگە اسادى، سەبەبى قۇرىلىس كومپانيالارى سالىق تولەۋدەن قاشۋعا تىرىسادى، ساتىپ الۋشى دا كليەنت ادەتتە مۇنداي كەلىسىمگە قارسى شىقپايدى. ولار ءبىر جىل ىشىندە پاتەرىن قايتا ساتپايتىنىنا سەنىمدى بولعاندىقتان، وسىنداي كەلىسىمگە بارۋعا كەلىسەدى، - دەيدى ساراپشى.
ناتيجەسىندە پاتەردىڭ باعاسى 25 ميلليوننان 15 ميلليونعا ءتۇسىپ، مەملەكەت ۇلكەن سالىق تۇسىمدەرىنەن قاعىلادى. وسىلايشا ءبىر پاتەردىڭ ۇستىنەن 10 ميلليون تەڭگە جوعالادى.
سول سەبەپتى مەملەكەت وسىنداي جاعدايلاردى بولدىرماۋ ءۇشىن قولما-قول اقشامەن پاتەر ساتۋ مەن ساتىپ الۋعا شەكتەۋ قويۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل شارا ارقىلى تەك بانك ارقىلى تولەمدەر جاسالىپ، نارىقتاعى قارجىلىق وپەراتسيالار اشىق ءارى زاڭدى تۇردە جۇرگىزىلەتىن بولادى، - دەيدى جىلجىمايتىن مۇلىك ساراپشىسى.
بۇدان وزگە ەلميرا راقىمجان قۇرىلىس كومپانيالارى پاتەرلەردىڭ ۇستىنەن 12 پايىز قوسىلعان قۇن سالىعىن تولەيتىنىن، ويتكەنى ولار سالىق تولەۋشى بولىپ تابىلاتىننى تىلگە تيەك ەتتى. اسىرەسە ءىرى جانە كۇردەلى جوبالاردى جۇزەگە اسىراتىن قۇرىلىس كومپانيالارى وسى سالىقتى تولەۋگە ءماجبۇر ەكەنىن ايتتى.
بۇل ءوز كەزەگىندە پاتەردىڭ قۇنىن ارتتىرادى. سونىمەن قاتار سالىق كودەكسى بويىنشا كومپانيالار كورپوراتيۆتىك تابىس سالىعىن (ك ت س) دا تولەۋگە مىندەتتى، ول جىلىنا ءبىر رەت تولەنەدى. وسىنىڭ ءبارى قۇرىلىسشىنىڭ شىعىندارىن كوبەيتەدى، ناتيجەسىندە پاتەردىڭ باعاسى قىمباتتايدى. بۇل قۇرىلىس كومپانيالارىنا ۇلكەن قارجى جۇكتەمەسىن سالادى جانە پايدانىڭ كوپ بولىگى سالىققا كەتەدى، ال پايدا ازايادى. وسىعان بايلانىستى مەملەكەت قۇرىلىس سالۋشىلارىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن ق ق س 12 پايىزىنان بوساتۋدى قاراستىرىپ وتىر. ەگەر بۇل شارا ىسكە اسسا جانە باقىلاۋ جۇيەسى دۇرىس جولعا قويىلسا، قۇرىلىس سالۋشىلار ءۇشىن جاعداي جەڭىلدەپ، ولاردىڭ شىعىندارى تومەندەپ، قۇرىلىس سالۋ ارزانعا ءتۇسۋى مۇمكىن، - دەيدى مامان.
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، پاتەرلەردى قولما- قول ساتىپ الۋعا تىيىم سالۋ قازىرگى نارىققا تەرىس اسەر ەتۋى مۇمكىن. ويتكەنى ءوزى حالىقپەن جۇمىس ىستەيتىن ادام رەتىندە كوپتەگەن ازاماتتاردا ياعني، ارتىق نەسيە الۋدىڭ سالدارىنان قيىندىقتار تۋىنداپ جاتقانىن ايتادى. ادامدار ءتۇرلى قاجەتتى ەمەس زاتتارعا نەسيە الىپ، سول سەبەپتى ءۇي الا الماي ءجۇر دەپ وتىر.
قولما-قول اقشاعا ءۇي ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى بولماعاندىقتان، ولار باستاپقى جارناسى بولعانىمەن دە ءۇي ساتىپ الۋدى قيىندىق كورەدى. ەگەر ادامنىڭ نەسيە تاريحى بۇزىلسا نەمەسە باسقا دا سەبەپتەرمەن، ولار بانك ارقىلى ءۇي الا المايدى. ال مۇنداي ادامدار ءۇشىن قولما-قول اقشاعا ءۇي ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى. بۇل دۇرىس ەمەس دەپ سانايمىن، سەبەبى ادامدارعا ناقتى مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. ەگەر بىرەۋ بانكتەن ءۇي ساتىپ الۋعا قابىلەتتى بولسا، ول ادامدى قولداۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك. دەسە دە كوپتەگەن ادامدار بانك باعدارلاماسىنا وتپەيدى، ولاردىڭ جاعدايى تەك قانا تومەندەي بەرەدى. سوندىقتان مەن بۇل شەكتەۋدى تۇسىنبەيمىن، سەبەبى بۇل حالىقتىڭ جاعدايىن ودان ءارى قيىنداتىپ جىبەرەدى، - دەيدى ەلميرا راقىمجان.
بۇل جاعداي تۇرعىن ءۇي نارىعىنا ەداۋىر اسەر ەتۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزدى. ءۇيدىڭ باعاسى ارزاندامايتىنىن ويتكەنى ەلىمىزدەگى ينفلياتسيانىڭ جوعارى دەڭگەيى ءۇي باعاسىنا تىكەلەي اسەر ەتەتىنىن ايتادى.
اسىرەسە، ءۇي ساتىپ الۋشىلاردىڭ سانى بىرنەشە ەسەگە ازايۋى ىقتيمال. قولما- قول اقشا ارقىلى ءۇي ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى شەكتەلسە، كوپتەگەن ازاماتتار ءۇشىن بۇل پروتسەسس قيىنعا تۇسەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە نارىقتاعى سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنە اكەلۋى مۇمكىن، - دەيدى مامان.
جىلجىمايتىن مۇلىك ەكسپەرتىنىڭ سوزىنشە، ستاتيستيكا بويىنشا ەلىمىزدە ءبىر جىلدا 600 مىڭ التى ساتىپ الۋ- ساتۋ كەلىسىمشارتتارى جاسالادى. ەگەر بۇل ساتىپ الۋ- ساتۋ كەلىسىم-شارتتارىن ءار ايعا ءبولىپ تاستاعاندا ورتاشا ەسەپپەن ايىنا 50-60 مىڭ مامىلە بولادى دەپ وتىر.
دەسە دە قازىر قولما-قول اقشاعا ءۇي ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى شەكتەلسە، بۇل جاعداي اۆتوماتتى تۇردە ءۇي ساتىپ الۋ مامىلەلەرىنىڭ سانىن بىرنەشە ەسە ازايتۋى مۇمكىن. سەبەبى ءاربىر ادام نەسيەگە ءۇي ساتىپ الۋعا وتپەيدى، كرەديتكە مۇمكىندىك العاندار دا از. سوندىقتان ساتىپ الۋ- ساتۋ مامىلەلەرىنىڭ راسىمدەلۋى ايتارلىقتاي ازايادى دەپ ايتۋعا بولادى، - دەيدى ول.
قۇقىقتار مەن تاڭداۋ ەركىندىگى
ءۇي ساتىپ الۋ مامىلەلەرىنىڭ ازايۋى بۇل ەكونوميكاعا دا اسەر ەتەدى. ەگەر ناقتى قولما- قول ساتىپ الۋدى شەكتەۋ ارقىلى الاياقتىق پەن زاڭسىز ارەكەتتەرگە تىيىم سالۋ ماقساتى قويىلسا، بۇل دا ءبىر جاعىنان دۇرىس بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جەتكىزدى.
ءبىراق بۇل وزگەرىس ءبىزدىڭ جىلجىمايتىن مۇلىك نارىعىنا ۇلكەن اسەر ەتەدى. ادامداردىڭ ءۇي الۋ سانى ازايادى. بۇل جاعداي اسىرەسە قاراپايىم حالىق ءۇشىن وتە قيىن بولۋى مۇمكىن. ءجۇز پايىز ءۇيدى تەك قانا كرەديت ارقىلى ساتىپ الۋ كەرەك دەگەن پىكىرمەن كەلىسپەيمىن. تەك بانكتەر ارقىلى ساتىپ الۋ مىندەتتى بولۋى كەرەك دەگەن ۇسىنىس مەنىڭ ويىمشا دۇرىس ەمەس، - دەدى.
ساراپشى ءاربىر ادامنىڭ تاڭداۋعا قۇقىعى بولۋى كەرەك. ەگەر ادام ناقتى اقشاعا ءۇي ساتىپ العىسى كەلسە، وندا بۇل مۇمكىندىكتى قالدىرۋ قاجەت. ال ەگەر ول بانك ارقىلى ءۇي الۋدى قالاسا، ونى دا تاڭداۋعا قۇقىعى بولۋعا ءتيىس دەپ سانايدى.
ءبىراق باستى نارسە - ادامنىڭ قۇقىعى بۇزىلماۋى كەرەك. ءار ادام ءوز جاعدايىنا قاراي ەڭ قولايلى ءتاسىلدى تاڭداي الۋى كەرەك، ەشقانداي شەكتەۋسىز. سوندىقتان بۇل ماسەلەنى شەشكەندە ءار ادامنىڭ تاڭداۋى مەن قۇقىقتارى تولىق ساقتالۋى ءتيىس، - دەيدى جىلجىمايتىن مۇلىك ەكسپەرتى ەلميرا راقىمجان.
ەسكە سالا كەتەيىك، سالىق كودەكسىنە وزگەرىستەر ەنگىزۋ جوباسى 20- اقپاندا ماجىلىسكە رەسمي تۇردە ۇسىنىلدى. نەگىزگى وزگەرىستەردىڭ اراسىندا ق ق س مولشەرىن ارتتىرۋ، ونىڭ تولەنۋ شەگىن تومەندەتۋ جانە شاعىن بيزنەسكە قاتىستى جاڭا شەكتەۋلەر بار.
