قازاقستاندا 70 جىل بۇرىن جاسالعان ەرەكشە ءدارى نەگە ءالى جوبا كۇيىندە جاتىر

قازاقستاندا حيميا عىلىمىنىڭ دامۋىنا ايانباي ەڭبەك ءسىڭىرىپ، اتتارى ايگىلى بولعان عالىم كوپ. سولاردىڭ ءبىرى - كۇنناز مىرزاعۇلوۆا. بار كۇش- جىگەرىن وتاندىق ءدارى- دارمەك نارىعىن دامىتۋعا سارپ ەتكەن ۇستاز- عالىم Kazinform تىلشىسىنە ەلدەگى فارماتسيەۆتيكا سالاسى مەن 40 جىل زەرتحانادا جاتىپ قالعان پرەپارات تۋرالى ايتىپ بەردى.

- كۇنناز بايمۇحان قىزى، وتاندىق ءدارى- دارمەك ءوندىرىسى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى؟

- ەلىمىزدە فارماتسيەۆتيكالىق نارىقتى دامىتۋعا قابىلەتتى عالىم وتە كوپ. ولاردىڭ ويلاپ تاپقان پرەپاراتتارى تۋرالى اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى. الايدا، ءتۇرلى سەبەپتەرمەن وتاندىق ءدارى- دارمەك ءوندىرىسى ەڭسەسىن تىكتەي الماي كەلەدى. قازىر ىشكى نارىقتاعى ءونىمنىڭ 70-80 پايىزى سىرتتان كەلەدى. بۇل - مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ويلاناتىن وزەكتى پروبلەما.

- حيميا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، كوپتەگەن پرەپارات ويلاپ تاپقان عالىم - احمەتجان ءشارىپقانوۆتىڭ شاكىرتى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. ۇستاز- عالىم سىزگە نە اماناتتاپ كەتتى؟

- 1971 -جىلى قازىرگى ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حيميا فاكۋلتەتىن ءتامامدادىم. ودان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ اسپيرانتۋراسىنا ءتۇسىپ، عىلىمنىڭ داڭعىل جولىنا بەت بۇردىم. 1954 -جىلى عىلىمي جەتەكشىم احمەتجان ءشارىپقانوۆ «ريحلوكاين» دەگەن ءدارى ويلاپ تابادى. ول زامانىندا ءدارى- دارمەك جاساپ شىعارۋ، ونى ءتۇرلى سىناقتان وتكىزۋ وڭاي ەمەس ەدى. وسىنداي قولايسىز كەزەڭدە «ومىرگە كەلگەن» «ريحلوكايننىڭ» جولى بولمادى. سول جاتقاننان ۇزاعىنان - قىرىق جىل جاتتى. 1991-جىلى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن العاشقى قادامدار جاسالا باستادى. ول ۋاقىتتا ەلىمىزدە زەرتحانا، سىناما دەگەننىڭ العىشارتى بولماعاندىقتان جانە سالالىق ماماندار جەتىسپەگەندىكتەن، باستاپقى سىناق ارمەنيادا، ودان كەيىن رەسەيدە جاسالدى. انىعىندا، تەرىسكەيدەگى كورشى ەلدىڭ انجەرو- سۋدجەنسك فارماتسيەۆتيكالىق زاۋىتىندا سىنالدى.

- ول نە ءدارى ەدى؟

- بۇل - سينتەتيكالىق قاراپايىم پرەپارات. «ريحلوكاين» - وكپە دەرتىنە، ۇيقى بەزى، جۇرەك اۋرۋلارى مەن قانت ديابەتىنە تاپتىرمايتىن ءدارى. مەديتسينا تىلىندە ونى انەستەتيك دەيدى. سوڭعى كەزدەرى قۇرامى جەتىلدىرىلدى. ءتۇرلى سىناقتاردا وڭ ناتيجە كورسەتىپ جاتىر. انىعىندا، «ريحلوكايندى» قاتەرلى ىسىكپەن كۇرەس تاجىريبەسىندە قولدانۋدى 2000 -جىلى روستوۆ ونكولوگيالىق ورتالىعىنىڭ ونكولوگتەرى زەرتتەگەن. ول ناۋقاستاردىڭ يممۋنيتەتىن قالپىنا كەلتىرىپ، مەتابوليكالىق بۇزىلىستى تۇزەتەدى. دەمەك، ونكولوگيالىق ناۋقاستاردى (3-كەزەڭدە) ەمدەۋگە ىقپال ەتەتىن اعزانىڭ قورعانىس جۇيەسىن بەلسەندى ەتەدى، 4-كەزەڭدە ءومىردى بەس جىلعا ۇزارتادى. وكىنىشكە قاراي، سۋبستانسيانىڭ وندىرىلمەۋى سالدارىنان ەمدەۋ ءادىسى قولدانىسقا ەنگىزىلمەدى. كەيبىر ماماندار ونىڭ قۇرت اۋرۋىنا (تۋبەركۋلەز) قارسى جاقسى ءونىم ەكەنىن دە ايتادى.

- دەمەك، ونىمگە نارىقتا سۇرانىس جوعارى بولىپ تۇر عوي؟

- ءيا. ونىمگە نارىقتا سۇرانىس بار. ءتىپتى، شەتەلدىكتەر، ونىڭ ىشىندە ءۇندىستان ەلىنىڭ كومپانيالارى تاپسىرىس بەرۋگە دايىن وتىر. ماسەلەن، تۋبەركۋلەز دەرتىنە شالدىققان ناۋقاستىڭ جاناما كەسەلدەرى مىندەتتى تۇردە بولادى. «ريحلوكاين» سول جاناما دەرتتەردى ەمدەۋگە دە ىقپالدى. وسىنداي اۋرۋعا شيپا بەرەتىن ءونىمنىڭ ازىرگە جوبا كۇيىندە جاتۋى، ارينە جانعا باتپايدى ەمەس، باتادى. سوندىقتان، جوبانى كوممەرتسيالاندىرۋ ماسەلەسىن قولعا الۋ كەرەك.

- ساتۋ تۋرالى ءسوز قوزعادىڭىز، ءونىم پاتەنتتەلگەن بە؟

- «ريحلوكاين» - ءسوزسىز ءبىزدىڭ ءونىم، ءبىزدىڭ جوبا. وعان ءبىزدىڭ عانا قۇقىعىمىز بار. دەسەك تە، قايتا پاتەنتتەۋ كەرەك نەمەسە رەتسەنزيانى قوماقتى سوماعا ساتۋعا بولادى.

- ونىڭ قۇنى قانشا بولماق؟

- وسىدان 18 جىل بۇرىن، ياعني 2005 -جىلى 500 ميلليون دوللارعا باعالانعان بولاتىن. ەندى قازىرگى باعاسىن باعامداي بەرىڭىز. قازىر سونىمەن اينالىسىپ جاتىرمىن. بۇگىندە ءۇندىستان قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىر.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!

اۆتور

الما مۇقانوۆا