قازاقستان ۇشاقتارى قاۋىپسىز بە؟

اقتاۋداعى اۋە اپاتىنان كەيىن ەلدەگى ۇشاق ساپاسىنا نازار اۋدارىلا باستادى. دەپۋتاتتار سالاداعى كەمشىلىكتى اتاپ، اۋە كومپانيالارىنداعى شيكىلىكتى اشىق ايتىپ جاتىر. وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى ازاماتتىق اۆياتسيانىڭ جاي- كۇيىن باعامداپ، ساراپشى پىكىرىن ءبىلدى.

Авиация
Коллаж: Kazinform

قازاقستاننىڭ اۆياتسيالىق اكىمشىلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلدە جولاۋشىلار تاسىمالداۋعا ارنالعان 415 اۋە كەمەسى بار. ونىڭ 236 سى - اۋە كومپانيالارىنىڭ مەنشىگى، 103 ءى - جالعا الىنعان، 76 سى - ليزينگتە. كوممەرتسيالىق تاسىمال ۇيىمداستىراتىن ۇشاقتاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ جارىققا شىققان ۋاقىتى 13 جىلدان اسسا، اۋە جۇمىسىن اتقاراتىن كەي ۇشاق 30 جىل پايدالانىلعان.

ارينە، 13 جىل قولدانىستاعى ۇشاق ءۇشىن كوپ ۋاقىت ەمەس. ساراپشىلاردى وزگە باعىت الاڭداتىپ وتىر، ول - ۇشاقتارعا بەرىلەتىن ۇشۋ جارامدىلىعى سەرتيفيكاتى، ەكسپلۋاتاتسيا مەن مامان ماسەلەسى. رەتىمەن تارقاتايىق.

2019 - جىلى اۆياتسيا سالاسىندا قارقىندى رەفورما قولعا الىنعان بولاتىن. سول جىلى بريتاندىق مودەل بويىنشا «قازاقستاننىڭ اۆياتسيالىق اكىمشىلىگى» ا ق قۇرىلدى. مەكەمەنىڭ نەگىزگى مىندەتىنە اۋە كەمەلەرىن سەرتيفيكاتتاۋ جانە ۇشۋعا جارامدىلىق سەرتيفيكاتىن بەرۋ قۇزىرەتى ەندى. باستاپقىدا ناتيجەسى جامان بولماعان، بۇگىنگە دەيىن ءساتتى جۇزەگە اسقان تالاپ- ەرەجە بەكىتىلدى، اۋە كومپانيالارىن تەكسەرۋگە ارنالعان ينسپەكتورلار بەكىتىلدى. مۇنداي قادام ۇشاق ساپاسىن مەملەكەت باقىلاۋىنا الۋدى ۇدەتەدى دەگەن ءۇمىت بار- تىن. الايدا Air Astana سەكىلدى ءىرى كومپانيالار اتالعان تالاپتى اينالىپ ءوتۋدىڭ جولىن تاپتى. ولار ۇشاقتارىن شەتەلگە تىركەپ، تەكسەرىس پەن ۇشۋ جارامدىلىق سەرتيفيكاتىن سول جاقتان الۋعا كوشكەن. ال قازاقستاننىڭ اۆياتسيالىق اكىمشىلىگى ەنگىزگەن ەرەجەدە شەتەلدىك سەرتيفيكات جارامدى سانالادى.

اۆياتسيا ساراپشىسى ابىل كەكىلبايەۆتىڭ پىكىرىنشە، Air Astana نىڭ ۇشاقتاردى قازاقستاندا تىركەمەۋى بىرنەشە سەبەپتەن شىعۋى ىقتيمال. شەتەلدە ۇشۋ جارامدىلىعى سەرتيفيكاتىن جۇرگىزەتىن ماماندار بىلىكتى ءارى سەرتيفيكاتتاۋ باعاسىندا بەلگىلى ءبىر جەڭىلدىك بولۋى مۇمكىن. وعان قوسا كەي ليزينگتىك كومپانيالار ۇشاقتاردى شەتەلگە تىركەۋدى تالاپ ەتەدى ەكەن. ازىرگە بۇل ەكى نۇسقانى تەكسەرۋگە مۇمكىندىك جوق، سەبەبى كومپانيا ۇشاقتاردى ساتىپ الۋعا نەمەسە سەرتيفيكاتتاۋ ەرەكشەلىگىنە قاتىستى كەلىسىمشارتتى جاريالاماعان.

авиация
Инфографика: Kazinform

- قازاقستاندا جولاۋشى تاسىمالدايتىن 100 دەن استام ۇشاق بار. كوبى ا ق ش، كانادا، برازيليا مەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە قۇراستىرىلعان. ويلاناتىن دۇنيە، ازاماتتىق اۆياتسيادا ۇشاقتىڭ شىعارىلعان جىلى ەسەپكە الىنبايدى. بىزدە ۇشاقتىڭ جارامدىلىق سەرتيفيكاتى بار- جوعى عانا نازارعا الىنادى. مىسالى، جولاۋشى تاسىمالدايتىن ۇشاقتار ءار جىل سايىن سەرتيفيكاتتاۋدان ءوتۋى كەرەك. مۇنى باقىلاۋ جانە جارامدىلىق سەرتيفيكاتىن بەرۋ قازاقستاننىڭ اۆياتسيالىق اكىمشىلىگىنىڭ قۇزىرىندا. وعان قوسا مەكەمە اۋە كومپانياسىنا ينسپەكتورلار جىبەرەدى. ولار ءار ۇشاقتىڭ جاعدايىن، تەكسەرۋ بارىسى مەن جوندەۋ جۇمىسى كەزىندە بولشەكتەردىڭ قايدان الىنعانى تۋرالى اقپارات ءبىلىپ وتىرادى.

Air Astana مەن FlyArystan اۋە كومپانيالارى 60 قا جۋىق ۇشاق پايدالانادى. قىزىعى، 60 ۇشاقتىڭ بارلىعى يرلانديا ەلىندە تىركەلگەن، ۇشۋعا جارامدىلىق سەرتيفيكاتىن سول جاقتان الادى. سوڭعى 20 جىلدا مەملەكەتتىك ورگان Air Astana كومپانياسىن تەحنيكالىق تەكسەرۋدەن وتكىزگەن ەمەس. تەك بىلتىر باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى تەكسەردى - دەدى ابىل كەكىلبايەۆ.

ұшақ
Инфографика: Kazinform

سالا مامانى كورشى ەلدەردە دە مۇنداي پراكتيكا بارىن ايتتى. الايدا قازاقستانداعى ەڭ اۋقىمدى كومپانيانىڭ اتالعان ادىسكە سۇيەنۋىن جاقسىلىققا بالاماعان. ايتۋىنشا، بۇل ارەكەت كومپانيانىڭ قازاقستاننىڭ اۆياتسيالىق اكىمشىلىگىنە دەگەن سەنىم دەڭگەيىن كورسەتسە كەرەك. ايتپەسە، اتالعان ماسەلە بۇعان دەيىن كوتەرىلىپ، ءماجىلىس مىنبەرىندە تالاي ايتىلدى.

82 پايىز - حالىقارالىق ستاندارت
ەستە بولسا، 2021 -جىلى ازاماتتىق اۆياتسيادا ماڭىزدى جوبا جۇزەگە استى. حالىقارالىق ازاماتتىق اۆياتسيا ۇيىمى قازاقستانعا كەلىپ، ۇشۋ قاۋىپسىزدىگىنىڭ دەڭگەيىنە تەكسەرۋ جۇرگىزگەنى بەلگىلى. سوندا ۇيىم قازاقستاندى حالىقارالىق ستاندارتقا 82 پايىز سايكەس كەلەدى دەپ شەشىم شىعارعان. ب ا ق ماقتانىشپەن حابارلاپ، سالا ماماندارى جەتىستىككە بالاعانىن ۇمىتقان جوقپىز.

دەگەنمەن، وسى تەكسەرىس سالاداعى كوپ كەمشىلىكتىڭ ەلەنبەۋىنە تۇرتكى بولدى دەسەك، سەنەسىز بە. ماسەلە مىنادا، ۇيىم ۆاليداتسيالىق ميسسيا كەزىندە بىزدەگى ۇشۋ جارامدىلىعى، ەكسپلۋاتاتسيا، مامان دايارلاۋ ساپاسىن باقىلاماي كەتكەن. ناقتىسى، تەكسەرىس جۇرگىزبەپتى. بۇعان الدىمەن قازاقستان تاراپى مۇددەلى بولدى، سەبەبى تەكسەرىسكە دايىن ەمەس ەدى. ساراپشى ابىل كەكىلبايەۆ ۇيىم تەكسەرىس جاسالماعاندىقتان، مامان ساپاسىن جاقسارتۋ، ۇشقىشتار دايىندىعىن جەتىلدىرۋ كەنجە قالدى دەپ سانايدى. ءتىپتى ازاماتتىق اۆياتسيا ۇزاق جىل تاسادا قالىپ، ناقتى جوبالار دا بولماعان. سالدارىنان ۇشقىشتار شەتەل اسىپ، سالالىق وقىتۋ دامىماي قالدى.

- قازىر ازاماتتىق اۆياتسيانى دامىتۋعا ارنالعان جوبا جوق، ساياسات ازىرلەنبەگەن. اۋە كومپانيالارى دامىعانىمەن، ايماقتاعى اۋەجايلاردىڭ جاعدايى ناشارلاپ بارادى. ۇزاق جىل Air Astana كومپانياسى اۆياتسيا سالاسىن جەتىلدىرەدى، ماماندار ەلدە قالادى ءارى اۋەجايلار احۋالىن نازاردا ۇستايدى دەپ سەندىك. دەگەنمەن ءۇمىت اقتالعان جوق. ەندى مەملەكەتكە ءبارىن ءوز قولىنا الۋعا تۋرا كەلەدى، - دەدى ول.

ساراپشى ماسەلەنى شەشۋدىڭ بىرنەشە تەتىگىن ۇسىنۋدا. الدىمەن جەرگىلىكتى بيلىككە يەك ارتپاي، رەسپۋبليكالىق كولەمدە اۋەجايلاردى جاڭارتۋ ماڭىزدى. اۋە ۇشاقتارىن جوندەۋگە ارنالعان كاسىپورىندار سانىن ۇلعايتۋ دا ماڭىزدى. سونىمەن قاتار جۇمىسشى ماماندىقتار جىلىندا اۆياتسيا ماماندارىن - ينجەنەر، ۇشقىشتاردى دايارلاۋعا باسىمدىق بەرۋ وزەكتى.

ەسكىرگەن تەحنيكا مەن ەسكى جۇيە
راسىندا اۋەجايلار ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. ءىرى مەگاپوليستەردى ەسەپكە الماساق، وزگە وڭىرلەردە جاعداي ءماز ەمەس. ءتۋريزمنىڭ دامىماۋى، ەلىشىلىك اۋە قاتىناسىنىڭ كەنجەلەۋىنە دە وسى مىسال كەدەرگى. پرەزيدەنت قاسىم- جومارت توقايەۆ وتكەن جىلعى جولداۋىندا ولقىلىقتى تىلگە تيەك ەتىپ، اۋە بەكەتتەرى مەن اۋەجايلار سالۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن ەدى. ىزىنشە اۋەجايلار قاتارى كوبەيىپ، جاڭا جوبالار قولعا الىندى. بيىل كاتونقاراعاي، زايسان جانە كەندىرلى كۋرورتتىق ايماقتارىندا جاڭا اۋەجايلار سالىنادى.

الايدا باردى ۇقساتۋ وتاندىق كومپانيالارعا قيىنعا سوعاتىن سەكىلدى. جاڭادان سالىنعان نەمەسە جوندەلگەن اۋەجايلاردىڭ تەحنيكالىق كەلەڭسىزدىگى ءجيى ايتىلادى. وعان قوسا سەرۆيستىك قىزمەتتە كەمشىلىك قانشاما. سودان بولار، ۇكىمەت اۋەجايلاردى شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ باسقارۋىنا بەرۋگە كوشكەن. مىسالى، بىرنەشە اي بۇرىن كولىك ءمينيسترى مارات قارابايەۆ ەلدەگى 22 اۋەجاي شەتەلدىك ينۆەستورلارعا سەنىمگەرلىك باسقارۋعا بەرىلەتىنىن ايتقان بولاتىن. مينيستر سوزىنە سۇيەنسەك، ءقازىر ينۆەستورلاردى تارتۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر.

самолет
Фото: Мақсат Шағырбай/Kazinform

- ءبىز 22 اۋەجايدىڭ بارشاسىنا كەزەڭ- كەزەڭىمەن شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتىپ وتىرمىز. مىسالى، الماتىداعى اۋەجايدى تۇركيا مەن فرانسيانىڭ ينۆەستورلارى باسقارۋعا الدى. استانا اۋەجايىن بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ كومپانياسى سەنىمگەرلىك باسقارۋعا العانى وزدەرىڭىزگە ءمالىم (سەنىمگەرلىك باسقارۋ شارتى مەرزىمىنىڭ اياقتالۋىنا بايلانىستى اۋەجاي اكسيالارىنىڭ 100 پايىزى استانا قالاسىنىڭ كوممۋنالدىق مەنشىگىنە قايتارىلدى - رەد.) . تاراز بەن شىمكەنتتەگى ەكى اۋەجاي وتاندىق ينۆەستور، ياعني، Scat اۋە كومپانياسى يەسىنىڭ سەنىمگەرلىك باسقارۋىنا بەرىلدى. اقتاۋداعى اۋەجاي تۇركيالىق ينۆەستورعا بەرىلدى. ءدال وسىنداي ءار اۋەجاي بويىنشا ءتۇرلى ينۆەستوردى تارتىپ جاتىرمىز. اتىراۋداعى اۋەجايعا قاتارلىق ۇلكەن اۋەجاي كىرىپ وتىر. ولار 2026 -جىلعا دەيىن مۇلدە جاڭا اەروۆوكزال سالۋدى جوسپارلاپ وتىر، - دەدى ول.

ايتا كەتەيىك، اپتا سايىن ەلىشىلىك 600 دەن استام اۋە رەيسى جۇزەگە اسادى ەكەن. شەتەلگە اتتاناتىن رەيس سانى دا سول جوبا. ەلدەگى 13 وتاندىق اۋەجاي «اشىق اسپان» رەجيمىندە جۇمىس ىستەۋدە. ال 2029 -جىلعا دەيىنگى ۇلتتىق ينفراقۇرىلىم جوسپارىنا نازار اۋدارساق، ەلدەگى 24 اەرودرومنىڭ بارلىعى دەرلىك كەڭەستىك كەزەڭدە سالىنعان. اتىراۋ، اقتوبە، قوستاناي، پاۆلودار، سەمەي، وسكەمەن سەكىلدى قالالارداعى اۋەجايدا اەرودرومدى كۇتىپ ۇستاۋعا ارنالعان تەحنيكا تاپشى. ونىڭ ۇستىنە تەحنيكالىق جانە اپاتتى جاعدايدا قىزمەت كورسەتەتىن تەحنيكا جەتىسپەيدى. اۋەجايلارداعى تەحنيكالاردىڭ 72 پايىزى 12 جىلدان بەرى قولدانىستا، كەي قۇرال ءتۇرى ءتىپتى جوق.

ماسەلە قالاي شەشىلەدى؟ مەملەكەت كەشەندى قادام جاساپ جاتىر. ونىڭ العاشقى لەگى اۋەجايلاردى شەتەلدىك ينۆەستورلارعا بەرۋمەن باستالسا، كەيىنگىسى ۇشاقتاردى جوندەۋگە ارنالعان ورتالىق اشۋمەن جالعاسپاق. الداعى ۋاقىتتا اقتاۋ اۋە ايلاعىنىڭ اۋماعىندا ازاماتتىق جانە اسكەري ۇشاقتاردى جوندەۋگە ارنالعان جاڭا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى سالىناتىن بولادى. ورتالىق ىسكە قوسىلسا، قازاقستان، رەسەي، وزبەكستان، تۇرىكمەنستان، قىرعىزستان جانە تاجىكستاننىڭ اۋە كەمەلەرىنە قىزمەت كورسەتەدى.

- جاڭا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىن قۇرۋ جوباسى نىسانداردى سالۋ مەن جاڭعىرتۋدى ءوز موينىنا الاتىن YDA، Turkish Technic جانە ASFAT سياقتى ءىرى حالىقارالىق كومپانيالاردىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. جوبا اياسىندا ۇشاقتارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن عيماراتتىڭ ءوزى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار جاڭا ورتالىقتا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن بىلىكتى مامانداردى دايارلاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن مامانداندىرىلعان وقۋ ورتالىقتارى دا سالىنادى، - دەدى كولىك ءمينيسترى.

ەكولوگيالىق اۆياوتىنعا قاشان كوشەمىز؟
جانار- جاعارماي ماسەلەسى تەك اۆتوكولىككە قاتىستى باس اۋرۋى ەمەس، ۇشاققا دا ورتاق ولقىلىق بولىپ وتىر. قازاقستانداعى ازاماتتىق اۆياتسيا جىلىنا 500-600 مىڭ توننا جانار- جاعارماي پايدالانادى. «قازمۇنايگاز» ا ق باسقارما ءتوراعاسى اسحات حاسەنوۆتىڭ سوزىنشە، ىشكى نارىقتا اۋە جانارمايى تونناسىنا 1000-1200 دوللاردى (سوڭعى كۋرسپەن الساق، 525-530 مىڭ تەڭگە شاماسىندا - اۆت. ) قۇرايدى ەكەن. وعان قوسا اۋەجايلار ساتىپ العان جانارمايدى اۋە كومپانيالارىنا وزگە باعامەن ساتاتىنىن جوققا شىعارمادى. بۇل ءوز كەزەگىندە اۋە بيلەتتەرىنىڭ اقىسىنا اسەر ەتىپ وتىر.

سونىمەن قاتار «قازمۇنايگاز» دەرەگى بويىنشا، اۋەجايلارداعى جانارماي ينفراقۇرىلىمى ەسكىرگەن. سالدارىنان تەك رت جانە تس-1 ماركالى جانارمايدى عانا پايدالانۋعا قاۋقارلى. زاماناۋي ۇشاقتار Jet A-1 جانە ەكولوگيالىق SAF جانارمايىنا ءوتۋدى تالاپ ەتۋدە. ال نارىقتاعى كومپانيالار مەن اۋەجايلار اتالعان سالاعا ينۆەستيتسيا سالۋعا قۇلىقسىز.

دەگەنمەن قۇلىقتى تالاپ قوزعايتىن سەكىلدى. جۋىردا ICAO - حالىقارالىق ازاماتتىق اۆياتسيا ۇيىمى وتكىزگەن جيىندا قازاقستان ەكولوگيالىق تازا اۆياوتىن وندىرەتىن وي بارى ايتىلدى. العاشقى ءونىم 2028 -جىلى شىعارىلادى دەگەن بولجام بار. مەملەكەت اۆياتسيالىق ەكووتىندى قولدانۋ ارقىلى «جاسىل اۋەجاي» باعىتىن دامىتپاق.

- ءارتۇرلى جوبانى قاراستىرىپ جاتىرمىز. ول - ەكولوگيالىق تازا جانارماي شىعارۋ. كوپ ءتۇرى بار. ءبىراق قازاقستاندا سوعان شىعاراتىن بۇكىل جاعداي قاراستىرىلعان. 2028 -جىلدان باستاپ، مىسالى، ەۋروپا وداعى تەك قانا سول جانارمايدىڭ ءبىر بولىگىن پايدالاناتىن اۆياكومپانيانى ەۋروپا وداعىنىڭ اسپانىنا كىرگىزەدى. سول سەبەپتى قازىر اينالىسىپ جاتىرمىز، - دەدى كولىك ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى تالعات لاستايەۆ.

P. S. بۇعان دەيىن قازاقستان اسپانىن پايدالانۋدان تۇسكەن تابىس ەلدىڭ ازاماتتىق اۆياتسياسىن نەگە دامىتا الماي وتىرعانى تۋرالى ماتەريال جاريالاعانبىز.

 

ەرسىن شامشادين

سوڭعى جاڭالىقتار