قازاقستان گاز باعاسىن نەگە قىمباتتاتۋعا ءتيىس
بيىل شىلدەدەن باستاپ ەلىمىزدە گاز باعاسى 14,6 پايىزعا وسكەنى كوپشىلىككە ءمالىم. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى ەندى جىل سايىن كەزەڭ- كەزەڭىمەن قۇندى ارتتىرىپ وتىرماق. بۇل تاقىرىپقا كەلگەندە قوعام نازار اۋدارا بەرمەيتىن كوپتەگەن جايتتار بار، ونى تاۋەلسىز ساراپشىلار دا العا تارتۋدا. وسىعان وراي Kazinform ءتىلشىسى گاز باعاسىنا قاتىستى تالداۋ جاساپ كوردى.
ءوندىرىس قارقىنى ارتىپ جاتىر ما؟
الدىمەن قازاقستاندا جىل سايىن ءوندىرىس باياۋ قارقىنمەن بولسا دا ءوسىپ جاتقانىن ايتا كەتكەن ابزال. ونى كەيىنگى ءۇش جىلدىق كورسەتكىشتى شولۋ ارقىلى كورە الامىز.
گاز وندىرىسىندە نەگىزگى جۇك ەلدەگى ءۇش الپاۋىت كومپانياعا ءتۇسىپ تۇر. ماسەلەن، تەڭىز، قاشاعان جانە قاراشىعاناق كەن ورىندارى قازاقستانداعى ءوندىرىستىڭ 83 پايىزىن قامتاماسىز ەتىپ وتىر.
جالپى، گاز ءوندىرىسىنىڭ كولەمى جىل سايىن شامامەن 60 ميلليارد تەكشە مەترگە جۋىقتاعانىنا قاراماستان، «ونىڭ ءبارى نەگە تۇتىنۋعا باعىتتالعان تاۋارلىق گازعا اينالمايدى» دەگەن سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. سەبەبى ءوندىرىستىڭ جارتىسىنا جۋىعى كەن ورىندارىنداعى قىسىمدى ۇستاپ تۇرۋ ماقساتىندا جەر قاباتىنا قايتا ايدالادى. بۇل ايلا-شارعى مۇنايدى كوپتەپ شىعارۋ ءۇشىن قاجەت. ەكسپورتقا شامامەن 15 ميلليارد تەكشە مەتر شىعارىلادى، ونىڭ جارتىسى SWOP سحەماسى بويىنشا قازاقستانعا قايتىپ ورالادى. سونداي-اق قازاقستاننىڭ قىتايعا جىل سايىن 10 ميلليارد تەكشە مەتر جەتكىزۋ بويىنشا مىندەتتەمەلەرى بار. وسىلايشا، قازاقستاندا تاۋارلىق گاز شامامەن 30 ميلليارد تەكشە مەترگە جۋىقتاپ قالادى. تاۋارلىق گازدىڭ جارتىسىنا جۋىعى ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرۋگە جۇمسالسا، ۇشتەن ءبىرى حالىقتىڭ تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەرىنە، قالعانى كاسىپورىندارعا جىبەرىلەدى.
قازىر ىشكى نارىقتاعى تۇتىنۋ كولەمى ايتارلىقتاي ءوسىپ جاتىر، 2020 -جىلمەن سالىستىرعاندا 2 ميلليارد تەكشە مەترگە ارتقان. 2022 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، ەلدى گازداندىرۋ دەڭگەيى 59 پايىزدى قۇراسا، بيىل ول 60 پايىز شەگىنەن اسقان. ياعني، 12 ميلليون قازاقستاندىق گاز يگىلىگىن كورۋدە.
ەلدە باعا تىم ارزان
ەل اۋماعىندا قازىر سۇيىتىلعان مۇناي گازى ليترىنە ەڭ ارزانى 59 تەڭگەدەن، قىمباتى 89 تەڭگەدەن ساتىلۋدا. ونى كوبىنە اۆتوكولىك يەلەرى تۇتىناتىنىن جاقسى بىلەمىز. كەيىنگى جىلدىڭ وزىندە 300 مىڭ اۆتوكولىك اۆتوگازعا اۋىسقان. سونىڭ اسەرىنەن اي سايىن 10-15 مىڭ توننا اۆتوگاز جەتىسپەي جاتادى.
ال ناعىز تاۋارلىق گازدىڭ 1000 تەكشە مەترى بار بولعانى 23646 تەڭگەدەن ساۋدالانىپ كەلدى. ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ مالىمدەۋىنشە، ونىڭ زاۋىتتان شىققانداعى وزىندىك قۇنى - 33169 تەڭگە. ەندى تۇتىنۋشىلار ءۇشىن باعا 14,6 پايىزعا ءوستى. بۇعان دەيىن قازاقستان الەمدەگى ەڭ گازى ارزان ەلدەردىڭ قاتارىندا ەكەنى ايتىلاتىن. ونىڭ راس ەكەنىن كەلەسى كەستەدەن بايقاۋعا بولادى.
ەلدە باعانىڭ تومەن بولۋى قازاقستاندىقتاردان بۇرىن، شەتەلدىكتەرگە ءتيىمدى. سەبەبى بۇعان دەيىن كولەڭكەلى جولدار ارقىلى گازدى سىرتقا ارزان باعامەن ساتقان وقيعالار دا كەزدەسكەن.
قازىرگى جاعدايمەن كاسىپورىندار جۇمىسى تەجەلەدى
مۇناي جانە گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى ابزال نارىمبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى «بىلاي تارتساڭ وگىز ولەدى، ولاي تارتساڭ اربا سىنادى» دەگەن كۇي كەشىپ وتىر. سەبەبى بۇل تاقىرىپتا ءبىر- بىرىنە ىرىق بەرمەي تۇرعان قاراما-قايشى ماسەلە بار.
- قازاقستانداعى گاز باعاسىنىڭ ءوسۋى ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن دە تومەن. وسى جايتتىڭ وزىنەن گاز باعاسىن وسىرمەسە وندىرىسكە كەرى اسەر بەرەتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. ماسەلەن، كورشى وزبەكستان ەلى الداعى 3 جىلدا ءتۇرلى جانارماي مەن گاز قۇنىن نارىق باعاسىنا ساي ەتۋدى كوزدەپ وتىر. وزبەكستاندا حالىق كوپ بولعانىمەن رەسۋرس از، سوندىقتان ولار قازىر «شوك» تۋدىراتىن وسى جاعدايدى باستارىنان وتكەرمەسە، كەلەشەكتە بۇدان دا قيىن بولاتىنىن ۇعىندى.
جاسىراتىنى جوق، قازاقستان ۇكىمەتى باعانى سەسكەنىپ كوتەرۋدە. ويتكەنى وزبەكستانداعىداي شۇعىل ارەكەتكە كىرەسەيىن دەسە، قوعامدا نارازىلىق پايدا بولادى. باعانى كوتەرمەسە مىنا جاقتا ءوندىرىس قۇلدىراپ قالعالى تۇر.
سوندىقتان ۆەدومستۆو حالىقتىڭ رەاكتسياسىن بايقاپ كورۋ ماقساتىندا باعانى از-ازدان ءوسىرىپ، ەكسپەريمەنت جاساپ كورۋدە. جانە باعانى قانشالىقتى كوتەرگەندە كاسىپورىندار ءۇشىن قولايلى بولاتىنىن انىقتاۋدا.
ءبىراق ءبىر نارسەنى عانا ايتقىم كەلەدى، قازاقستانداعى گاز قۇنى بۇل ءوسۋ قارقىنىمەن نارىق باعاسىنا جەتە المايدى. سوندىقتان ءتۇبى ءبىز دە جوعارىدا ايتقان وزبەكستان ەلىنىڭ جاعدايىنا بارىپ تىرەلەمىز. ياعني، ۋاقىت ماسەلەگە اينالىپ وتىر، - دەيدى مامان.
نارىمبەتوۆتىڭ سوزىنشە، كاسىپورىنداردىڭ كوبى قانشاما جىلدان بەرى جاڭارتىلماعان. بۇعان بەنزين، كەروسين جانە گاز سەكىلدى جانار-جاعارماي باعاسىنىڭ الەمدىك نارىقتان تومەن بولۋى - باستى سەبەپ. كاسىپورىندار جەتكىلىكتى اقشا تاپپاعان سوڭ ەسكىرە بەرەدى. ءىس جۇزىندە نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشپەسەك، ۇنەمى گاز تاپشى بولادى. كەڭەس ءداۋىرى دە ەڭ سوڭعى تىعىرىققا وسىلاي كەلگەن.
- ارينە، باعا ءدال دامىعان ەلدەردەگىدەي جوعارى بولسىن دەمەيمىن. وندىرىسكە دە، تۇتىنۋشىعا دا ءتيىمدى باعانى تابۋعا مۇمكىندىك بار. ونىڭ ۇستىنە قازاقستانداعى مۇناي مەن گاز ونىمدەرىنە قويىلعان تاريفتىك شەكتەۋلەر باعدارلاماسى ينۆەستيتسيالىق كليماتقا كەرى اسەر ەتتى. ينۆەستورلار بەلگىلى ءبىر جوباعا قارجى قۇيار الدىندا قىسقا مەرزىمدە تابىس كورە المايتىنىن بىلسە، جوبادان باس تارتادى. ەلدەگى ءىرى 3 كەن ورنى - قاراشىعاناق، تەڭىز جانە قاشاعاندى يگەرىپ وتىرعان شەتەلدىك كومپانيالاردان باسقاسىنىڭ ءبارى وندىرگەن ءونىمىن ىشكى نارىققا وتكىزۋگە مىندەتتەلگەن. ال ەلدە باعا تومەن بولعان سوڭ، ولار جارىتىپ تابىس تاپپايدى. سالدارىنان كەي كاسىپورىنداردىڭ تەحنيكالىق بازاسى ابدەن توزىپ، بانكروتقا ۇشىراۋدىڭ الدىندا تۇر، - دەپ تۇيىندەدى ساراپشى.
ەكسپورتتىق گازدى ىشكى نارىققا باعىتتاۋعا تۋرا كەلەدى
تاعى ءبىر مۇناي جانە گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى اسقار يسمايلوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلدە گاز تاپشىلىعى ارتۋدا.
- ەلدەگى گاز تاپشىلىعى ەكى فاكتورعا بايلانىستى. بىرىنشىدەن، 2022 -جىلى پوليپروپيلەن وندىرەتىن زاۋىت ىسكە قوسىلدى، ول 550 مىڭ تونناعا دەيىن پروپان تۇتىنادى. ەكىنشىدەن، سۇيىتىلعان مۇناي گازىن وتىن تۇرىندە پايدالاناتىن اۆتوموبيلدەر وسۋدە. ولاردىڭ سانى 600 مىڭعا جاقىنداپ قالدى. ارينە، وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن قازاقستان تۇتىنۋدىڭ وسىنشاما قارقىندى وسۋىمەن بەتپە-بەت كەلەدى دەپ ويلامادىق. مەنىڭ ويىمشا، ىشكى تۇتىنۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كەلەسى جىلى بارلىق ەكسپورتتىق كولەمدى ىشكى نارىققا باعىتتاۋعا تۋرا كەلەدى، - دەيدى مامان.
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى گاز قورى بويىنشا قازاقستان الەمدە – 22، ت م د ەلدەرى اراسىندا 3-ورىندا ەكەنىن العا تارتادى. وسىعان قاراماستان، ساراپشىنىڭ سوزىنشە، الداعى ۋاقىتتا مۇناي وندىرۋمەن قاتار گاز ءوندىرىسى دە تومەندەۋى مۇمكىن. مۇناي ءوندىرىسىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى مىڭداعان جۇمىس ورنى كەميدى. مۇناي- گاز حيمياسى جوبالارىن اۋەلى الەۋمەتتىك، ال سودان كەيىن عانا بيزنەس رەتىندە پوزيتسيالاۋ كەرەك. ال قازىر ەلدەگى كاسىپورىندار ەكىنشىسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ، تەحنولوگيالاردان باستاپ، جابدىقتار، ءارىسى جوبالاۋ جۇمىستارىنا دەيىن تەك شەتەلدىكتەردى تارتۋدا. بۇنىڭ ءبارى ءوسىم بەرمەيدى.
بۇل تۇستا اسقار يسمايلوۆ كولىكتەردى سۇيىتىلعان گازدان تابيعي گازعا اۋىستىرۋ جونىندەگى ۇكىمەتتىڭ باستاماسىنا قاتىستى پىكىرىن ايتتى.
- بىرىنشىدەن، بۇل تەحنولوگيا كوپتەگەن ەلدەردە قولدانىلۋدا. ەكىنشىدەن، قىسىلعان تابيعي گازدىڭ جانارماي قۇيۋ ستانتسيالارىن دامىتۋ قىتاي مەن ورتالىق ازيا تاراپىنان قازاقستان ارقىلى ءترانزيتتى بىرنەشە ەسە ارتتىرادى. بۇل قازاقستان ەكونوميكاسىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. نەگىزگى مىندەت - تاۋارلىق گاز كولەمىن ارتتىرۋ. نە ءوندىرىستى ۇلعايتۋ، نە كورشى ەلدەردەن ارزان گاز ساتىپ الۋ. بۇل ماقساتتارعا ءتيىستى ۆەدومستۆولار مەن ۇلتتىق گاز وپەراتورى قالاي قول جەتكىزەتىنىن ۋاقىت كورسەتەدى. سوندىقتان تابيعي گاز ءوندىرۋ وزەكتى كۇيدە تۇر، - دەدى ساراپشى.
شىلدەدەن باستاپ سۇيىتىلعان مۇناي گازىنىڭ ءبىر تونناسىنىڭ شەكتى كوتەرمە باعاسى 45 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. ءبىراق مۇناي- گاز- حيميا كاسىپورىندارىنا ەكى ەسە قىمبات باعامەن ساتىلادى. قازاقستاندا سۇيىتىلعان گاز ءوندىرىسىنىڭ كولەمى شامامەن 3 ميلليون توننا. ازىرگە ىشكى قاجەتتىلىكتەردى وتەۋگە تولىق جەتەدى. الايدا قاجەتتىلىك ارتقان جاعدايدا، سۇيىتىلعان گازدى باسقا ەلدەردەن ساتىپ الۋ قىمباتقا تۇسپەك. سوندىقتان مۇنى ەڭ سوڭعى نۇسقا رەتىندە قاراستىرعان دۇرىس.
قورىتىندىلاي كەلگەندە، قاي قىرىنان قاراساق تا، قازاقستان گاز باعاسىن وسىرۋگە ءماجبۇر. تەك تۇتىنۋشى تاراپقا قولايلى باعا قويۋ ەلدەگى ءوندىرىستى اقىرىنداپ تەجەي باستاۋى مۇمكىن.
اۆتور
ماديار تولەۋوۆ
