قازاق حالقى جوشى ۇلىسىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرلەرى - كانادالىق عالىم

الماتى. KAZINFORM - الماتىدا جوشى ۇلىسىنىڭ 800 جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا قاتىسقان تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى دجيۋ- يۋپ لي بۇل تاقىرىپتاعى زەرتتەۋىمەن ءبولىستى.

كانادالىق عالىم «جوشى ۇلىسىنداعى ۇلتتىق سايكەستەندىرۋدىڭ ءارتۇرلى دەرەككوزدەردەگى ەرەكشەلىكتەرى» تاقىرىبىندا زەرتتەۋ جاساعان. ول ىزدەنىس بارىسىندا جوشى ۇلىسىنىڭ حالقىن ورتاعاسىرلىق تاريحشىلار «وزبەك، تاتار نە توقماق» دەپ جازعانىن ايتادى.

- جوشى ۇلىسىنىڭ حالقى ءتۇرلى تاريحي دەرەكتەردە وزبەكتەر، تاتارلار جانە توقماقتار دەپ اتالعان. مىسالى، يلحاندىق تاريحشىلار بۇل ۇلىستىڭ حالقىن وزبەك دەپ جازعان. پارسى گەوگرافى كازۆيني حامداللاح موستوۋفي (1284-1350) ءوزىنىڭ «تاريح- ي گۋزيدا» ەڭبەگىندە: «جوشى ەلىنىڭ حالقى وزبەك حان بيلەگەن ۋاقىتتان باستاپ وزبەكتەر اتالىپ كەتكەن» دەپ كورسەتەدى. تيمۋريد اۋلەتىنىڭ تاريحشىلارى دا جوشى ەلىنە وزبەك جانە توقماق دەپ انىقتاما بەرگەن. ولار زاماناۋي قازاقستاننىڭ تاريحي حاندارى سانالاتىن ۇرىس حان مەن توقتامىس حاننىڭ حالقىن دا سولاي اتاعان. ال قىرىم تاتارلارى اراسىنداعى تاريحشىلار كوشپەندى حالىققا قاتىستى تاتار ءسوزىن قولدانعان. وسمان يمپەرياسىنىڭ تاريحشىلارى دا جوشى ۇلىسىنا قاتىستى «تاتار» تەرمينىن پايدالانعان. الايدا بۇل جازبالاردا كورسەتىلگەن «وزبەك» جانە «تاتار» ءسوزىنىڭ ماعىناسى قازىرگى تاتار نەمەسە قازىرگى وزبەك ۇلتىنا تىكەلەي قاتىسى جوق، بۇل تەرميندەر سول كەزەڭدە ءومىر سۇرگەن تۇركى ۇلتتارىنىڭ جالپاق اتاۋ بولعان. ارينە كەيىننەن جوشى ۇلىسى بىرنەشە حاندىققا ءبولىنىپ كەتتى، - دەدى دجيۋ- يۋپ لي.

سونداي- اق تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمى كەڭەستىك دەرەكتەر مەن ورتاعاسىرلىق دەرەكتەر اراسىندا قاراما-قايشىلىقتار بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

- كەڭەستىك ءداۋىر كىتاپتارىندا جازىلعان دەرەكتەر مەن قازىر ءبىزدىڭ تاۋىپ جاتقان جاڭا ارحيۆتىك ماتەريالداردا قاراما- قايشىلىقتار كوپ. مىسالى، كەڭەستىك دەرەكتەردە جوشى ۇلىسى وزبەكتەرگە، تاتارلارعا ءبولىندى دەگەن اقپاراتتار بار. ءبىراق زاماناۋي زەرتتەۋلەرگە قاراساق، شىن مانىندە ونداي ءبولىنىس بولماعان. ورتا عاسىرلىق تاريحشىلار جوشى ۇلىسىنىڭ حالقىن - قازاقتار، وزبەكتەر جانە تاتارلار دەپ بولمەگەن. سوندىقتان تاريح وقۋلىقتارىنداعى دەرەكتەردى قايتا قاراۋ قاجەت. جالپى زەرتتەۋىمدەگى نەگىزگى ويىم - قازاق حالقىنىڭ جوشى ۇلىسىنىڭ تىكەلەي مۇراگەرى ەكەنىن كورسەتۋ جانە دالەلدەپ شىعۋ. قازىرگى وزبەك ۇلتى جەرگىلىكتى شايبانيد وزبەكتەر مەن يران تىلدى حالىقتاردان قۇرالعان. ولار قىپشاق تىلىندە سويلەمەيدى، ءتىلى قارلۇقتارعا جاقىن. ال، قازىرگى تاتارلار قىرىمعا كوشىپ بارعان ءارتۇرلى ۇلتتاردان قۇرالعان جانە ولار ارالاس تۇركى تىلىندە سويلەيدى. ال زاماناۋي قازاقتار جوشى ۇلىسىنىڭ قۇرامىندا بولعان كوپتەگەن رۋ-تايپادان قۇرالعان جانە قىپشاق تىلىندە سويلەيدى. سوندىقتان قازاقتاردى جوشى حان قۇرعان ۇلىستىڭ نەگىزگى مۇراگەرى دەۋگە بولادى،- دەدى كانادالىق عالىم.