ناتيجەلى ساپار: باۋىرلاس ەلدەر بايلانىسى جاڭا بەلەسكە كوتەرىلدى
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ازەربايجانعا مەملەكەتتىك ساپارى ەرەكشە ءوتتى. ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلدەرىنىڭ جىلى قارىم-قاتىناسىن، شىنايى ارىپتەستىگىن كورسەتتى دەۋگە بولادى.
مەملەكەتتىك ساپاردىڭ العاشقى كۇنى ءبىز ۇيرەنىپ قالعان رەسمي ستيلدە - كەلىسسوز، تالقىلاۋ، كەزدەسۋ، قۇجاتتارعا قول قويۋ ارقىلى وتسە، ەكىنشى كۇنىندە دۇنيە ءجۇزى ەكى پرەزيدەنتتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن ەرەكشە ىقىلاسىن كوردى. قۇرمەت پەن قوشامەتتىڭ زور بەلگىسى بولسا كەرەك، يلحام اليەۆ قوناعىن فيزۋلي اۋەجايىنان كۇتىپ الىپ، كولىكتى ءوزى جۇرگىزىپ، ايماقتى ارالاتتى. سونىمەن، مەملەكەت باسشىسى ساپارىنىڭ ناتيجەسى قانداي؟
Kazinform ساراپشىلار پىكىرىن ۇسىنادى.
ورتا ءدالىزدىڭ ماڭىزى
قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس ساراپشىسى بولات اۋەلبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، پرەزيدەنتتىڭ ازەربايجانعا ساپارى ناتيجەلى بولدى. ونىڭ ىشىندە «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جانە «ورتا ءدالىزدىڭ» ماڭىزى ارتتى.
«مەملەكەت باسشىلارىنىڭ باكۋدە ب ا ق وكىلدەرىنە ارنالعان بريفينگتەگى بايانداماسىنا قاراعاندا، ولار كەزدەسۋدىڭ ناتيجەسىنە قاناعاتتانعان. ءبىراق ديپلوماتيالىق ريتوريكانى قويىپ، ەگجەي-تەگجەي ايتاتىن بولساق، قازاقستان مەن ازەربايجان ءبىر-بىرىنە ءوزارا تاۋەلدى جانە ول تاۋەلدىلىك ەكى جاققا دا وڭ ىقپال ەتەدى دەۋگە بولادى. قازىر ەكى ەل جاھاندىق ەكونوميكالىق جوبالاردىڭ اراسىندا تۇر. اسىرەسە، قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» باستاماسى، كولىك جانە ەنەرگەتيكالىق كوممۋنيكاتسيالاردى دامىتۋعا ارنالعان ەۋروپالىق باعدارلامالار، سونداي-اق تۇركيانىڭ «ورتا ءدالىزدى» جۇزەگە اسىرۋ جوباسى ەرەكشە نازار اۋدارتادى»، - دەدى بولات اۋەلبايەۆ.
قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باس ساراپشىسى ءادىل قاۋكەنوۆ تە ارىپتەسىنىڭ پىكىرىمەن كەلىسەدى جانە «بۇل باعىت ارقىلى بىرنەشە ءوڭىر بىردەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ نۇكتەسىن تاپتى» دەپ ەسەپتەيدى.
«ازەربايجان ەكىجاقتى قارىم-قاتىناس تۇرعىسىنان عانا ەمەس، ءىرى ايماقتىق جانە كونتينەنتتىك جوبالار تۇرعىسىنان دا زور قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى. پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي: بۇل كاسپي تەڭىزىنىڭ ءتۇبى ارقىلى تالشىقتى-وپتيكالىق بايلانىستاردى تارتۋ. بۇگىندە اۋقىمدى جوبالاردىڭ ءبىرى - ترانسكاسپي جولى نەمەسە ورتا ءدالىز. بۇل ءبىرقاتار ەلدى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ايماقتاردى بايلانىستىرادى. ورتا ءدالىز پورتتار مەن وندىرىستىك الاڭداردى، ءبىرىنشى كەزەكتە شىعىس ازياداعى، اتاپ ايتقاندا قىتايدى ەۋروپا جانە تاياۋ شىعىس ايماقتارىمەن بايلانىستىراتىن جاڭا باعىت بولدى. دەمەك، بۇل باعىت ارقىلى بىرنەشە ءوڭىر بىردەن ءوزارا بايلانىس نۇكتەسىن تاپتى»، - دەدى ءادىل قاۋكەنوۆ.
ايتا كەتەيىك، قاسىم-جومارت توقايەۆ پەن يلحام الييەۆ سيان قالاسىنداعى قازاقستان مەن قىتايدىڭ جاڭا كولىك-لوگيستيكا ورتالىعىنان شىعىپ، ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك باعىتىمەن (ت ح ك ب) اپشەرون ستانتسياسىنا كونتەينەرلى بلوك-پويىزدىڭ كەلۋىنە وراي ۇيىمداستىرىلعان سالتاناتتى شاراعا تەلەكوپىر ارقىلى قاتىستى. مەملەكەت باسشىسى سالتاناتتى شارادا سويلەگەن سوزىندە قازىرگىدەي جاھاندىق گەوساياسي تۇراقسىزدىق جاعدايىندا ەۋرازيانىڭ جاڭا كولىك-لوگيستيكا جۇيەسى قۇرىلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە، بۇل پروتسەستە قازاقستان مەن ازەربايجاننىڭ تىعىز ءارى تابىستى ىنتىماقتاستىعى باستى ءرول اتقارادى. بىرلەسكەن كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق الەۋەتى نىعايىپ كەلەدى.
ەسكە سالايىق، بيىل 28- اقپاندا سياندا قازاقستان تەرمينالى اشىلىپ، قىتاي - قازاقستان - ازەربايجان باعىتى بويىنشا العاشقى پويىز جولعا شىققان بولاتىن.
«ءبىراق قازاقستان دا، ازەربايجان دا كولىك-ترانزيت مۇمكىندىكتەرىن بەلسەندى دامىتقانىن اتاپ وتكەن ءجون. قازاقستاننىڭ «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا ۇلتتىق تەمىرجول جانە اۆتوموبيل جولدارى جاقسى دامىعانى بەلگىلى. قازىر ەلىمىزدە بۇل باعدارلامانىڭ ەكىنشى كەزەڭى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ازەربايجان باكۋ-تبيليسي-كارس تەمىر جولىنىڭ جەكە بولىگىن سالدى. وسىنىڭ ءبارى ەكى ەلدىڭ ترانزيت مۇمكىندىكتەرىن ايتارلىقتاي ارتتىردى. وسىلايشا، استانا مەن باكۋ ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك جولى دەپ اتالاتىن جاھاندىق قۇرلىق كولىك كوممۋنيكاتسيالارىنىڭ ماڭىزدى بۋىنى بولىپ سانالادى. بۇعان ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز پرەزيدەنتتەرىنىڭ ازەربايجانداعى كەلىسسوزدەرىنىڭ قورىتىندىلارى مەن قول قويىلعان قۇجاتتارى دا دالەل»، - دەدى بولات اۋەلبايەۆ.
ساراپشى ءادىل قاۋكەنوۆ ترانسكاسپيي باعىتى جىلدان جىلعا اۋقىمىن ۇلعايتىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، 2022-جىلى تاسىمالداۋ كولەمى ەكى ەسە ءوستى، 2023-جىلى ءوسىم 65 پايىزدى قۇرادى. سونىمەن قاتار، بۇرىن بۇل باعىتپەن جونەلتىلمەگەن جاڭا ونىمدەر تاسىمالدانا باستادى، مىسالى، گەرمانياعا مۇناي جىبەرىلدى. وسىعان سايكەس، ەل باسشىلارى تاۋار اينالىمىن بارىنشا ارتتىرىپ، 10 ميلليون تونناعا جەتكىزۋ مىندەتىن قويدى. ال، قىتاي - بۇل باعىتتىڭ باستى كليەنتى.
«قىتاي - بۇل جاعدايدا قازاقستاننىڭ دا، ازەربايجاننىڭ دا وسى باعىتتاعى كليەنتى جانە ءوزى دە جاڭا نارىقتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن - سولتۇستىك، وڭتۇستىك جانە ورتا باعىتتاردى دامىتۋعا مۇددەلى تاراپ دەۋگە بولادى. ەۋروپا جانە تاياۋ شىعىس سياقتى جاڭا جانە ءداستۇرلى ايماقتاردىڭ باعاسى، قاۋىپسىزدىگى جانە قۇرلىقتاعى جەتكىزۋلەردىڭ باسقا ارتىقشىلىقتارىن ۇسىناتىن جاڭا مارشرۋتتار بويىنشا بايلانىسىن نىعايتقىسى كەلەدى»، - دەدى ءادىل قاۋكەنوۆ.
قازاقستان-ازەربايجان ينۆەستيتسيالىق قورى قۇرىلادى
قازاقستان مەن ازەربايجاننىڭ جوعارى مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسىندا ساۋدا- ەكونوميكا، ينۆەستيتسيا، مۇناي-گاز، كولىك-لوگيستيكا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ، سونداي-اق جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى، سيفرلىق كوممۋنيكاتسيا جانە مادەني-گۋمانيتارلىق باعىتتارداعى ىقپالداستىقتى دامىتۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. بۇل رەتتە ساراپشى بولات اۋەلبايەۆ ءبىزدىڭ رەسپۋبليكالار ينۆەستيتسيا تۇرعىسىنان قارىم-قاتىناستاردى دامىتىپ جاتقانىن، سونىمەن قاتار شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا كوڭىل بولەتىنىن اتاپ ءوتتى.
«بۇل قازاقستاننىڭ باتىس ايماعى جانە شىعىس زاڭگەزۇر ەكونوميكالىق اۋدانى مەن ازەربايجاننىڭ قاراباق ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ دامۋى جاعدايىندا ماڭىزدى بولادى دەپ بولجاۋعا بولادى. پرەزيدەنت يلحام اليەۆ يناۋگۋراتسيادا قاراباق ەكونوميكاسىنىڭ قالپىنا كەلۋىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ايتا كەتەرلىگى، بۇل ءوڭىردىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنى مەن ءتۋريزمدى دامىتۋ جاعىنان بولاشاعى زور. قاراباق «قارا باقشا» دەگەندى بىلدىرەدى. توپىراعى قۇنارلى جانە اۋا رايى قولايلى. بولاشاقتا ونىڭ دامۋى ەكى جاققا دا ءتيىمدى بولماق. ەلدەر اگرارلىق سەكتوردا ىنتىماقتاستىق ورناتا الادى»، - دەدى بولات اۋەلبايەۆ.
ساراپشى قازاقستان سولتۇستىك وبلىستارىنان استىق پەن ۇن جەتكىزە الادى، ال ازەربايجان ءبىزدىڭ باتىس ءوڭىردى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتە الاتىنىن اتاپ ءوتتى. ەگەر ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر ازەربايجانداعى اۋىل شارۋاشىلىعى جوبالارىن دامىتۋعا قىزىعۋشىلىق تانىتسا، بۇل بيزنەس تۇرعىسىنان، سونداي-اق قازاقستاندى قاجەتتى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن دە جاقسى پەرسپەكتيۆا بولماق جانە ۇلتتىق ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە ىقپال ەتەدى.
جاسىل ەنەرگەتيكا
ەكىجاقتى بايلانىستىڭ نىعايعانىنا كاسپيي تەڭىزىندە «جاسىل ەنەرگەتيكانىڭ» دامىپ جاتقانىن دا ايتۋعا بولادى. ساراپشى بولات اۋەلبايەۆ جەلدەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋدى دامىتۋ ءۇشىن ۇلكەن رەسۋرستار بارىن اتاپ ءوتتى. مۇنداي مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ قاجەت جانە ءقازىردىڭ وزىندە قازاقستان جاعىنان دا، ازەربايجان جاعىنان دا اۋقىمدى جوبالار ازىرلەنىپ جاتىر.
«بيىل قاراشادا باكۋدە بۇۇ- نىڭ كليماتتىڭ وزگەرۋى جونىندەگى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسىنا (COP-29) قاتىسۋشىلاردىڭ 29-كونفەرەنسياسى وتەدى. بۇل - كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن كۇرەسۋگە، پارنيكتىك شىعارىندىلاردى ازايتۋعا جانە ەكونوميكانى «جاسىل تەحنولوگيالاردى» پايدالانۋعا كوشۋگە باعىتتالعان وتە ماڭىزدى جانە اۋقىمدى شارا. سونداي-اق قازاقستان مەن ازەربايجانعا يننوۆاتسيالىق ازىرلەمەلەر، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا رەسۋرستارىن دامىتۋ جانە ەو ەلدەرىنە ەكسپورتتاۋ ماسەلەلەرىن بەلسەندىرەك تالقىلاۋعا جانە «جاسىل ەنەرگەتيكا» سالاسىنداعى بىرلەسكەن جوبالاردى باستاۋعا مۇمكىندىكتەر اشادى»، - دەپ قورىتىندىلادى پىكىرىن ساراپشى بولات اۋەلبايەۆ.
ايتا كەتەيىك، قاسىم-جومارت توقايەۆ اتالعان كونفەرەنتسياعا قاتىسۋعا شاقىرۋدى ىقىلاسپەن قابىل العانىن ايتقان بولاتىن.
«مۇنداي شارانى وتكىزۋ - ازەربايجان مەملەكەتى مەن ونىڭ ديپلوماتياسى ءۇشىن ايتۋلى تاريحي جەتىستىك. سامميت قازىرگى كليمات ماسەلەلەرىن رەتتەۋ جانە جاھاندىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ تۇرعىسىنان وتە ماڭىزدى. باكۋ بۇل مىندەتتى ابىرويمەن اتقاراتىنى ءسوزسىز»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى قازاقستان مەن ازەربايجاننىڭ جوعارى مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىسىندا.
اۆتورراحيلا تلەۋوۆا
