موڭعوليادان تابىلعان كونە تۇرىك بىتىكتاسىنداعى جازۋلار وقىلدى
استانا. KAZINFORM - موڭعوليانىڭ نومعون جازىعىنان تابىلعان كونە تۇرىك بىتىكتاسىنداعى جازۋلار زەرتتەلدى جانە تۇرىك قاعاندىعى تاريحىن تىڭ مالىمەتتەرمەن تولىقتىردى، دەپ حابارلايدى تۇركى اكادەمياسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
تۇركى اكادەمياسى مەن موڭعوليا عىلىم اكادەمياسىنىڭ ارحەولوگيا ينستيتۋتى موڭعوليانىڭ ارحانعاي ايماعىنداعى نومعون القابىندا 2019 -جىلدان بەرى بىرلەسكەن ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى.
2022 -جىلى نومعون-2 عۇرىپتىق كەشەنىندە جۇرگىزىلگەن ارحەولوگيالىق جۇمىستار كەزىندە وزگە دە ماڭىزدى تاريحي جادىگەرلەرمەن قاتار كونە تۇرىك جانە سوعدى جازۋلارى قاشالعان بىتىكتاستىڭ جوعارعى بولىگى تابىلعان بولاتىن.
بۇل جازۋلاردى وقۋ ناتيجەسىندە كونە تۇرىك بىتىك جازۋىمەن جازىلعان ءماتىننىڭ 12 جولى («قۇتلۇق قاعان تۇرىك .. . ءتاڭىر ۇلى .. .» ) جانە سوعدى تىلىندەگى ءماتىننىڭ 6 جولى («كۋتلۋگ حاكان .. .») وقىلىپ، زەرتتەلدى. بۇل مالىمەتتەر وسى ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتىڭ قۇتلىق قاعانعا تيەسىلى عۇرىپتىق كەشەن بولعانىن عىلىمي تۇرعىدا دالەلدەيدى.
ال 2023 -جىلى جوعارىدا اتالعان بىتىكتاستىڭ تومەنگى بولىگى تابىلدى جانە ۇلان- باتىر قالاسىندا تانىستىرىلدى. بۇل بولىكتە دە جازۋلار ساقتالعان. الايدا، قاتتى زاقىمدالعان ەجەلگى تۇركى جازۋى وقۋعا كەلمەدى. دەگەنمەن، بىتىكتاستىڭ ارتىنداعى ءىشىنارا ساقتالعان قىتاي يەروگليفتەرىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە وقۋ مۇمكىندىگى بولدى.
قازىر ىشكى موڭعوليا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (قىتاي) ماماندارى - پروفەسسور بورجيگيتاي ءمورون، دوكتور چۋي نينگ جانە دوكتور سۋگار ارنايى شاقىرىلىپ، قىتاي ءماتىنىن وقۋ- انىقتاۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. بىتىكتاستىڭ تومەنگى بولىگىندەگى قىتاي جازۋى جوعارىدان تومەنگە قاراي جازىلعان، ال جولدار وڭنان سولعا قاراي ورنالاسقان. بۇل بولىكتەگى 15 جولدىڭ 3-8 جولدارىن وقۋ مۇمكىن بولدى. ءار جولدا شامامەن 24 يەروگليفتەن بار، جالپى سانى 290-300 يەروگليفتى قۇرايدى.
ىشكى موڭعوليا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارىنىڭ كومەگىمەن 2025 -جىلدىڭ قاڭتار ايىندا بىتىكتاستىڭ تومەنگى بولىگىندەگى قىتاي ءماتىنىنىڭ ءبىر بولىگى وقىلىپ شىقتى. وسى جۇمىس ناتيجەسىندە 4 جولدا «تۇرىك» ءسوزى مەن «كۇتلۇق» اتاعىنىڭ (قىتايشا وقىلۋى: «گۋ- دۋ- لۋ») انىقتالعانى بەلگىلى بولدى.
تۇركى اكادەمياسى مەن موڭعوليا عىلىم اكادەمياسىنىڭ ارحەولوگيا ينستيتۋتى بۇل جاڭالىق نومعون-2 عۇرىپتىق كەشەنىنىڭ كونە تۇرىك كەزەڭىنە، اتاپ ايتقاندا، ەكىنشى تۇرىك قاعاندىعىن قۇرعان ەلتەرىس قۇتلىق قاعاننىڭ (682- 692) داۋىرىنە تيەسىلى ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەيتىنىن ايتىپ وتىر.
