«ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا» قالاي قابىلداندى
وسىدان تۋرا 33 جىل بۇرىن - 1990 -جىلدىڭ 25-قازانىندا ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا قابىلداندى.
بۇل وزگە حالىقتارمەن تەرەزەمىز تەڭ ەل ەكەندىگىن بىلدىرەتىن تاريحي قۇجات. باستاپقىدا قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەس وتىرىسىنا ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيانىڭ بىرنەشە جوباسى ازىرلەنىپ ۇسىنىلعان ەدى. نەگىزگى جوبا اكادەميك سالىق زيمانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جاسالسا، وزگە نۇسقاعا
«دەموكراتيالىق قازاقستان» دەپۋتاتتىق توبى باستاماشى بولدى. ەگەمەن ەل ەكەنىمىزدى بىلدىرەتىن تاريحي قۇجاتتىڭ قۇجات ءتۇرى قانداي بولماق تۋرالى ويلار ءارتۇرلى بولعان. زاڭ سالاسىنىڭ ماماندارى، جۇمىس توبى مۇشەلەرى بۇل ماسەلەنى جان- جاقتى تالقىلاپ، «دەكلاراتسيا» ۇعىمىنا توقتالدى. بۇل تۋرالى Kazinform تىلشىسىنە تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ق ر پرەزيدەنتى ارحيۆىنىڭ قولدانبالى جانە عىلىمي جوبالار ورتالىعىنىڭ باسشىسى ءالىمعازينوۆ قايرات شاكارىم ۇلى ايتتى.
قايرات شاكارىم ۇلىنىڭ سوزىنشە، وتكەن عاسىردىڭ 1989-1991 -جىلدارى زاماناۋي قازاقستان تاريحىنىڭ كۇردەلى كەزەڭى بولدى.
«ك س ر و- نىڭ ىدىراۋى كوپتەگەن رەسپۋبليكالاردىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى. قازاقستان تاريحىنا كەلەتىن بولساق 1990 -جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا رەسپۋبليكامىزدا پرەزيدەنت لاۋازىمى ەڭگىزىلدى. سول كەزدەن باستاپ ەلىمىزدە كۇرت وزگەرىستەر باستالدى. مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعىنا قاتىستى ساياسي كۇشتەردەن ءتۇرلى ۇسىنىستار تۇسە باستادى. باستاپقىدا قازاق ك س ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىنا مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى قۇجاتتىڭ بىرنەشە جوباسى ازىرلەنىپ ۇسىنىلعان ەدى. نەگىزگى جوبا اكادەميك سالىق زيمانوۆتىڭ باسشىلىعىمەن جاسالسا، التەرناتيۆتى نۇسقانى «دەموكراتيالىق قازاقستان» دەپۋتاتتىق توبى ۇسىندى» - دەيدى سپيكەر.
ايتۋىنشا، 1990 -جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان باستالعان تالقى قازاننىڭ اياعىنا دەيىن سوزىلدى.
«باستاپىدا بۇل زاڭ بولا ما، باسقا قۇقىقتىق ا ك ت بولا ما، الدە دەكلاراتسيا بولا ما دەگەن ساۋال تۋىندادى. زاڭ سالاسىنىڭ ماماندارى، جۇمىس توبى مۇشەلەرى بۇل ماسەلەنى جان- جاقتى تالقىلاپ، دەكلاراتسيا ۇعىمىنا توقتالدى. دەكلاراتسيا ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە ءوزىننىڭ سىرتقى ساياساتىن جۇرگىزۋگە، تەڭ قۇقىلى دەڭگەيدە قارىم- قاتىناس ورناتۋعا جول اشاتىن ماڭىزدى قۇجات رەتىندە تانىلدى. دەكلاراتسيا وزگە حالىقتارمەن تەرەزەمىز تەڭ ەل ەكەندىگىن بىلدىرەتىن تاريحي قۇجات»، - دەدى تاريحشى.
سونىمەن قاتار، ول دەكلاراتسيادا مەملەكەتتىڭ دامۋ باعىتتارى، ەگەمەندىكتىڭ بارلىق اتريبۋتتارى ايقىندالعانىن اتاپ ءوتتى. اشىق ازاماتتىق قوعام قۇرۋ جانە ۇلتتىق تەڭدىك، مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ ۇستەمدىگى، تاۋەلسىزدىگى مەن تولىققاندىلىعى، كونستيتۋتسيا مەن زاڭداردىڭ ۇستەمدىگى، مەنشىكتىڭ الۋان ءتۇرى، مەملەكەتتىك بيۋدجەتى جانە قارجى- نەسيە جۇيەسى، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك، حالىقارالىق قاتىناستاردا تاۋەلسىز سۋبەكتى رەتىندە ءوزىڭ تانۋ تۋرالى.
«ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا - بىزگە شەكارامىزدى بەلگىلەۋگە، وزىندىك ەكونوميكالىق ساياساتىمىزدى جۇرگىزۋگە، قارۋلى كۇشتەرىمىزدى قۇرۋعا، مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىن جاساقتاۋ سەكىلدى ماڭىزدى ىستەرگە جول اشتى. ءوز مۇددەمىزگە ساي قاجەتتى زاڭدار قابىلداندى. تاۋەلسىز مەملەكەتكە ءتان ساياسي وزگەرىستەر باستالىپ كەتكەن ەدى. تاريح سالاسىنا كەلەتىن بولساق، ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى تۇسىندا تاريحتى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ، وتكەنىمىزدى تۇگەندەۋ ءۇشىن باعدارلامالار قابىلداندى»، - دەدى ول.
ق ر پرەزيدەنتى ءارحيۆىنىڭ قولدانبالى جانە عىلىمي جوبالار ورتالىعىنىڭ باسشىسى قايرات شاكارىم ۇلى پرەزيدەنت ارحيۆىندە تاريحي قۇندى قۇجاتتار ساقتالاتىنىن جەتكىزدى.
«1991 -جىلدان بەرى پرەزيدەنت قىزمەتىنە بايلانىستى جانە پرەزيدەنتكە تىكەلەي باعىناتىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ قۇجاتتارى بىزدە ساقتالعان. بۇل رەسپۋبليكامىزدىڭ ستراتەگيالىق دامۋ باعىتتاعى تاريحي قۇجاتتار. ارحيۆتە ساقتالاتىن قۇجاتتاردىڭ نەگىزگى بولىگى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە قۇرىلۋى مەن دامۋى كەزەڭىنە جاتادى. پرەزيدەنت ءارحيۆى تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەڭ- الاڭىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ ءۇشىن ماتەريالعا باي. دەكلاراتسيانى قابىلداۋعا جانە ىسكە اسىرۋعا بايلانىستى ارحيۆتىك قۇجاتتاردىڭ ناقتى سانىن ايتا المايمىن. ول مىڭداعان قۇجاتتاردى قۇرايدى»، - دەيدى سپيكەر.
