ۇلىم ءوسىپ ۇيالتپاسىن، قىزىم ءوسىپ قىزارتپاسىن دەسەڭىز، تاربيەگە ەرەكشە ءمان بەرىڭىز - ساۋىق جاقانوۆا

الماتى. KAZINFORM - ناۋرىز مەرەكەسى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇسىنىسىمەن جاڭا فورماتتا ءوتىپ جاتىر. بۇل مەرەكە 10 كۇن تويلانادى. ال، ونكۇندىك - «ناۋرىزناما» دەپ اتالادى. بۇگىن، ياعني، 17-ناۋرىز - شاڭىراق كۇنى - وتباسىلىق قۇندىلىقتارىمىزدى دارىپتەيتىن كۇن. وسىعان بايلانىستى Kazinform ءتىلشىسى تۋىستىق قارىم-قاتىناس، تاربيە، وتباسىلىق قۇندىلىقتىڭ قوعامداعى ءرولى تۋرالى ديكتور، قازاق راديوسىنىڭ ارداگەرى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى ساۋىق جاقانوۆامەن سۇحباتتاسقان ەدى.

- 17-ناۋرىز- تۋىستىق بايلانىستاردى ساقتاۋعا جانە قادىرلەۋگە ۇندەيتىن وتباسىلىق كۇن. ءسىزدىڭ تۇسىنىگىڭىزدە وتباسىلىق قۇندىلىق دەگەنىمىز نە؟

- وتباسىلىق قۇندىلىق دەگەنىمىز - ءبىر-ءبىرىن ءسۇيىپ قوسىلعان ەكى ادامنىڭ جاراسىمى، سۇيىسپەنشىلىگى، ماحابباتى دەر ەدىم. وتباسىن ساقتاۋ ءۇشىن قولداناتىن ەجەلدەن كەلە جاتقان سالت- ءداستۇرى. بۇل - جازىلماعان ەرەجە. سودان ءسال عانا اۋىتقۋشىلىق، بولار-بولماس قاتە باسۋ بولسا، ءۇزىلىپ كەتەتىن نازىك سەزىم. وسى قۇندىلىقتاردى باعىپ- قاعىپ، ايالاپ، ماپەلەيتىن قالىپتاستىراتىن - ءوزىمىز.

- وتباسىنداعى اكە مەن انانىڭ ءرولى تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى...

- «التى اعا بىرىگىپ - اكە بولماس، جەتى جەڭگە بىرىگىپ - انا بولماس» دەمەكشى، قازاق وتباسىندا اتا- انانىڭ قادىرى قاشاندا ەرەكشە. اكە - وتباسىنىڭ تىرەگى، اسىراۋشىسى، قامقورشىسى بولسا، انا - وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى، بەرەكەسى ەكەنى انىق. دۇنيەدەگى ەشبىر وقۋ اكە مەن انانىڭ بەرگەن ءتالىم-تاربيەسىن بەرە المايدى. ول راس. وقۋدان ءبىلىم قونار، ال تاعىلىمدى تاربيە تەك اكە مەن انادان عانا بەرىلەتىن قاسيەت. اكە مەن انانىڭ بەرگەنىندەي ءبىلىم، اقىل، تاربيە ەش جەردە بولمايدى. مىنە، وتباسىلىق قۇندىلىق وسىدان باستالادى. سوندىقتان مەن قازىرگى جاس وتباسىلارعا ايتارىم، ۇلىم ءوسىپ ۇيالتپاسىن، قىزىم ءوسىپ قىزارتپاسىن دەسەڭىز، بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك.

- قازاققا عانا ءتان قانداي وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى اتار ەدىڭىز.

- قازاق حالقى ءۇشىن ايرىقشا قۇرمەتكە يە ەكى نارسە بار. ءبىرىنشىسى - ىرىم، ەكىنشىسى - تىيىم. حالقىمىز بىرەۋدىڭ اۋزىنان شىققان ءبىر اۋىز سوزدەن دە ىرىم كورگەن. بۇرىڭعى اتا- اجەلەرىمىز تىيىمعا زور ءمان بەرگەن. ەشقاشان ەسكىرمەيتىن، ءمانىن جوعالتپايتىن زاڭدىلىقتاردى ۇلكەندەرىمىز ەرتەدە-اق ءومىردىڭ، تۇرمىس- تىرشىلىكتىڭ بۇلجىماس قاعيداسىنا اينالدىرعان. «بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاما»، «ۇلكەننىڭ جولىن كەسپە»، «جامان بولادى»، «ۇيات بولادى» دەپ ءبىر اۋىز سوزبەن تىيعان. وكىنىشكە قاراي بۇگىندە قازاق وسى قاعيدانى ۇمىتا باستادىق.

- وعان نە سەبەپ دەپ ويلايسىز؟

- وعان سەبەپ، ەڭ الدىمەن، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ يدەولوگياسى. جەتپىس جىل بويى ءبىزدى اقىرىنداپ بارىمىزدان ايىرۋعا تىرىستى. ءبىز ءوزىمىز سول يدەولوگيانىڭ جەتەگىندە جۇرگەن ەكەنبىز. قازىر ويلاپ قاراسام، تالاي دۇنيەدەن ايىرىلىپپىز. ءبىر عانا مىسال كەلتىرەيىن، كەزىندە ورىس تىلىنەن ابدەن تاياق جەگەن، ورىس ءتىلىن بىلمەگەندىكتەن كوپ ارمانى ورىندالماي قالعان اتا-انا بالاسىن ورىس مەكتەبىنە سۇيرەدى، ورىستىڭ ءتىلىن ءبىلۋ ماقساتقا جەتۋدىڭ جالعىز جولى دەپ ويلادى. ءبىز «اجە»، «اتا» دەگەن ابزال ۇعىمداردان ايىرىلىپ قالا جازدادىق. مىنە، سول تاعىلىمدىق ءداستۇردىڭ ءجىبى ۇزىلگەلى قازاق قوعامىندا كەلەڭسىز جايتتار كوبەيىپ كەتتى. رۋحاني قۇندىلىقتىڭ الدىنا ماتەريالدىق بايلىق شىقتى. بۇل اشى بولسا دا شىندىق. بابالارىمىز مۇرا ەتكەن وسيەتتەردى ەلەۋسىز قالدىردىق.

- وتباسىلىق قۇندىلىقتى قالاي ساقتايمىز؟

- وتباسى - ادامدى جاقسىلىق جاساۋعا ۇيرەتەتىن ەڭ ءبىرىنشى الەۋمەتتىك ورتاسى. «ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى الادى» ۇعىمىنىڭ ماعىناسىنا سايادى. وسى رەتتە ايتايىن، تىلدەن قۇدىرەتتى، باعالى قاسيەت جوق. ءتىل وتباسىلىق قارىم-قاتىناس قانا ەمەس، ول قوعامدىق دامۋدىڭ ماڭىزدى ساتىسى. انا تىلىندە تازا سويلەيتىن وتباسىندا، قۇندىلىق تا بار. كوپكە توپىراق شاشپايمىن، دەگەنمەن ورىس مەكتەبىندە وقيتىن قازاق بالاسى مەن قازاق مەكتەبىندە وقيتىن بالانىڭ تاربيەسىندە ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي. مىسالى، ءتىلى قازاقشا شىققان بالا سىپايى بولادى. ونى ءوز باسىم تالاي بايقادىم. سوندىقتان جاس وتباسىلارعا ايتارىم، بالالارىڭدى بارىنشا قازاق بالاباقشاسىنا، قازاق مەكتەبىنە بەرىڭدەر. ءبىزدىڭ بالالارىمىز قازاقشا دا، ورىسشا دا، اعىلشىنشا دا سول ۇلتىڭ ءوز بالالارىنان ارتىق سويلەپ قىزمەت اتقارىپ ءجۇر، ول قازاق مەكتەبىن بىتىرگەندىكتەرىنىڭ ارقاسى.

- ساۋىق اپاي، ءوز وتباسىڭىزداعى تۋىستىق بايلانىس تۋرالى ايتىپ بەرىڭىزشى...

- اكە- شەشەم مال باققان كىسىلەر. انام بىزگە قازاقتىڭ ەرتەگى، اڭىز-اڭگىمەلەرىن ءجيى ايتىپ بەرەتىن. اۋزىمىز اشىلىپ وتىرىپ، قىبىر ەتپەي تىڭدايتىن ەدىك. قازىر ويلاپ وتىرسام، العاشقى ۇستازىم بولعان ەكەن. اكەمنىڭ جالعىز قارىنداسى بار ەدى. ول كىسىنىڭ بالاسى بولمادى، كۇيەۋى لاۋازىمدى قىزمەتتە ىستەدى. ءۇيدىڭ ۇلكەنى بولعاندىقتان شىعار، مەنى سول كىسىلەردىڭ قولىنا بەردى. ۇيگە جازدىگۇنى، دەمالىستا عانا كەلەتىنمىن. مەكتەپتى دە، ۋنيۆەرسيتەتتى دە الماتىدا وقىدىم. ءبىزدىڭ جاقانوۆتار اۋلەتىندە بۇگىنگى كۇنى ارتتارىنا قالدىرعان 11 بالاسىنىڭ ەڭ ۇلكەنى مەن بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققالى وتىرمىن. مارقۇم اتا-انام ءبارىمىزدى باۋىرمال بولۋعا، تىرشىلىكتە قانداي جاعداي بولماسىن ءبىر-بىرىمىزگە قولىمىزدى سوزۋعا ۇيرەتىپ كەتتى. سىيلاستىق، تاتۋلىق بار. وزىمنەن كەيىنگى ءىنى-سىڭلىلەرىمە ريزامىن.

- ناۋرىز مەيرامىن قالاي تويلايسىزدار؟

- ۇلتتىق مەرەكەمىز ءارى جاڭا جىلىمىزدى بىرنەشە كۇن قاتارىنان تويلاساق تا ارتىق ەمەس. ناۋرىز - اق نيەت پەن ادالدىقتىڭ قاۋىشاتىن، جاقسىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ سالتانات قۇراتىن كۇنى. وسى جىلى دا ادەتتەگىدەي ناۋرىز كوجەدەن باستاپ، ۇلتتىق تاعامداردىڭ ءبارىن جاسايمىز. باۋىرساق، ەت، ءسۇت ونىمدەرىنەن دە ءتۇرلى تاعامدار داستارقانىمىزدان تابىلادى. وتباسىمىزدا ناۋرىز مەرەكەسىن ەرەكشە قارسى الىپ، تويلاۋ داستۇرگە اينالعان. قاراعاندىدا تۇراتىن ءىنىم قوسمان جاقانوۆ پەن استانادان راۋشان ءسىڭىلىم الماتىعا ناۋرىزدى تويلاۋعا كەلە جاتىر.

- مەرەكە قۇتتى بولسىن! اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

اۆتور

الما مۇقانوۆا