ەلدەن كەتۋ ويىما كىرىپ-شىققان ەمەس - البەرت راۋ قازاقستاندا قالۋ شەشىمى جانە جەتىستىك جولى تۋرالى
استانا. قازاقپارات - 16-17-قىركۇيەك كۇندەرى گەرمانيا كانسلەرى ولاف ءشولتستىڭ قازاقستانعا رەسمي ساپارى ءوتىپ جاتىر.
وسى ورايدا Kazinform ءتىلشىسى قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، «ۆوزروجدەنيە» قازاقستاندىق نەمىستەر بىرلەستىگى» قوعامدىق قورىنىڭ تەڭ قۇرىلتايشىسى البەرت راۋمەن سۇحباتتاستى. سپيكەر قازاقستان- گەرمان قارىم- قاتىناسى، ەكى ەل بايلانىسىن نىعايتۋداعى نەمىس قاۋىمداستىعىنىڭ ءرولى جانە مادەني بايلىق پەن بىرەگەيلىكتى قولداۋ ءۇشىن مادەني داستۇرلەردى ساقتاۋدىڭ ماڭىزى تۋرالى وي ءبولىستى.
- البەرت پاۆلوۆيچ، ءومىر جولىڭىزدا كوپتەگەن ماڭىزدى لاۋازىمداردى اتقاردىڭىز. بۇل قىزمەتتەردەگى قانداي جەتىستىكتەردى ءوزىڭىز ءۇشىن جانە ەل ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى دەپ سانار ەدىڭىز؟
- مەنىڭ مامان رەتىندە قالىپتاسۋىم، كاسىبي جانە مانساپتىق ءوسۋىم تاۋەلسىز قازاقستاندا ءوتتى. وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى جانە اكىمى بولدىم، ۇلتتىق كومپانيا مەن ونەركاسىپ مينيسترلىگىن باسقاردىم، قازىر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى جانە ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارىمىن، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورىمىن. ءبىراق بارلىق جەتىستىكتەرىمنىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى - قوستاناي وبلىسىنداعى تۋعان قالام ليساكوۆسكىنى 10 جىل باسقارعانىم دەپ سانايمىن. مەنىڭ كوماندام 90- جىلدارداعى داعدارىس كەزىندە قالانى ساقتاپ قانا قويماي، ونى دامىتا الدى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا الامىن. قازىر دە ليساكوۆسك ءوز دامۋىن جالعاستىرۋدا. مەن قالانى باسقارعان كەزدە «ونى گەرمانيادان دا تازا ەتەيىك»، - دەگەن ەدىم. بۇگىندە قالا گەرمانياداعى كوپتەگەن قالالارعا قاراعاندا تازا، مەن ونى ەرەكشە ماقتان تۇتامىن. ءبىز ازاماتتارعا بالا كەزىنەن بويىنا سىڭگەن تازالىق مادەنيەتىن قالىپتاستىردىق، ءاربىر ادام تازالىق تەك سىرتقى كەلبەت ەمەس، مادەنيەت پەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ءبىر بولىگى ەكەنىن تۇسىنگەنىن قالادىق.
قالا اكىمى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەكىنشى جىلىمدا ۇكىمەت پەن وبلىستان جوعارى لاۋازىمدار ۇسىنىلدى. ءبىراق مەن تۋعان قالام، دوستارىم جانە جاقىندارىم ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىندىم. سول جىلدارى كوپ ادامدار: «گەرمانياعا قونىس اۋدارمايسىز با؟» دەپ سۇرايتىن. ەتنيكالىق نەمىستەردىڭ جاپپاي كوشىپ جاتقان ۋاقىتى، تەك مەنىڭ قالامنان 6 مىڭعا جۋىق ادام كەتتى. «ماعان وسىنداي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلسە، قالاي ءبارىن تاستاپ كەتەمىن؟» دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن.
نەمىس ارىپتەستەرىم دە نەگە گەرمانياعا كەتىپ قالماعانىمدى ءجيى سۇرايدى. وعان ءاردايىم بىلاي جاۋاپ بەرەمىن: ادام ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى نارسە - ءوز الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋ. مەن ەشقاشان ەلدەن كەتۋگە ءوتىنىش بەرگەن ەمەسپىن. ويتكەنى كەتسەم، ءوز پوتەنتسيالىمدى تولىق جۇزەگە اسىرا المايتىنىما سەنىمدى ەدىم. وكىنىشكە قاراي، كەتكەندەردىڭ دە كوپشىلىگى ءتۇرلى قيىندىققا تاپ بولدى. مۇندا ولار كاسىپورىن باسشىلارى بولسا، وندا قاراپايىم جۇمىس ورىندارىنا ورنالاستى. شەتەلدە تابىسقا جەتكەندەر بىرەن-ساران، ارينە، دارىگەرلەر مەن كاسىپكەرلەر اراسىندا جارقىن مىسالدار بار، ءبىراق وتە از. اسىرەسە، قاجەتتى مامانداردىڭ كەتكەنى، تابىلۋى قيىن حيرۋرگتاردىڭ كەتكەنى وكىنىشتى بولدى.
مىڭداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعان دارىگەرلەردىڭ كەيبىرى جاڭا جەردە ديپلومدارىن راستاي المادى جانە كاسىبىن اۋىستىرۋعا ءماجبۇر بولدى. ءتىپتى بۇل تۋرالى ءازىلىم بار: مەندە گەرمانيانىڭ ەڭ جوعارى ناگراداسى - «ەڭبەگى ءۇشىن» ۇلكەن فەدەرالدى كرەست بار (قازاقستان- گەرمانيا قاتىناستارىن دامىتقانىم ءۇشىن بەرىلگەن) . گەرمانياعا كوشىپ كەتسەم، وسىنداي جوعارى ماراپاتتى الار ما ەدىم؟ قازاقستاننىڭ عانا ەمەس، باسقا ەلدەردىڭ دە كوپتەگەن ماراپاتىن الدىم. ۇكىمەتتە جۇمىس ىستەپ، قازاقستان مەن گەرمانيا اراسىنداعى قاتىناستاردى جولعا قويۋمەن بەلسەندى اينالىستىم جانە بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە.
- ءبىر كەزدەرى قازاقستان-گەرمانيا ۇكىمەتارالىق كوميسسياسىن باسقاردىڭىز. ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزى قانداي؟
- قازاقستان مەن گەرمانيا كوپتەگەن سالالاردا ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرادى جانە ىنتىماقتاستىق ءۇشىن الەۋەت وتە جوعارى. ەكونوميكا - باستى نەگىز، ءبىراق ءبىز دەنساۋلىق ساقتاۋ، مادەنيەت جانە ءبىلىم بەرۋدە دە ىنتىماقتاسامىز. مەن بۇل باعىتتاردى ەلدەر مەن كاسىپكەرلەر اراسىندا بايلانىس ورناتۋمەن اينالىسقاندا بەلسەندى دامىتتىم.
قازاقستان گەرمانيادان ستراتەگيالىق ارىپتەستى كورەدى جانە قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ەۋروپاعا پرەزيدەنت رەتىندەگى العاشقى ساپارى ءدال وسى ەلدە بولدى. ءبىز بايلانىستارىمىزدى دامىتۋدى جالعاستىرامىز جانە بولاشاقتا ولاردى تەرەڭدەتەمىز دەپ ۇمىتتەنەمىز. ايتا كەتۋ كەرەك، گەرماندىق ينۆەستيتسيالاردىڭ %90 ى ماشينا جاساۋ، حيميا، قۇرىلىس ماتەريالدارى سەكىلدى وڭدەۋ ونەركاسىبىنە جۇمسالادى. بۇل سالالاردا گەرمانيا كوشباسشى سانالادى جانە وسى سالالارداعى ىنتىماقتاستىق ءبىزدىڭ مۇددەمىزگە سايكەس كەلەدى. گەرمانيانىڭ جوعارى باسشىلارىنىڭ ساپارلارى، مىسالى، كانسلەردىڭ كەلۋى ءارقاشان ماڭىزدى، ويتكەنى ولار ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىزدىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى.
- قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى باستاپقىدا پرەزيدەنت جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك ورگان رەتىندە قۇرىلدى، الايدا ونىڭ فۋنكسيالارى ايتارلىقتاي كەڭەيدى. نەمىس قاۋىمداستىعىنىڭ اسسامبلەياعا قاتىسۋىن قالاي باعالايسىز؟
- نەمىس قاۋىمداستىعى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرىلعالى ونىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى قاتىسىپ كەلەدى. مەن ءوزىم مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەتكەنشە ليساكوۆسكىدەگى نەمىس قوعامىن باسقاردىم. ەلدە ەتنومادەني بىرلەستىكتەر مەن قوعامدار قۇرىلا باستاعان كەزدە مەندە وسى سالادا ايتارلىقتاي تاجىريبە بولدى. 2017 -جىلى پارلامەنتكە كەلگەندە ماعان «ۆوزروجدەنيە» رەسپۋبليكالىق نەمىس قوعامىن باسقارۋ ۇسىنىلدى. باستاپقىدا ءتورت جىلدا ءبىر مەرزىم جۇمىس ىستەۋدى جوسپارلادىم، ويتكەنى ماڭىزدى رەفورمالار قاجەت بولدى.
وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىز كوپ نارسەنى جاساي الدىق. ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى استانادا العاشقى قازاقستان-نەمىس ورتالىعىن اشۋ بولدى. بۇل ءبىزدىڭ قوعامداستىقتى نىعايتىپ قانا قويماي، ەلدەرىمىزدىڭ مادەنيەت، ءبىلىم جانە باسقا دا سالالارداعى ىنتىماقتاستىعىن تەرەڭدەتۋگە مۇمكىندىك بەرگەن ماڭىزدى وقيعا بولدى.
وسىلايشا، قازاقستاندىق نەمىستەر قاۋىمداستىعى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى «كوپىر» ءرولىن اتقارادى. قازىر ۇيىم جەتەكشىسى جانە سەنات دەپۋتاتى ەۆگەنيي بولگەرت كوشباسشىلىق ەستافەتاسىن قابىلدادى. ونىڭ «استانادا نەمىس ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن مەكتەپ سالۋ» باستاماسى ىسكە اسىرىلا باستاعانىنا قۋانىشتىمىن. گەرمانيا كانتسلەرىنىڭ ساپارى بارىسىندا ءتيىستى قۇجاتقا قول قويىلادى.
اسسامبلەيا قۇرىلعان ساتتەن بەرى نەمىس قوعامى ءارقاشان بەلسەندى قاتىسۋشى بولدى. سونىمەن قاتار، ءبىزدىڭ قوعام قازاقستاننىڭ بارلىق وبلىستارىندا اشىلعان. رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق دەڭگەيلەردە ءبىز اسسامبلەيا ومىرىنە بەلسەندى قاتىسامىز، ونىڭ يدەيالارى مەن قاعيداتتارىن باسىنان باستاپ قولدايمىز. قحا يدەياسى نەمىس قاۋىمداستىعىنا جاقىن جانە تۇسىنىكتى بولدى جانە ءبىز ونى ءارقاشان بولىستىك.
- قازاقستاندىق نەمىس قاۋىمداستىعىندا قانداي نەمىس داستۇرلەرى ساقتالعان؟
- ءبىزدىڭ ەتنومادەني بىرلەستىگىمىزدە ۇرپاقتار اراسىنداعى بايلانىستى تابىستى تۇردە ساقتاپ وتىرمىز. ءبىز ۇرپاققا مادەنيەتتى، سونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى اندەردى، بيلەردى جانە ۇيلەنۋ تويلارىن وتكىزۋ سياقتى ادەت- عۇرىپتاردى جەتكىزىپ وتىرمىز. روجدەستۆو جانە پاسحانىڭ دا تەرەڭ ءدىني ماڭىزى بار، ولار ءارتۇرلى مادەني ءىس- شارالارمەن، جارمەڭكەلەرمەن جانە مەرەكەلەرمەن بىرگە جۇرەدى.
ءبىز تاريحپەن، مادەني مۇرامەن بايلانىستىراتىن داستۇرلەردى ساقتاۋعا جانە دامىتۋعا تىرىسامىز. بۇل مەرەكەلەر ءدىني اسپەكتىدەن باسقا، بۇكىل قوعامداستىق ءۇشىن ماڭىزدى وقيعالارعا اينالادى، الەۋمەتتىك بايلانىستار مەن مادەني سايكەستىكتى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى. ءدىني ادەت- عۇرىپتارمەن قاتار داستۇرلەردى ساقتاۋعا جانە ولاردى جاڭا ۇرپاققا بەرۋگە كومەكتەسەتىن ءتۇرلى مادەني ءىس-شارالار ۇيىمداستىراتىنىمىز ماڭىزدى.
- گەرمانياعا كوشى-قون قازاقستانداعى نەمىس قاۋىمداستىعىنا قالاي اسەر ەتتى جانە مادەنيەتتە قانداي وزگەرىستەر بولدى؟
- قازاقستاندىق نەمىستەر گەرمانيالىق نەمەسە رەسەيدەن بارعان نەمىستەردەن ەرەكشەلەنەدى. بۇل قازاق مادەنيەتى مەن باسقا حالىقتاردىڭ مادەنيەتتەرىنىڭ سيمبيوزىنىڭ ناتيجەسى بولعان جەكە توپ. ءبىزدىڭ «دويچە الگەماينە سايتۋنگ» گازەتى قاعاز جانە ەلەكتروندى تۇردە شىعارىلادى، ول گەرمانيادا دا بەلسەندى وقىلادى. ءبىز ءوز الدىمىزعا قازاقستاندا جۇمىس ىستەيتىن، سپورتشىلار، مۇعالىمدەر نەمەسە كاسىپكەرلەر بولسىن، تابىستى نەمىستەردى كورسەتۋ مىندەتىن قويىپ وتىرمىز. ءبىز ءوز سالاسىندا ەڭ جاقسى بولۋعا ۇمتىلۋ ارقىلى تابىسقا جەتۋگە جانە ءوز جەتىستىكتەرىمەن ماقتانۋعا بولاتىنىن كورسەتكىمىز كەلەدى.
شەتەلگە بارماي-اق، قازاقستاندا تابىسقا جەتۋ ءۇشىن ساباقتاستىقتى قامتاماسىز ەتۋگە جانە جاستارعا بەلسەندىلىكتىڭ، قازاق جانە نەمىس تىلدەرىن ۋاقىتىلى وقىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن جەتكىزۋگە تىرىسامىز. سوڭعى ۋاقىتتا ورالۋ ءۇردىسى بايقالدى، ءبىراق بۇل جاپپاي ەمەس، دەگەنمەن ءبىز ونىڭ ءارتۇرلى سەبەپتەرىن كورىپ وتىرمىز.
قازاق مادەنيەتى ءوزىنىڭ قوناقجايلىعىمەن جانە اشىقتىعىمەن نەمىس قاۋىمداستىعىنا اسەر ەتتى. ءبىز داستۇرلەر مەن مادەني ەرەكشەلىكتەردىڭ ۇيلەسىمىن ساقتاي وتىرىپ، وسى بىرەگەيلىكتى ساقتاۋعا جانە ونى جوعالتپاۋعا تىرىسامىز. ءبىز بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ باستى قۇندىلىعىن - تۋعان جەرىمىزدەگى بىرلىككە، ءوزارا تۇسىنىستىككە جانە بەيبىتشىلىككە ۇمتىلۋىن بولىسەمىز جانە قۇرمەتتەيمىز.
اۆتور
ايجان سەرىكجان قىزى
