ەل- جەر ارالاعاندا قازاقستاننىڭ ادەمى جەرلەرىن تانىستىرىپ، قوناققا شاقىرا جۇرەمىز - ساياحاتشى

پەتروپاۆل. KAZINFORM - پەتروپاۆل تۇرعىنى سايران حامزا - اۆتوكولىكپەن ساياحاتتى ناسيحاتتاپ جۇرگەن جانداردىڭ ءبىرى. كۇن جىلىنا سالىسىمەن ول ءوزى سياقتى دوستارىمەن بىرگە تەمىر تۇلپارىنا وتىرىپ، جولعا شىعادى. اۆتوساياحاتتى سۇيىكتى ىسىنە اينالدىرعان ول ەلىمىزدىڭ باتىسىن دا، شىعىسىن، وڭتۇستىگىن دە - بار كورىكتى جەرىن ارالاپ شىققان. ال جاقىندا «پامير -2024» ەكسپەديتسياسىنان ورالدى.

- سايران، ءسىز تاجىريبەلى ساياحاتشىسىز. ساياحاتتاۋعا اۋەستىك قالاي پايدا بولدى؟

- ءبىر رەت ساياحاتتاپ جولعا شىققان ادام العان اسەرىن ۇمىتا المايدى، ۇنەمى قىزىقتى ساپارعا تارتادى دا تۇرادى. مەنىڭ جولداستارىممەن اۆتوساياحاتىم بالقاش كولىنە بارۋدان باستالدى. بەس جىل قاتارىنان وسى كولگە كەلىپ، بالىق اۋلاپ، شومىلىپ، دەمالىپ كەتىپ جۇردىك. ءار بارعان سايىن ءبىزدىڭ تۋريسكە قاجەت جابدىقتارىمىز كوبەيە بەردى. كەيىن ءبىزدىڭ التايعا بارىپ كورەمىز دەپ شەشتىك. وسىدان كەيىن باسقا دا ەكسپەديتسيالار بولدى جانە جولىمىز ۇزارا بەردى. وسى ارالىقتا قازاقستانىمىزدىڭ بار ايماعىن ارالاپ وتتىك، كەيدە قولدا باردى باعالاماي جاتامىز.

- وسى ۋاقىتقا دەيىن قاي ەلدەرگە باردىڭىز؟

- جالپى 19 ەلدى ارالاپ شىعىپپىن. ال اۆتوكولىكپەن ءبىز قازاقستانمەن شەكارالاس ەلدەردىڭ بارلىعىنا دەرلىك باردىق. ولار - رەسەي، قىرعىزستان، وزبەكستان، گرۋزيا، بۇكىل كاۆكازدى دەرلىك ءجۇرىپ وتتىك. تۇركيانىڭ ءبىر بولىگى جانە تاجىكستاندى ارالاپ شىقتىق.

- قازىر ءسىز نەگىزىنەن كولىكپەن ساياحاتتايسىز، نەگە؟

- بۇرىن وتباسىمەن بىرگە تەڭىزگە ءجيى بارىپ، دەمالاتىنبىز. ءبىراق جاعاجاي دەمالىسى ماعان ارنالماعانىن ءتۇسىندىم. بارعان جەرىمدى كوبىرەك ارالاپ، سول ەل جايىندا بىلگەندى جانە جولدا تاۋەلسىز بولعاندى ۇناتامىن. سوندىقتان اۆتوكولىكپەن ساياحاتتاعاننىڭ مەن ءۇشىن ارتىقشىلىعى كوپ.

فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتى

- بىرەر كۇن بۇرىن «پامير-2024» ەكسپەديتسياسىنان ورالدىڭىزدار. ساپار جايىندا ايتىپ بەرىڭىزشى. ۇيىمداستىرۋشى كىم، نەگە بۇل باعىت تاڭدالدى؟

- ءۇش جىل بۇرىن ساياحات بارىسىندا ءبىز QazaqExpedition Club-تىڭ مۇشەلەرىمەن تانىستىق، بىزگە كلۋبتىڭ ميسسياسى ۇنادى. ول - «شەكاراسىز الەم، ارماندارىمىزدى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، ءومىرىمىزدى جانە باسقالاردى باقىتتى ەتۋ». سودان بەرى ءبىز وسى كلۋبپەن بىرگە ساياحاتتاپ كەلەمىز. بۇل ساپاردى دا وسى كلۋب ۇيىمداستىردى. وسى ەكسپەديتسيانىڭ جەتەكشىسى بولدىم. مارشرۋتتى ازىرلەۋ، ساپارعا قاتىستى بارلىق ماسەلەنى شەشىپ، ونىڭ ويداعىداي ءوتۋىن قامتاماسىز ەتۋ مەنىڭ مىندەتىمە كىردى.

ادەمى پەيزاجعا تولى جانە جولى وقتاۋداي ءتۇزۋ شۋ تراكتىنەن ءوتىپ بارا جاتقاندا، بىزگە بۇدان دا كەرەمەت پامير تراكتىسى بار ەكەنىن ايتتى. ول - الەمدەگى كورىنىسى ادەمى جانە تمد ەلدەرىمەن وتەتىن ەڭ بيىك تاۋ جولدارىنىڭ ءبىرى. وسىلايشا ءبىز الدىمىزعا ماقسات قويىپ، بيىل 6,5 مىڭ ك م جولدى امان-ەسەن ارتتا قالدىردىق.

جالپى، كلۋب ەكسپەديتسياسىنىڭ ءبىر جىلدىق كەستەسىن جاسايمىز. «پامير-2024» ەكسپەديتسياسى - بيىلعى ءبىرىنشى ساپار. ءبىر مەزگىلدە باسقا توپ ماڭعىستاۋعا ەكسپەديتسياعا اتتاندى، ماۋسىم ايىندا موڭعولياعا جانە سول جەردەن ياكۋتياعا ەكسپەديتسيا بار. بۇدان باسقا راديالدى ەكسپەديتسيالار بولادى، ياعني قازاقستان بويىنشا قىسقا ساپارلار.

- بۇل ساپاردىڭ ماقساتى نە؟

- ەڭ باستىسى جەر كورۋ، الىس ساپاردان اسەر الۋ. ەكسپەديتسيا بارىسىندا باۋىرلاس ەلدەردى ءبىر شەڭبەرگە بىرىكتىرە الدىق. وزبەكستان ارقىلى ءبىز تاجىكستانعا، سول جەردەن قىرعىزستانعا ءوتىپ، كەيىن وتانىمىزعا ورالدىق. ءبىز باۋىرلاس حالىقتارمىز، بىزدە ورتاق نارسە كوپ، ءدىنىمىز ءبىر. ءتىپتى، «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ امانداسىپ، «راقمەت» دەپ العىس ايتۋىمىز دا ۇقساس. وسى ەلدەردى ارالاپ ءجۇرىپ، ءبىز ول جەردىڭ سۇلۋلىعىمەن تانىسىپ قانا قويماي، قازاقستان تۋرالى، ءبىزدىڭ ادەمى جەرلەرىمىز تۋرالى ايتا جۇردىك. جەرگىلىكتى ساياحاتشىلارمەن كەزدەسىپ، تاجىريبە الماستىق، قوناقجاي ەلىمىزدى كورۋگە شاقىردىق.

- ءۇش ەل - وزبەكستان، تاجىكستان جانە قىرعىزستاندى ارالاپ وتتىڭىزدەر. سىزگە قاي ەل ۇنادى؟

- بۇل ەلدەردى ءبىر-بىرىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى، ءبارى وزىنشە قىزىق. وزبەكستان ءوزىنىڭ باي ساۋلەت تاريحىمەن كەرەمەت. سامارقاننىڭ باستى تاريحي الاڭى - رەگيستان، ونداعى كەسەنەلەر، مەشىتتەر، مەدرەسەلەر وتە ۇنادى. ال تاجىكستان ارقىلى وتەتىن پامير تراكتىنە كىرەتىن اۆتوموبيل جولى كەرەمەت ءارى قاۋىپتى ەكەن. تاجىكستان ورتالىق ازياداعى ەڭ كىشكەنتاي ەل بولىپ سانالعانىمەن، پاميردىڭ ايگىلى جانە ادەمى اۆتوموبيل جولى وسى مەملەكەتتى تۇتاستاي دەرلىك باسىپ وتەدى. اينالا تاۋ، تابيعاتى وتە ادەمى.

ءتىلى - وزبەك جانە قىرعىز تىلدەرىنەن ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى جانە پارسى تىلىنە جاقىن. تاجىكتەر وتە قوناقجاي. دۇكەندەردە ناقتى باعا كورسەتىلمەگەن، ساۋدالاسپاساڭ، ولار رەنجيدى.

بۇل ەلدە شەتەلدىكتەر مەن قارتتاردان وزگە ەر ادامدارعا ساقال قويۋعا تىيىم سالىنعان. تاۋلى باداحشاننىڭ تۇرعىندارى وزدەرىن ەسكەندىر زۇلقارنايىننىڭ ۇرپاعىمىز دەپ سانايدى. ادەمى ەسكەندىر كولى بار، اڭىز بويىنشا ايگىلى قولباسشى ول جەرگە ءجيى توقتاپ وتىرعان ەكەن.

تاجىكستان وسىلاي ەسىمدە قالدى. اسىرەسە ارعى بەتىندە اۋعانستان ورنالاسقان پياندج وزەنىنىڭ بويىنداعى جول ەستە قالدى. الەمدەگى ەڭ بيىك تاۋ جولدارىنىڭ ۇشتىگىنە كىرەتىن اق بايتال اسۋىن 4655 مەتر بيىكتىكتە باسىپ وتتىك. قىرعىزستاننىڭ دا تابيعاتى وتە ادەمى. ول اسىرەسە تاجىكستاننىڭ تاۋلارىنان كەيىن قويۋ جاسىل القاپتارىمەن ەرەكشەلەنەدى. بۇلتتارمەن جانە تۇمان ارقىلى وتەتىن تاڭعاجايىپ تاۋ اسۋلارى دا جولدا بولدى.

فوتو: كەيىپكەردىڭ جەكە مۇراعاتى

 - جولدا ەستە قالار جاعدايلار نەمەسە قاۋىپتى ساتتەر بولدى ما؟

- ەكسپەديتسيا تىنىش وتپەيدى دەگەن تۇسىنىك بار. ءارقاشان جولدا وقىس جاعداي بولىپ جاتادى، وندايدا ءبىز «ءبارى وسىمەن اياقتالسىن!» دەپ تىلەيمىز. بۇل ەكسپەديتسيادا ءبىر كولىگىمىز ىستەن شىقتى. تاجىكستاندا تاۋلى جەرلەردە جانارمايعا بەلگىلى ءبىر قوسپالار قوسىلادى ەكەن. سالدارىنان جول تالعامايتىن كولىكتىڭ جانارماي بەرۋ جۇيەسىندە اقاۋ پايدا بولدى. جارتى كۇنگە جولدان قالۋعا تۋرا كەلدى. ءبىراق ءبىزدىڭ ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى - تاجىريبەلى جۇرگىزۋشىلەر. ءبارىن جوندەپ، ءارى قاراي ساپارىمىزدى جالعاستىردىق.

پامير تراكتىنىڭ تاۋلى جولدارىمەن ءجۇرۋ قاۋىپتى بولدى. جول تار، ءبىر كولىك قانا وتە الاتىنداي. قارسى كەلە جاتقان كولىكتەر كوپ، سوندىقتان بيىك جارتاستىڭ شەتىندە جۇرۋگە تۋرا كەلەدى. سونىمەن قاتار تاستار ءجيى قۇلاپ، جولدى الىپ قالادى. مۇندايدا ەكسكاۆاتورلار مەن بۋلدوزەرلەر بۇل جولدى بىردەن جاۋىپ تاستاپ، تازالايدى. ءبىز جولداردىڭ اشىلۋىن كۇتىپ، كوپ ۋاقىت جۇمسادىق.

- كوپشىلىك كولىكپەن ساياحاتتاعىسى كەلەدى، ءبىراق قورقادى. قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

- ءيا ، كوپتەگەن ادام ءوز كولىگىمەن ساياحاتتاعىسى كەلەدى. سوندىقتان ەكسپەديتسياعا الدىمەن ءبىز نەمەسە باسقا كلۋب مۇشەلەرىمەن بىرگە بارۋدى ۇسىنامىن. جولدا تاجىريبەلى ساياحاتشىلار كوپ نارسەنى ۇيرەتەدى. ولار سىزگە وزىڭىزبەن بىرگە قانداي جابدىقتار، قۇرىلعىلار، ازىق-تۇلىك پەن تۇرمىستىق كەرەك-جاراقتاردى الۋ كەرەكتىگىن الدىن الا ايتادى. مۇنداي ساياحاتتا ەشكىمگە تاۋەلسىزسىڭ، كوپ نارسەنى كورۋگە بولادى. تاعى ءبىر ماڭىزدى ءارى وڭتايدى تۇسى - بۇل جاعاجاي دەمالىسىنان الدەقايدا ارزان. مىسالى، ءبىزدىڭ وسى ساپارىمىزدا ءبىر قاتىسۋشى قالتاسىنان نەبارى 250 مىڭ تەڭگە شىعاردى.

- ەندى قاي ەلگە باراسىزدار؟

- الدىن الا بولجاپ، جوسپارلاۋ قيىن. ءبىز بولاشاق ەكسپەديتسيالاردى قىستىڭ باستالعاندا تالقىعا سالامىز. سوندا قىستىڭ قالاي تەز ءوتىپ كەتكەنىن بايقاماي قالاسىڭ. ارمەنياعا، ازەربايجانعا بارىپ، كەيىن بۇكىل يتاليانى اۆتوۇيمەن ارالاپ ءوتۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. سونداي-اق، قىرعىزستانداعى ىستىقكولدىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋىمەن جۇرگىمىز كەلەدى.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

اۆتور

اقەركە داۋرەنبەك قىزى