كاسپي يتبالىعى سوڭعى ءبىر عاسىردا 90 پايىزعا كەمىگەن - ەكولوگ
اقتاۋ. KAZINFORM - يتبالىق جويىلۋدىڭ ءسال-اق الدىندا تۇر. وسىلاي دەپ دابىل قاققان تابيعات جاناشىرى، «ەكو-ليدەر» ۆولونتەرلىك كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى باقىتگۇل جاقسىلىقوۆا تەڭىز سۇتقورەكتىلەرىن ساقتاپ قالۋدىڭ جولدارىن ۇسىندى.
تاۋەلسىز ەكولوگتىڭ ايتۋىنشا، يتبالىقتار سوڭعى 100 جىلدا 90 پايىزعا ازايعان. XX عاسىردىڭ باسىندا ولاردىڭ سانى - 1,2 ميلليون بولسا، قازىر 75000-270000 ارالىعىندا.
كاسپي يتبالىقتارىنىڭ قىرىلۋ جاعدايلارى 2000-جىلدان باستاپ جيىلەدى. ءار جىلدا جۇزدەگەن، ءتىپتى مىڭداعان تەڭىز سۇتقورەكتىسى قىرىلىپ جاتىر.
وعان قاتىستى ءارتۇرلى سەبەپتەر ايتىلىپ كەلەدى. وسىعان دەيىن ءيت وباسى، پاستەرەللەز، سوزىلمالى توكسيكوز سياقتى ءتۇرلى اۋرۋلار سەبەپ رەتىندە اتالدى.
ال سوڭعى 2024-جىلعى يتبالىقتاردىڭ قىرىلۋىن الماتىداعى ميكروبيولوگيا جانە ۆيرۋسولوگيا عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعىنىڭ ماماندارى ءالى تولىق زەرتتەلمەگەن نەيروۆيرۋستىق ينفەكسيادان دەپ مالىمدەدى.
- وسىنىڭ ءبارى - يتبالىق مەكەندەيتىن تەڭىز ورتاسىنىڭ بۇزىلۋىنان. ودان جانۋارلاردىڭ يممۋنيتەتى السىرەيدى. وعان تەڭىزدەن مۇناي ءوندىرۋ، ونى تاسىمالداۋ كەزىندەگى سۋدىڭ لاستانۋ جانە سەيسموبارلاۋ جۇمىسىنىڭ اسەرى بولۋى ىقتيمال. قازىر كاسپي يتبالىعىنىڭ پوپۋلياتسياسى تۋرالى ناقتى اقپارات جوق. سانى شامامەن 75 مىڭ مەن 270 مىڭنىڭ ارالىعىندا، - دەيدى «ەكو-ليدەر» ۆولونتەرلىك كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى باقىتگۇل جاقسىلىقوۆا.
ەكولوگتىڭ ايتۋىنشا، كاسپيي يتبالىعى قورەكتىك تىزبەكتىڭ جوعارعى بۋىنىنىڭ وكىلى سانالادى.
تەڭىزدىڭ لاستانۋى يتبالىقتىڭ فيزيكالىق جاعدايىنا اسەر ەتىپ، ونى كاسپيدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىنىڭ ءتىرى ينديكاتورىنا اينالدىرىپ وتىر.
- كاسپي يتبالىعى - كاسپي تەڭىزىنىڭ ەندەميگى، ياعني الەم بويىنشا باسقا ەش جەردە كەزدەسپەيدى، سوندىقتان ونى ساقتاپ قالۋ وزەكتى بولىپ تۇر. كاسپي يتبالىعى - تەڭىز جاعدايىنىڭ ينديكاتورى. ونداعان جىلدار بويى مۇناي بارلاۋ، ونەركاسىپتىك لاستانۋ تەڭىزدىڭ ەكوجۇيەسىنە زيانىن تيگىزىپ كەلەدى. 2022-جىلى قاراشا ايىندا يتبالىقتار قىرىلعاندا ونىڭ سەبەبى - يممۋنيتەتتىڭ السىرەۋىنەن تۋىندايتىن ۆيرۋستى ينفەكسيالاردىڭ ورشۋىنەن پايدا بولعان پنيەۆمونيا دەپ ايتىلدى. ال، يممۋنيتەتتىڭ تومەندەۋىنىڭ ءبىر سەبەبى - جانۋارلاردىڭ تىرشىلىك ەتۋ ورتاسىنىڭ لاستانۋى، - دەيدى مامان.
تابيعات جاناشىرى، ECOJER قاۋىمداستىعى ايماقتىق ەكولوگيا كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ءارى نازاربايەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ حيميا-بيولوگيا ءپانى مۇعالىمى باقىتگۇل جاقسىلىقوۆا يتبالىقتى ساقتاۋدىڭ 10 باعىتىن ايقىنداپ بەردى.
- بىرىنشىدەن، يتبالىق ولەكسەلەرىن عانا ەمەس، ءتىرى يتبالىقتاردى دا جۇيەلى تۇردە تۇراقتى زەرتتەۋ كەرەك. ەكىنشىدەن ءىرى كومپانيالار مەن عىلىمي ۇيىمداردىڭ تەڭىزدە جۇرگىزگەن مونيتورينگ جۇمىستارىنا جەرگىلىكتى تاۋەلسىز ساراپشىلاردى تارتۋ قاجەت. ۇشىنشىدەن براكونەرلەردەن ءوندىرىلىپ الىناتىن زالالدى وتەۋ سوماسىنىڭ 30 پايىزىن سول براكونەردى ۇستاۋشىلارعا ءبولۋدى قاراستىرعان ءجون. تورتىنشىدەن كاسىپكەرلىك كودەكسىنىڭ 154-بابى ءبىرىنشى تارماعىنىڭ بەسىنشى تارماقشاسىنا وزگەرىس ەنگىزۋدى ۇسىنامىن. «مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ لاۋازىمدى ادامداردى قاداعالاۋ جانە باقىلاۋ سۋبەكتىلەرىنە باقىلاۋ جۇرگىزۋ كەزىندە مەمورگاندار مەن ۆەدومستۆولىق باعىنىستى ۇيىمداردىڭ ماماندارىن، كونسۋلتانتتارى مەن ساراپشىلارىن تارتۋعا قۇقىلى» دەگەن جەرگە «تاۋەلسىز ساراپشىلاردى دا» دەگەن ءسوزدى قوسقان دۇرىس. بەسىنشىدەن جاعالاۋداعى اۋىلداردىڭ حالقى اراسىندا سوتسيولوگيالىق زەرتتەۋ (ساۋالنامالار، فوكۋس- توپتىق سۇحباتتار، تەرەڭدەتىلگەن سۇحباتتار) جۇرگىزۋ جانە كاسپيي تەڭىزىنىڭ بيورەسۋرستارىنا ۇقىپتى قاراۋ بويىنشا اعا بۋىن بالىقشىلاردىڭ تاجىريبەسىن زەردەلەپ قابىلدايىق. سونىمەن قاتار يتبالىق ولەكسەسى تابىلعان جاعدايدا ءىس-قيمىل الگوريتمى تۋرالى جادىناما ازىرلەپ، قازاقستانننىڭ تەڭىز استاناسىنىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارى مەن قوناقتارى اراسىندا تاراتۋ، قالا جاعالاۋىنا ءىلۋ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جاريالاۋ قاجەت، - دەيدى ەكولوگ.
باقىتگۇل جاقسىلىقوۆا سونداي-اق كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرىندەگى تەگەران جانە ورحۋس كونۆەنتسياسى تالاپتارىنىڭ ساقتالۋىن قوعامدىق باقىلاۋعا الۋ تۋرالى حاتتامانى قابىلداي وتىرىپ، تەگەران كونۆەنتسياسىنىڭ كەزەكتەن تىس كەڭەسىن ۇيىمداستىرۋعا قازاقستان تاراپىنان باستاما ءبىلدىرۋدى دۇرىس دەپ سانايدى.
سونىمەن بىرگە ەكولوگيا-بيولوگيا باعىتىنداعى ماماندىق يەلەرىنە (تەڭىز ماممولوگى، يحتيولوگ، ورنيتولوگ، ۆەتەرينار) بەيىندىك باعدار بەرۋ، تالاپكەرلەر ءۇشىن گرانت قاراستىرۋ قاجەت.
- ال وسى اتالعان ۇسىنىستاردى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ارنايى جۇمىس توبىن قۇرماسا تاعى بولمايدى، - دەيدى ول.
تاۋەلسىز ەكولوگ وسى ۇسىنىستار يتبالىقتى ساقتاپ قالۋعا، كاسپيي تەڭىزى ەكوجۇيەسىنىڭ قالپىنا كەلۋىنە ىقپال ەتەتىنىنە سەنىمدى. ول وسى ۇسىنىستارىن ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمىنە ۇسىنعان.
بۇعان دەيىن ماڭعىستاۋدا قۇلالى ارالىندا يتبالىق ولەكسەلەرى ءالى تولىق جينالماعانىن جازعان بولاتىنبىز.
عالىمدار كاسپي يتبالىقتارىنىڭ ۆيرۋستان قىرىلعانىن مالىمدەدى.
تاۋەلسىز ەكولوگ ادىلبەك قوزىباقتىڭ ايتۋىنشا، يتبالىقتاردىڭ قىرىلۋىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋ كەرەك.
