كارتيناسىن شىڭعىس ايتماتوۆ پەن بەلگيا حانزاداسى ساتىپ العان قازاق سۋرەتشىسى جايلى نە بىلەمىز
الماتى. KAZINFORM - بار سانالى عۇمىرىن سۋرەت ونەرىنە ارناپ، قىلقالامنىڭ سيقىرىمەن ومىرگە مىڭداعان تۋىندى اكەلگەن ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى، سۋرەتشى الپىسباي قازىعۇلوۆپەن Kazinform ءتىلشىسى سۇحبات قۇردى.
- سۋرەتشى الپىسباي قازىعۇلوۆ 50 جىلعا جۋىق شىعارماشىلىق عۇمىرىندا قانشا تۋىندىنى دۇنيەگە اكەلدى؟
- سۋرەت سالۋمەن اينالىسقانىما 48 جىل بولدى. وسى ۋاقىت ىشىندە سەگىز مىڭنان استام كارتينا سالدىم. كوڭىلىم تولادى. بۇل تەك سانىنا قاتىستى، ال كارتينانىڭ ساپاسىن، كوركەمدىك ەرەكشەلىگىن، مازمۇنىن ۋاقىتى كەلگەندە ونەرتانۋشىلار زەرتتەپ، ءوز باعاسىن بەرەدى. قازىر قولىمنان كەلەتىنى - سۋرەت سالۋ. ماعان اللا «قىلقالاممەن جاز» دەپ كۇش بەردى. سۋرەت ونەرى - حالىقتىڭ ينتەلەكتۋالدىق بايلىعى. اسەمدىك پەن مەيرىمدى كارتينا بەتىنەن دە كورۋگە بولادى.
- ءار سۋرەتشى وزىندىك قولتاڭباسىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءسىزدىڭ كارتيناڭىزدى قالاي تانۋعا بولادى؟
- ءبىر سۋرەتشىنىڭ تۋىندىلارىن ەكىنشىسىنەن وزىنە ءتان اۆتورلىق ستيل ارقىلى اجىراتۋعا بولادى. مەن كەنەپ، مايلى بوياۋدى قولدانامىن. مايلى بوياۋمەن سالىنعان جاقسى شىعارما ءوزىنىڭ ەنەرگەتيكاسىن عاسىرلار بويى ساقتايدى. مىسالى، لەوناردو دا ۆينچيدىڭ «مونا ليزاسىنىڭ» قۇپياسى وسىندا. ەڭ باستىسى، سۋرەت سالۋ تەحنولوگياسىن ساقتاۋ كەرەك. سۋرەت ونەرىنەن حابارى بار ادام، مەنىڭ كارتينامدى بىردەن تانيدى. باسقا سۋرەتشىلەرگە ۇقسامايتىن وزىندىك تەحنيكام بار. سۋرەتتەگى مىڭ سان بوياۋدىڭ استارىندا تاريحتىڭ تالاي جىلدارى سويلەپ جاتادى. ءاربىر ءسوز سەكىلدى ءاربىر بوياۋدىڭ دا ءوز ماعىناسى، تەرەڭ فيلوسوفياسى بولادى. ءبىز ءبىر ويدى ءدال جەتكىزۋ ءۇشىن ءسوزدى قالاي ىزدەيتىن بولساق، بوياۋدى دا ءدال سولاي تابا ءبىلۋ كەرەك.
- تۋىندىلارىڭىزعا كوبىنەسە قانداي تاقىرىپتاردى ارقاۋ ەتەسىز؟
- تاقىرىپ دەگەن ءومىر شىندىعىنان تۋىندايتىن دۇنيە. بالالىق شاعىڭ، تۇرعان ءۇيىڭ، ارالاساتىن ورتاڭ، تىڭداعان اۋەنىڭ. وسىنىڭ بارىنەن وبراز، يدەيا تۋىنداپ، اقىرى كارتينا جازىلادى. مەنىڭ شىعارماشىلىعىم «كوشپەندىلەر»، «قىز بەن جىگىتتىڭ كەزدەسۋى»، «بالالىق شاقتىڭ اۋىلى» سەكىلدى بىرنەشە سەريادان تۇرادى. «اتالارىم» تاقىرىبىنداعى شىعارمادا ساعىم دالا، قازاق حالقىنىڭ سالتى، بايگە مەن كوكپار، كوشپەندى ءومىر كورىنىستەرىن بەينەلەدىم. ونەردە ۇنەمى ىزدەنىس پەن قاجىرلى ەڭبەك ەتۋ كەرەك.
- ءبىر كارتينا سالۋعا قانشا ۋاقىت جۇمسايسىز؟
- شىعارماشىلىق ادامدار ءۇشىن شابىت ۇلكەن ءرول وينايدى. ءبىراق، شابىت قاشان كەلەدى ەكەن دەپ كۇتىپ وتىرا بەرۋگە دە بولمايدى. كۇن سايىن سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن جەتىلدىرىپ، سۋرەتشى قولىنا قىلقالام ۇستاماسا دامىمايدى. تابيعي تالانت ءبىر بولەك، سۋرەت سالۋ تەحنيكاسىن مەڭگەرۋ ءبىر بولەك. ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر اپتا سالىناتىن كارتينا بولادى.
مەن سەنبى- جەكسەنبى كۇندەرى دە، مەرەكەدە دە دەمالماي سۋرەت سالامىن. شىعارماشىلىقتىڭ ىشىنە كىرىپ كەتەتىنىم سونداي، توي- تومالاققا دا بارماي قالاتىن كەزدەرىم بولادى. ءبىر مەزگىلدە بىرنەشە باعىتتا سۋرەت سالا بەرەمىن. كەز كەلگەن سۋرەت ۇلى تۋىندىعا اينالا المايدى. كوركەم جۇمىستىڭ سىرتقى ءپىشىنى عانا كوز تارتارلىق كوركەم بولۋى ازدىق ەتەدى. ونىڭ ىشكى مازمۇنى دا كورەرمەنگە كوپ وي سالۋى شارت. سۋرەتتىڭ جانى، ءتىلى بولادى.
- ونەر ادامدارىندا شىعارماشىلىق توقىراۋ كەزەڭدەرى بولادى. كۇش-قۋاتى سارقىلىپ قالعانداي كۇي كەشەدى. ال ءسىز مىڭ ءتۇرلى بوياۋدى توقتاۋسىز سويلەتىپ ءجۇرسىز. ونىڭ سىرى نەدە؟
- دۇرىس ايتاسىز، ونەر ادامدارى شىعارماشىلىق توقىراۋعا تاپ بولىپ جاتادى. تانىمال كارتينالارى بار، حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەن دارىندى، ءبىلىمدى، كەرەمەت سۋرەتشى دەلىك، ءبىراق شىعارماشىلىعى توقتاپ قالدى. نەگە؟ وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن ءبىراز ىزدەپ، زەرتتەپ كوردىم.
ونداي ادامدار استامشىلىققا بوي الدىرعان. تالانتتىڭ قاسىرەتى وسىندا. مەنىڭ جۇرەگىمدە جاماندىققا، قىزعانىشقا ورىن جوق. ەگەر كۇندەردىڭ كۇنىندە يدەيالارىم سارقىلىپ بىتسە، ءوزىمنىڭ مىنەزىم، پەندەلىگىم كىنالى بولادى.
جىلدار بويى توننالاعان بوياۋلارمەن جۇمىس ىستەپ كەلەمىن. سونداعى كوڭىلىمە تۇيگەنىم، بوياۋدىڭ قۇپياسى مەن كيەسى بولادى ەكەن. ونىڭ كىلتى - جوعارىدا. وسىنى ءوزىمنىڭ تۇيسىگىممەن سەزدىم.
- سۋرەت ونەرىنىڭ جاۋھارلارىن جينايدى ەكەنسىز، جەكە كوللەكسياڭىزدا قانشا كارتينا بار؟
- قازاق، ورىس، وزبەك، قىرعىز سۋرەتشىلەرىنىڭ تۋىندىلارىن جيناۋدى وسىدان 35 جىل بۇرىن باستاعانمىن. توپتامامدا ولاردىڭ 3 مىڭعا جۋىق كارتيناسى بار. ونىڭ ۇشەۋى - ءابىلحان قاستەيەۆ اتامىزدىڭ كارتيناسى. اتاپ ايتار بولسام، ءبىر پەيزاج، «مەدەۋگە جول» جانە «سارىكول» . سونداي-اق كيم كۋزنەتسوۆ، كرىلوۆ، سابىر مامبەيەۆ سەكىلدى تانىمال سۋرەتشىلەردىڭ كارتينالارى دا ەرەكشە باعالى.
- الپىسباي قازىعۇلوۆتىڭ قىلقالامىنان تۋعان شىعارمالار شەتەلدە دە سۇرانىسقا يە ەكەن…
- راسىندا سولاي، مىسالى «كەڭىستىكتەگى ويىن» ەڭبەگىم فرانسۋزدىڭ اتاقتى ءانشىسى پاتريسيا كااستىڭ جەكە كوللەكسياسىندا ساقتاۋلى تۇر، ال « ۇلى جىبەك جولى» كارتينامدى جەرار دەپاردە ساتىپ العان. «بايقوڭىر» اتتى تۋىندىمدى بەلگيا حانزاداسى لوراننىڭ توپتاماسىنان كورۋگە بولادى.
سونداي-اق اتى التى الاشقا ايگىلى، قىرعىزستاننىڭ حالىق جازۋشىسى شىڭعىس ايتماتوۆ «كوكپار» اتتى كارتينامدى قاتتى ۇناتىپ، العان بولاتىن. سول سياقتى كەتە بەرەدى. بۇدان بولەك، ەۋروپا ەلدەرىندە، كىتاي، جاپونيا مەن تۇركيادا وتەتىن سۋرەت كورمەلەرى مەن مادەني ءىس- شارالارعا تۇراقتى تۇردە قاتىسامىن.
- تاريحتان سىر شەرتەتىن قۇندى كارتينالاردى ۇرپاعىڭىزعا مۇرا ەتىپ قالدىراتىن شىعارسىز؟
- بالالارىما، نەمەرەلەرىمە قالادى دەگەن نيەتپەن جيناپ باستاعان ەدىم. قازىر ويىم وزگەردى. قازاقتا كەرەمەت ماقال بار «بالاعا اكەنىڭ باعى باق بولمايدى، مالى مال بولمايدى» دەگەن. ءار ادام تاپقان تابىسىن وزىنە جۇمساۋى كەرەك. مەن وسىنى ۇقتىم. سوندىقتان، كارتينالارىمدى ساتىپ ودان تۇسكەن قارجىعا كورمە ۇيىمداستىرىپ، كەرەك دۇنيەلەرىمدى الىپ، قايىرىمدىلىققا جۇمساپ جاتىرمىن. ەلۋ كارتينانى مۋزەيلەرگە سىيعا تارتتىم.
- قازىر ەلىمىزدە بارلىق سالاعا جاساندى ينتەللەكت دەندەپ ەنە باستادى. ج ي سۋرەتشىنى الماستىرا الا ما؟
- قازىر الەم ەلدەرى اراسىندا تەحنولوگيالىق باسەكە ەرەكشە قارقىن الدى. ءتىپتى ۇدەي ءتۇستى. جاساندى ينتەلەكت كوپتەگەن ماماننىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتەدى. بىلايشا ايتقاندا، ادامدارعا كومەكشى قۇرال بولادى. الايدا، ول سۋرەتشىنى الماستىرا المايدى. وعان 100 پايىز سەنىمدىمىن. ويتكەنى، جاساندى ينتەلەكت سالعان سۋرەت كوڭىل-كۇي سىيلاي المايدى. ونىڭ اۋراسىن سەزىنۋ مۇمكىن ەمەس. ال، سۋرەتشىنىڭ قولىنان شىققان تۋىندى شىنايى بولادى. كارتيناداعى ەنەرگەتيكا عاسىرلار بويى ساقتالادى. قۇنىن ەشقاشان جوعالتپايدى.
اۆتور
الما مۇقانوۆا
