كۆادروبينگ قازاقستانعا دا كەلدى: توسقاۋىل قويۋ جولى قانداي
استانا. KAZINFORM - سوڭعى جىلدارى الەمدە جاس وسپىرىمدەر اراسىندا جاڭا قۇبىلىس - كۆادروبينگ بەلەڭ الىپ بارادى. بۇل قۇبىلىسقا دەن قويعان بالالار مىسىق، ءيت، تۇلكى، قاسقىر سىندى جان-جانۋارلاردىڭ كەيپىنە ەنىپ، ولاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنا ەلىكتەيدى. ءدال وسى جات قىلىق ەلىمىزگە دە جەتىپ وتىر.
كۆادروبينگ جاپوندىق كەنيچي يتو ءتورت اياقپەن جۇگىرۋدىڭ وزىندىك ءادىسى رەتىندە ويلاپ تاپقان بەيرەسمي سپورت ءتۇرى كۆادروبيكادان شىققان. ول 2008-جىلى 18 سەكۋندتا 100 مەتردى جۇگىرىپ ءوتىپ، گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن-ءدى. ناتيجەسىندە قوزعالىستىڭ بۇل ادەتتەن تىس ءتاسىلى بالالاردى ەرەكشە قىزىقتىراتىن كۆادروبينگتىڭ دامۋىنا تۇرتكى بولدى.
وسى جايتقا الاڭداعان ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆتىڭ اتىنا رەسمي ساۋال جولداپ، قۇزىردى ورگاندار بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى زەرتتەپ، الدىن-الۋ شارالارى بويىنشا كەشەندى شارالار قابىلداۋى تيىستىگىن كورسەتكەن ەدى. ايتا كەتەرلىگى، رەسەيدە بۇل جاڭا قۇبىلىسقا قارسى زاڭ قابىلداۋ ماسەلەسى تالقىلانسا، وزبەكستاندا اتا-اناعا مىندەتتەرىن دۇرىس ورىنداماعانى ءۇشىن ايىپپۇل سالۋ ماسەلەسى قولعا الىنعان.
- بالالار كۆادروبينگتى جانۋارلار كەيپىنە ەنۋ ويىنى رەتىندە قابىلدايدى. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءتۇرلى قوزعالىستار، كلۋبتار جانە قاۋىمداستىقتار قۇرادى. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، كۆادروبينگ تانىمالدىعىنىڭ جىلدام ءوسۋى جاسوسپىرىمدەرگە وتباسىندا دۇرىس كوڭىل بولىنبەۋىمەن، توپتا ءوز ورنىن تابۋعا، ءوزىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتۋگە جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردە نازار اۋدارتۋعا ۇمتىلۋىمەن تۇسىندىرىلەدى جانە قوعامدا قالىپتاسقان مىنەز-قۇلىق ەرەجەلەرىنە، ۇلتتىق مەنتاليتەتكە قايشى كەلەدى.
جەكە تۇلعانىڭ قوعامعا جات مىنەز-قۇلقىن دارىپتەيدى جانە بالانىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرەدى. بۇل قوزعالىستىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋدە نەگىزگى ءرول پەداگوگتەر مەن اتا-انالارعا تيەسىلى، - دەدى اتالعان ماسەلەگە قاتىستى ساۋالعا جاۋاپ بەرگەن پرەمەر-مينيستر.
ولجاس بەكتەنوۆتىڭ اتاپ وتۋىنشە، مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن قابىلدانعان «ءبىرتۇتاس تاربيە» باعدارلاماسى وقۋشىلاردىڭ بويىندا جاعىمدى قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ جانە رۋحاني- ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن دامىتۋ ارقىلى جەكە تۇلعانى تاربيەلەۋگە باعىتتالعان. باعدارلاما بالالاردىڭ بويىندا نەگىزگى ادامي قۇندىلىقتاردى دامىتۋعا نەگىزدەلگەن. سونىمەن قاتار ول بالالار اراسىندا جاعىمسىز سۋبمادەنيەتتەرگە قاتىسۋعا دەگەن مۇقتاجدىققا جول بەرمەيتىن مەيىربان اتموسفەرانى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەدى.
- اتا-انالارمەن جۇمىس جانە ولاردىڭ تاربيە پروتسەسىنە بەلسەنە ارالاسۋى ارقىلى وتباسى قۇندىلىقتارى نىعايىپ، بالانىڭ جەكە باسىن قالىپتاستىرۋعا ءبىرتۇتاس كوزقاراس قالىپتاسادى. باعدارلامانىڭ ءبىلىم بەرۋ مودۋلدەرى (كوممۋنيكاتسيانى دامىتۋ، جەكە قاۋىپسىزدىك، پسيحيكالىق دەنساۋلىقتى ساقتاۋ بويىنشا) وقۋشىلاردىڭ اقپاراتتى تالداۋ، ونىڭ ىشىندە مانيپۋلياتسيالار مەن دەسترۋكتيۆتى ورتادا ءجۇرۋ ءقاۋپىن اجىراتا ءبىلۋ قابىلەتىن دامىتادى. اتا-انالاردىڭ قۇقىقتىق جانە پەداگوگيكالىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا بارلىق مەكتەپتەردە اتا-انالاردى پەداگوگيكالىق قولداۋ ورتالىقتارى قۇرىلدى.
ورتالىقتاردىڭ قىزمەتى جاۋاپتى جانە ءپوزيتيۆتى اتا-انا تاربيەسى مادەنيەتىن ارتتىرۋ ارقىلى بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن، دەنساۋلىعىن جانە پسيحولوگيالىق ساۋلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. دەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلقى بار مەكتەپ وقۋشىلارىن پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قولداۋ بالانى ۇجىمعا، قىزىقتى ءىس-ارەكەتتەرگە، باستامالارعا، ۇيىرمەلەر مەن جوبالارعا تارتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. تالداۋ كورسەتكەندەي، كۆادروبينگ الەۋمەتتىك جەلىلەردە كەڭىنەن تارالىپ، بالالار مەن جاس وسپىرىمدەر اراسىندا قىزىعۋشىلىق تۋدىردى، - دەدى ول.
پرەمەر-مينيستر بالالاردىڭ تسيفرلىق تاۋەلدىلىگىنىڭ ارتۋى جانە ۆيرتۋالدى الەمگە شامادان تىس بەرىلىپ كەتۋى دە جاڭا قۇزىرەتتەردى تالاپ ەتەدى. سوندىقتان 5-9-سىنىپتارعا ارنالعان «جاھاندىق قۇزىرەتتەر» پانىنە بالالاردىڭ ينتەرنەت كەڭىستىگىندەگى ەتيكالىق جانە ءقاۋىپسىز مىنەز-قۇلىق داعدىلارىن قالىپتاستىراتىن «مەدياساۋاتتىلىق جانە قارجىلىق ساۋاتتىلىق» دەگەن ءبولىم ەنگىزىلدى.
مۇنان بولەك، «ءبىرتۇتاس تاربيە» باعدارلاماسىنىڭ «سيفرلىق الەمگە قاۋىپسىز قادام» جوباسى اياسىندا بالالاردىڭ سيفرلىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ شارالارى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. زياندى كونتەنتتى مونيتورينگتەۋ جانە ونى بۇعاتتاۋ «كيبەرنادزور» اقپاراتتىق جۇيەسى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلۋ ۇستىندە. بالانىڭ دەنساۋلىعى مەن دامۋىنا زيان كەلتىرەتىن اقپاراتتى جەدەل تۇردە جويۋ ءۇشىن Facebook ،Instagram ،WhatsApp ،TikTok ،VKontakte ،Google ،Telegram ونلاين-پلاتفورمالارىنىڭ يەلەرىمەن ءوزارا ءىس-قيمىل ورناتىلدى.
سونداي-اق قازىرگى ۋاقىتتا جاساندى ينتەللەكتىنى پايدالانۋ ارقىلى DNS- سەرۆەرلەرى دەڭگەيىندە قۇقىققا قايشى كونتەنتتى (Telegram ارنالارىن قوسا العاندا) جىلدام انىقتاۋ جانە دەرەۋ بۇعاتتاۋ تەتىگى ازىرلەنىپ جاتىر.
- مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندار اتا-انالار قاۋىمداستىعىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋىمەن «اتا-انا باقىلاۋى» موبيلدى قوسىمشاسىنىڭ كومەگىمەن كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىققا قايشى كونتەنتتى كورۋىن شەكتەۋ بويىنشا قوسىمشا شارالار ازىرلەۋدە. بۇگىنگى تاڭدا TikTok پلاتفورماسى اتا-انا باقىلاۋى ءۇشىن «وتباسىلىق باپتاۋ» فۋنكتسياسىن ۇسىنادى.
مۇندا اتا-انا ءوز اككاۋنتىن جاس ءوسپىرىمنىڭ اككاۋنتىمەن بايلانىستىرىپ، باپتاۋلاردى، اككاۋنت قۇپيالىلىعىن، جەكە حابارلامالاردى باقىلاپ، ەكران ۋاقىتىن جانە باسقا دا فۋنكتسيالاردى شەكتەي الادى. جالپى بۇل شارالار وتباسىلىق، رۋحاني-ادامگەرشىلىك جانە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە بالالاردىڭ سىرتقى اسەرلەرگە يممۋنيتەتىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى، - دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.
ۇيات سەزىمىنەن الشاقتاۋ - دەسترۋكتيۆتى يدەولوگيانى ۇستانۋمەن بىردەي
الەۋمەتتىك جەلىدە كەيبىرەۋلەر كۆادروبينگ بويىڭداعى كۇيزەلىس پەن ءوزىڭدى قولايسىز سەزىنۋ دەڭگەيىن تومەندەتەتىنىن ايتادى. الايدا، ول جاس ءوسپىرىمنىڭ بويىندا جات مىنەز-قۇلىق قالىپتاستىرۋى مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايتىندار دا بار. سوندىقتان دا وسى ماسەلەگە قاتىستى مامان پىكىرىنە جۇگىنگەن ەدىك.
ل. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى پسيحولوگيالىق قولداۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى نازەركە بەيسەنوۆا دا قازىرگى كەزدە كۆادروبينگ قوزعالىسى قازاقستاندا تارالىپ جاتقانىن ايتادى.
- كۆادروبيكا - ادامداردىڭ جانۋارلارعا ءتان قيمىل-قوزعالىسىن قولداناتىن، سپورتتىڭ بەيرەسمي ءتۇرىنىڭ ءبىرى. سۋبمادەنيەتتىڭ ءبىر ءتۇرى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. ويتكەنى بۇل قوزعالىستا وزىنە ءتان قيمىلدارى، قۇندىلىقتارى، سىرتقى كەلبەتىنە قويىلاتىن تالاپتارى بار. ءبىراق بۇل قوزعالىس بىرەۋلەر ءۇشىن ويىن جانە ونى پسيحيكالىق اۋىتقۋعا جاتقىزبايمىز، - دەدى ول.
ماماننىڭ پايىمىنشا، ويىن مەن ەركەلىكتىڭ شەگى قاي جەردە اياقتالاتىنىن، بالانىڭ پسيحيكاسىنا ءتونىپ تۇراتىن ءقاۋىپتىڭ بەلگىلەرىن ءتۇسىنۋ قيىن.
- مۇنى بالالاردىڭ شىنايى ومىردەن الىستاۋىنان بايقاۋعا بولادى. ءوزىن- ءوزى يدەنتيفيكاتسيالاۋدا شاتاسادى، اتا-انالارىنىڭ، مۇعالىمدەرىنىڭ، جاقىندارىنىڭ نازارى جەتىسپەيتىن بالالار قاتارىنان بولادى جانە وسى ويىن ارقىلى ءوزىنىڭ تومەن قابىلداۋىن كومپەنساتسيالايدى. ەڭ باستى قاۋىپ - ءالى قالىپتاسىپ ۇلگەرمەگەن بالا پسيحيكاسىنىڭ دامۋىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن. اگرەسسيا، قورقىتۋ، وسال جاقتارىن باسىنۋ سياقتى تەرىس ويلار ارقىلى ەرەسەك ادامدار دا بالانىڭ ويىنىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋى مۇمكىن.
بەت-الپەتىن جابۋدىڭ ءوزى - «مەن ءوزىمدى قابىلدامايمىن، سىرتقى ورتاعا جابىقپىن، ويىمدى بىلە المايسىزدار» دەگەن وي. مۇنىڭ ءوزى ادامنىڭ ءالسىز جاقتارىمەن جۇمىس جاساۋعا ەمەس، كەرىسىنشە، سىرتقى الەمنەن جابىلۋىنا الىپ كەلەدى. كۆادروبيكا - وزىنەن قاشۋدىڭ انىق جولى. سوندىقتان، ءار قوزعالىستىڭ قوعامعا بولسىن، الەۋمەتتىك توپقا، ادامنىڭ وزىنە بولسىن تيگىزەتىن اسەرى جانە تاۋەكەلدەرى بار، - دەدى نازەركە بوراش قىزى.
وسى ورايدا ول ءار بالانىڭ ومىرىنە كوز سالۋ، باقىلاۋ، سويلەسۋ مىندەتتى تۇردە قاجەت ەكەنىنە سەنىمدى.
- جانۋارلارعا ءتان قىلىقتاردى جاساۋ ارقىلى بالانىڭ ەمپاتيالىق جانە وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىن قابىلداۋى تومەندەيدى. ادامنىڭ تابيعي بولمىسىنا جات كەلەتىن ءىس- قيمىلدى جاساۋ - ۇيات سەزىمىنەن جۇرداي بولۋ. ياعني پسيحيكالىق نورمانىڭ كورسەكىشتەرىنىڭ ءبىرى - ۇيات سەزىمىنەن الشاقتاۋ جانە ادامعا ءتان ەمەس قىلىقتاردى جاساۋعا شاقىرۋ - دەسترۋكتيۆتى يدەولوگيانى ۇستانۋمەن بىردەي، - دەدى مامان.
اۆتور مارلان جيەمباي
