جۇرتى كوشىپ، جۇدەگەن اۋىلدار: ش ق و-دا ون جىلدا 30 اۋىل كارتادان عايىپ بولدى
وسكەمەن. KAZINFORM - شىعىس قازاقستان وبلىسىندا كەزىندە تىرشىلىگى قىز-قىز قايناپ، تۇرمىسى گۇل-گۇل جايناپ تۇرعان اۋىلدار قازىر قاڭىراپ بوس قالىپ جاتىر. ءتۇتىنى سيرەپ، بۇقاراسى ازايعان تالاي ەلدى مەكەن كارتادان جوعالىپ تا كەتتى. سوڭعى 10 جىلدا وبلىس بويىنشا 30 ەلدى مەكەن تاراتىلعان ەكەن. قازىر 50 ادامنان از تۇراتىن 25 اۋىل بار. ولاردىڭ دا جابىلىپ قالۋ قاۋپى جوعارى.
ءۇمىتى ۇزىلگەندەر ۇدەرە كوشتى
«ارقادا قىس جايلى بولسا ارقار اۋىپ نەسى بار؟» دەمەكشى، حالىقتىڭ تۋعان اۋىلىن تاستاپ باسقا جاققا كوشۋى تەكتەن-تەككە ەمەس. وركەنيەتتەن تىس قالعان اۋىلداردا ءومىر ءسۇرۋ قيىنداپ كەتكەندىكتەن امالى قۇرىعان جۇرت بۋىنىپ- ءتۇيىنىپ جولعا شىعادى.
بۇل اسىرەسە قاتونقاراعاي، كۇرشىم، مارقاكول، تارباعاتاي اۋداندارىندا ءجيى كەزدەسەتىن جاعداي. بۇرىن توسكەيدە مىڭعىرعان مال جايىلىپ، سالتانات ءسانى، سارقىلماس ءانى بار توي-تومالاققا حالىق اعىلاتىن اۋىلدىڭ كورىنىسى قازىر باسقاشا. جۇدەپ تۇر.
ش ق و ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، سوڭعى 10 جىلدا شىعىس قازاقستاندا 30 ەلدى مەكەن تاراتىلعان.
ناقتى ايتقاندا:
- 2014 -جىلى - 8 اۋىل. ونىڭ ىشىندە كاتونقاراعاي اۋدانىندا - 1 (تالدى اۋىلى)، كۇرشىم اۋدانىندا - 2 (مايتەرەك، قاراعايلىبۇلاق اۋىلدارى)، شەمونايحا اۋدانىندا - 5 (مويسەيەۆكا، ترەحگورنوە، زاۋبا، قازاقستان رازەزى، فەستيۆالنايا ستانتسياسى اۋىلدارى)؛
- 2017 -جىلى - 4 اۋىل. ءبارى كۇرشىم اۋدانىندا (مويىلدى، ماتاباي، ءتوسقايىڭ، شىرىكاياق)؛
- 2018 -جىلى - 4 اۋىل. ونىڭ ىشىندە گلۋبوكوە اۋدانىندا - 2 (كراسنايا زاريا، ۆولچيحا)، كاتونقاراعاي اۋدانىندا - 2 (ۋليانوۆكا، مارالدى)؛
- 2019 -جىلى - 10 اۋىل. ونىڭ ىشىندە كۇرشىم اۋدانىندا - 5 (التاي، دىڭگەك، جىلىتاۋ، قارابۇلاق، تەنتەك)، ۇلان اۋدانىندا - 2 (اقجارتاس، قىزىلسۋ)، التاي اۋدانىندا - 2 (بەداريەۆكا، كوگىلدىر بۇعاز)، شەمونايحا اۋدانىندا - 1 (سادوۆوە)؛
- 2020 -جىلى - 4 اۋىل. تۇگەلدەي زايسان اۋدانىنىڭ اۋىلدارى (جاڭاباز، تالدى، سارىتۇمسىق، سارشي).
«بيىل وبلىس بويىنشا 6 ەلدى مەكەن كارتادان جوعالدى. گلۋبوكوە اۋدانىنداعى 3 اۋىل تاراتىلعان. 60 ادام تۇراتىن كالينينو اۋىلى التاي اۋىلىنىڭ قۇرامىنا ەنسە، 44 ادامى بار سمەتانينو اۋىلى كوجوحوۆو اۋىلىنىڭ قۇرامىنا قوسىلدى. ال 23 ادام تۇراتىن اۆرورا ستانتسياسى اۋىلى كراسنويارسك اۋىلدىق وكرۋگىندەگى پرەدگورنوە اۋىلىنىڭ قۇرامىنا كىردى. تارباعاتاي اۋدانىندا 3 اۋىل جويىلعان. ساعىندىق اۋىلى (11 ادام) اقجار اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ جاڭالىق اۋىلىنىڭ قۇرامىنا، وتەگەن اۋىلى (34 ادام) قاراسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ قاراسۋ اۋىلىنىڭ قۇرامىنا، جالعىزتوبە اۋىلى (10 ادام) ماڭىراق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ داۋلەتباي اۋىلىنىڭ قۇرامىنا قوسىلدى. قازان ايىنىڭ باسىنداعى جاعداي بويىنشا وڭىردە حالقى 50 ادامنان از 25 اۋىل بار» ، - دەيدى باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى دينارا جۇمانوۆا.
شىعىس قازاقستان وبلىسى قىتايمەن شەكتەسەدى. سوندىقتان شەكارالىق اۋىلدار ماسەلەسى ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە. Kazinform ءتىلشىسى اۋىلدارى جويىلعان اۋداندار اكىمدىكتەرىنە ساۋالحات جىبەرىپ كوردى.
ونداعى ماقسات - قازىرگى احۋالدى جانە الداعى ۋاقىتتا ەلدى مەكەندەردىڭ جۇرتى باسقا جاققا كوشىپ كەتپەس ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ جاي- جاپسارىن ءبىلۋ.
زايسان اۋدانى
زايساندا وسىدان 4 جىل بۇرىن 3 اۋىل جابىلعان. اينابۇلاق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ تالدى (30 ادام)، سارتۇمسىق (32 ادام)، كەڭساي اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ سارشي (28 ادام)، سارىتەرەك اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ جاڭاباز (38 ادام) اۋىلدارى وڭتايلاندىرىلعان.
«ەلدى مەكەندەردەن حالىق كوشپەس ءۇشىن اينابۇلاق، دايىر اۋىلدارىندا سپورت مودۋلى، قاراتال اۋىلىندا دارىگەرلىك امبۋلاتوريا، جاڭاتۇرمىس، سارجىرا اۋىلدارىندا مەديتسينالىق پۋنكت، جارسۋ اۋىلىندا فەلدشەرلىك- اكۋشەرلىك پۋنكت، ۇلكەن قاراتال اۋىلىندا مەكتەپ سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونىمەن قاتار 2022 -جىلى ءوڭىرارالىق ەڭبەك ۇتقىرلىعى شەڭبەرىندە جۇمىس كۇشى ارتىق وڭتۇستىك، سولتۇستىك وڭىرلەردەن اۋدانعا 18 وتباسى (31 ادام) جانە باسقا مەملەكەتتەردەن 6 قانداس قونىس اۋدارعان. 2023 -جىلى 30, 2024 -جىلى 39 ادام كوشىپ كەلدى»، - دەيدى اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى نۇرعايني قابيدولدينا.
قازىر اۋدانداعى اققويىن اۋىلىندا 8 ادام عانا تۇرىپ جاتىر. ول سارىتەرەك اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى.
«اققويىن - اۋداننىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى ەلدى مەكەنى. اۋىل اۋماعىندا «كەندىرلىك» كومىر كەن ورنى، وبالى شەكارالىق اسكەري زاستاۆاسى ورنالاسقان. اۋدان ورتالىعىنان قاشىقتىعى - 100 شاقىرىم. بۇل اۋداندىق ماڭىزى بار اۆتوموبيل جولى. اۋىلدى وڭتايلاندىرسا ۇزىندىعى 40 شاقىرىمدى قۇرايتىن ومبى- مايقاپشاعاي- اققويىن جولى جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولدار تىزبەسىنەن شىعارىلادى. سونىڭ سالدارىنان قىستا جولدى قاردان تازارتۋ ماسەلەسى تۋىنداۋى مۇمكىن. ويتكەنى وكرۋگ اۋماعىندا كولىك جولىن قىستا ۇستاۋ ماسەلەسى وتە وزەكتى»، - دەيدى نۇرعايني قابيدولدينا.
«كەندىرلىك» كەن ورنى 20 جىلدان استام ۋاقىت بويى اۋدان تۇرعىندارىن كومىرمەن قامتاماسىز ەتىپ كەلەدى. اققويىن ەلدى مەكەنى اۋماعىندا «زدپ كۆارتس» ج ش س-نىڭ 30-دان اسا جۇمىسشىسى ەكى اۋىسىمدا ۆاحتالىق رەجيمدە جۇمىس ىستەيدى.
سوندىقتان قىس مەزگىلىندە كولىكتەردىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدى وبەكتىلەرگە جانە شارۋا قوجالىقتارىنىڭ قىستاقتارىنا دەيىن ۇزدىكسىز جەتىپ وتىرۋى ءۇشىن اققويىن اۋىلىنىڭ مارتەبەسىن ساقتاپ قالۋ قاجەت.
كاتونقاراعاي اۋدانى
بىلتىر جانە وسى جىلدىڭ باسىنان بەرى كاتونقاراعاي اۋدانى بويىنشا جويىلعان اۋىلدار تىركەلمەگەن. ءبىراق اۋىلداردا حالىق سانى بۇرىنعىعا قاراعاندا ازايىپ كەلەدى.
كاتونقاراعاي اۋداندىق كاسىپكەرلىك، ونەركاسىپ جانە تۋريزم ءبولىمىنىڭ باسشىسى جاننا اسقاروۆانىڭ ايتۋىنشا، ەلدى مەكەندەر جويىلماس ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان ءبىرقاتار باعدارلاما ىسكە اسىرىلۋدا.
«ونىڭ ىشىندە „ديپلوممەن اۋىلعا“ باعدارلاماسى بار. بيىل 15 جاس مامانعا كوتەرمە جاردەماقى جانە 3 مامانعا ءۇي ساتىپ الۋعا بيۋدجەتتىك نەسيە بەرىلدى. باعدارلاما شارتى بويىنشا ولار اۋىلدا 3 جىل جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. بۇدان بولەك، كاتونقاراعاي اۋدانىنىڭ قايتا قۇرىلۋىنا جانە تۋريزم ورتالىعىنا اينالۋىنا بايلانىستى ءتۇرلى جوندەۋ، قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى اتقارىلۋدا. ياعني جاڭا جۇمىس ورىندارى كوبەيدى. بۇگىندە كاتونقاراعايدا 7 اۋىلدىق وكرۋگ جانە 27 ەلدى مەكەن بار. 5 اۋىلدا حالىق سانى 50-دەن از. اتاپ ايتقاندا، راحمان قاينارى - 11 ادام، مويىلدى - 23 ادام، شۇباراعاش - 13 ادام، بەكالقا - 4 ادام، جانە اقشارباق - 2 ادام. 2025 -جىلى اۋدان بويىنشا بەكالقا جانە اقشارباق اۋىلدارىنىڭ جويىلۋ ىقتيمالدىعى جوعارى»، - دەيدى ول.
قۇرامىنا وسى اۋىلدار كىرەتىن اقسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ايتاس نۇرقاسقا تەلەفون شالىپ كوردىك.
«بەكالقادا قازىر 4 ادام تۇرىپ جاتىر. قالعان ۇيلەردىڭ ءبارى بوس. ونداعى حالىق 8 شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان اقسۋ اۋىلىنا كوشىپ العان. ال اقشارباقتا 2 ادام عانا قالدى. ول جاقتا دەمالىس بازالارى بار. جازدا تۋريستىك ماۋسىم كەزىندە سوندا باراتىندار كوبەيەدى. بۇل ەكى اۋىلدان جۇرتتىڭ كوشۋ سەبەبى - جول جاعدايىنىڭ ناشارلىعى. قىستا جاۋعان قالىڭ قاردان ول جاققا جەتۋ مۇمكىن ەمەس. مەكتەپ تە جوق. ەگەر بالالارى باسقا اۋىلدا وقىسا قىستا ول مەكتەپكە جەتە الماي قالادى. دەسە دە بۇل اۋىلداردى جاپپاعان دۇرىس. سەبەبى تۋريستىك الەۋەتى وتە جوعارى. جول سالىنىپ، جاعداي جاسالسا تۇرعىندار ۇيلەرىنە قايتا ورالاتىن شىعار»، - دەيدى اكىم.
قازاقستاندا كاتونقاراعايدى بىلمەيتىن ادام كەمدە-كەم شىعار. سەبەبى ونىڭ تۇمسا تابيعاتى كوز الدىمنان كەتپەسە ەكەن دەپ تىلەيتىندەي سۇلۋ كورىنىستەرگە تولى. وسى جىلدىڭ 9 ايىندا اۋدانعا 141000 استام تۋريست كەلسە، ونىڭ ىشىندە شەتەلدىكتەر سانى 3000 ادامدى قۇرادى.
«اۋدانىمىزدا تۋريزم جاقسى قارقىنمەن دامىعان جاعدايدا اۋىلداردىڭ جويىلۋىنا توسقاۋىل بولۋى مۇمكىن دەپ ويلايمىز. الداعى ۋاقىتتا بەلقاراعاي اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جەر تەلىمىنە اۋەجاي سالىنادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. اقسۋ، اققاينار، جامبىل اۋىلدىق وكرۋگتەرىنە اسفالت جول سالۋ كوزدەلگەن»، - دەيدى كاتونقاراعاي اۋداندىق كاسىپكەرلىك، ونەركاسىپ جانە تۋريزم ءبولىمىنىڭ باسشىسى.
كۇرشىم اۋدانى
سوڭعى 10 جىلدا اۋدان بويىنشا 5 اۋىل كارتادان جوعالسا، قازىر تۇرعىن سانى 50-دەن از 2 اۋىل بار. ولار قاينار جانە ەگىندىبۇلاق ەلدى مەكەندەرى.
«اۋدان حالقىن كوبەيتۋ ماقساتىندا سوڭعى 3 جىلدا 35 وتباسى نەمەسە 136 ادام باسقا وڭىرلەردەن قونىس اۋدارىلعان. بۇگىندە قاينار اۋىلىندا حالىق سانى – 47، قاراشا ايىندا 4 ادام كوشىپ كەلۋگە نيەت ءبىلدىرىپ وتىر. ال 32 ادام تۇراتىن ەگىندىبۇلاق اۋىلىنىڭ 2025 -جىلى جويىلۋ ىقتيمالدىعى جوعارى»، - دەيدى كۇرشىم اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى مەيىرجان الىبەكوۆ.
ايتا كەتەيىك، پرەزيدەنت تاپسىرماسىنان كەيىن كۇنى كەشە كۇرشىم مەن سامار اۋداندارىن جالعايتىن بۇقتىرما سۋ قويماسىنا كوپىر سالىندى. بۇل كوپىردى بۇقارا تالاي جىل كۇتتى. ەندى كەزىندە كوشىپ كەتكەندەر قايتا ورالادى دەگەن ءۇمىت تە پايدا بولعانى راس.
«كوپىر اۋداننىڭ تۋريزم، ساۋدا، شاعىن جانە ورتا بيزنەسىن دامىتۋعا زور ىقپال ەتەدى. جول ءجۇرۋ ۋاقىتى مەن جولعا كەتەتىن شىعىندار دا ازايادى»، - دەيدى م. الىبەكوۆ.
مارقاكول اۋدانى
مارقاكول اۋدانىنىڭ اكىمى رۇستەمبەك كەمەشيەۆ اۋىلدارداعى تۇرعىن سانىن ازايتپاس ءۇشىن قانداي شارالار اتقارىلىپ جاتقانىن ايتىپ بەردى.
«ەلىمىزدە شەكارالىق ايماقتاردى دامىتۋ باعدارلاماسى قولعا الىنعانى بەلگىلى. ونداعى ماقسات - اۋىل حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ. ەلدى مەكەندەرگە عالامتور تارتۋ، جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋى، تازا اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، ء„بىرقاباتتى شىعىس“ باعدارلاماسى ارقىلى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعان كوپبالالى، از قامتىلعان وتباسىلارعا ءۇي بەرۋ، وڭتۇستىك وڭىرلەردەن وتباسىلاردى قونىستاندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇگىندە اۋدانداعى ءتوسقايىڭ اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى بالىقتىبۇلاق اۋىلىندا - 32 ادام تۇرادى»، - دەيدى ول.
باسقا ەلدى مەكەندەردە ادام سانى 50-دەن اسادى ەكەن. بيىل مارقاكول اۋدانىنا 6 وتباسى (39 ادام) قونىس اۋدارىپتى.
تارباعاتاي اۋدانى
2024 -جىلى اۋدانداعى اقجار اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ ساعىندىق اۋىلى، قاراسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ وتەگەن اۋىلى، ماڭىراق اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ جاڭعىزتوبە اۋىلى تاراتىلعان. قازىرگى ۋاقىتتا قاراسۋ اۋىلدىق وكرۋگىنە قاراستى جول قۇرىلىسى اتتى ەلدى مەكەندە شامامەن 20 ادام عانا تۇرادى.
اۋىلداردى جويماس ءۇشىن قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر دەگەن ساۋالىمىزعا تارباعاتاي اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى تالانت باقىتبەك ۇلى جاۋاپ بەردى.
«بىزدە «ديپلوممەن اۋىلعا» جانە «قونىس اۋدارۋ» باعدارلامالارى جۇزەگە اسىپ جاتىر. اۋدان اكىمدىگى جىل سايىن قاجەتتى مامانداردىڭ تىزبەسىن جاساپ وتىرادى. سول ارقىلى اۋىلعا قالالاردان كادرلار شاقىرىلادى. وسى ءتىزىم بويىنشا جۇمىسقا كەلگەن ادامدارعا جەڭىلدەتىلگەن نەسيە مەن جادەماقى بەرىلەدى»، - دەيدى ول.
ءبىز قاۋزاپ وتىرعان تاقىرىپ شىعىس قازاقستان وبلىسىندا عانا ەمەس، ەلدىڭ باسقا وڭىرلەرىندە دە وزەكتى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنشە، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە رەسپۋبليكادا 78 اۋىل جويىلعان.
بۇل تەرىس ديناميكا وسىمەن توقتاماي، كەرىسىنشە جالعاسا بەرەتىن ءتۇرى بار. سەبەبى ەلدى مەكەندەردىڭ جارتىسىنان كوبىندە 500-دەن از ادام قالدى. ال جالپى ەل حالقىنىڭ 37,3 پايىزى اۋىلداردا تۇرادى.
اۋىلدارعا ينتەرنەت تارتىلىپ، جول سالىنىپ، بارلىق قاجەتتى جاعداي جاسالماسا كوش توقتامايتىن سياقتى. كاتونقاراعايدىڭ تۋريستىك الەۋەتى، كۇرشىمدەگى كوپىردىڭ سالىنۋى ءالى دە ءۇمىت ءۇزىپ، ۇكىم شىعارۋعا جول بەرمەي تۇر. اۋىلدارعا حالىق كوشىپ بارىپ، قايتا جان بىتىرسە ەل شەكاراسى دا بوس جاتپاس ەدى…
اۆتور
تالعاتجان مۇحامەتبەك ۇلى
