جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ ولەڭدەرى
جۇمەكەن اقىننىڭ «اناۋ كەلگەن كىم بولدى ەكەن...»، «ەمەن»، «التىن كورسە پەرىشتە»، «تامىر»، «بۇگىن»، «ءىش مىلجىڭى»، «سايداعا» سەكىلدى شىعارمالار بەرىلدى.
اناۋ كەلگەن كىم بولدى ەكەن...
اناۋ كەلگەن كىم بولدى ەكەن، ءبىلىپ كەلشى - كىم ەكەن؟
باتىرلىق پا؟ - ءوز تورىمدە كۇتىپ الام، تۇنەتەم.
بايلىق بولسا قۋلاۋ بولار، تۋرا قارا كوزىنە،
كىم دە بولسا الداماسىن، الدانباسىن ءوزى دە.
قايعى بولسا ارتىندا، ونىڭ قۋانىشى بار شىعار،
ءبىرى كىرلەپ، ءبىرى جۋىپ كەۋدەم مەنىڭ ارشىلار.
باقىت بولسا، دەنەم ءالسىز كوتەرە المان (ءوز ويىم)
ارمان بولسا ءومىر-باقي ارقالايىن، توزەيىن...
ادالىم بوپ ارناپ كەلسە - بارىم ءازىر كوڭىل حوش،
ءتۇسىر جىلدام، اتىن بايلا، قىراۋىن قاق، تونىن شەش.
شىندىق بولسا كىلەم توسە، داستارقانىم جايامىن،
جالعاندىق پا - تۋلاق تاستا، ءسۇرتىپ شىقسىن اياعىن!
ەمەن
قايراتتىلار، ۇناماسىن، ۇناسىن -
قارا ەمەننىڭ تامىرى اسىل، ءتۇبى اسىل
قارا ەمەندەر قۇلاماسىن، قۇلاسا
كولەڭكەسى، كولەڭكەسى قۇلاسىن.
ىشقىنا ۇلىپ قانشا سوقسىن جەل مەيلى،
قارا ەمەننىڭ يىلگىسى كەلمەيدى:
قايعىعا دا قايىسقىسى كەلمەيدى،
شابامىن دەپ ەل ۇمتىلدى اۋىل بوپ،
جىعامىن دەپ جەل ۇمتىلدى داۋىل بوپ،
ءتۇبىن كوردى داۋىل دەگەن جاۋ ىرعاپ:
تىم مىقتى ەكەن!
جىعا المادى ونى ەشكىم،
«قايىرىمسىزدىق، قاتالدىقتىڭ سيمۆولى -
ەمەن» دەستى ەل سوندىقتان،
دەستى، دەستى، دەمەستى.
ماڭاي عانا سىبىر-كۇبىر كەڭەستى،
جاپىراعىن جاناي عانا جەل ەستى.
ول دا كوكشىل شىبىق ەدى ەڭ باستا،
ىرىق بەردى مە ەل شىبىق - ەمەن بولماسقا!
ەمەن بولدى ول،
ەمەندى شىبىق دەگەن كىم؟
شىبىق دەي مە - شىبىعىنا ەمەننىڭ!
ايتسە دە ەمەن كىنالى ەدى،
راسى:
ەمەن بولىپ جارالعانى - كىناسى.
التىن كورسە پەرىشتە
التىن دەگەن جالعىز ءسوزدىڭ كۇشى،
ءۇنى جالتاق ەتىپ جىبەرەدى-اۋ كىسىنى -
توعىشارلىق ويدىڭ بۇ دا ۇشىعى،
سوعان ەندى، ەندى وتىرمىن ءتۇسىنىپ.
اعاي ايتتى - ۇقپادىم،
اباي ايتتى - ۇقپادىم،
جارىلعانشا جۇرەگىم
ويدىڭ بويى وسە الماپتى ءبىر ەلى.
پەرىشتە كىم جول شەگەر،
تايعاق دەيدى اياعى -
شىن پەرىشتە بولسا ەگەر،
جولدان نەگە تايادى؟!
بۇزعانى دا اللا الدىندا و دا انتىن،
اق پەيىلدىڭ تارتقانى دا قارالتىم،
پەرىشتەنى شىنىمەن قىزىقتىرسا سارى التىن -
اۋرۋىنا التىن ەم،
قۇلقىن قۇلى عوي نادان.
ءارتىس شىعار بالكىم ول
پەرىشتە بوپ ويناعان
پيعىلى ارام، ءارى اقىلى قىسقاراق؟!
«پەرىشتەنى تايادى دەپ كىم ايتتى،
كىم ايتسا دا، سۋايتتى
ساباۋ كەرەك ەدى ءاۋ باستا ۇستاپ اپ!»
تامىر (مونولوگ)
جاڭبىر جاۋسىن!
جاۋماي قويسىن!
بىلاي دا
قاتىسىم جوق قارا بۇلتقا، قۇدايعا.
سەن-كوكتەيسىڭ،
تۇرعان شاقتا مەن امان،
بۇتاقتارىم،جاپىراقتارىم،مۇڭايما!
مەن اماندا جارقىراپ ءبىر شىعىپ قال،
جاپىراقتار، شي-بۇتالار، شىبىق-تال!
جەل، شۋاققا كورگەن ەمەن ەلەڭدەپ،
قۇس-كوبەلەك جازعان ەمەس مەنى ەمدەپ.
كوتەرىلىگەن سايىن سەندەر بيىككە
جەرگە كىرىپ بارامىن مەن تەرەڭدەپ.
بۇتاق ساعان بۇلبۇل كەلىپ قونادى،
سايراپ وتىر، سايراپ وتىر ول، انە.
جاپىراق، سەنىڭ وبالىڭ جوق، وبالىڭ -
شىمشىقتى دا كوتەرەتىن جوق ءالىڭ.
ال مەن تۋعان توپىراعىمدا توڭامىن:
جاۋىن قۇرتى - مەنىڭ جالعىز قوناعىم.
جيعان ءسولىم جاپىراق سورىپ جاتىپ اپ -
سونى، سونى سەن اكەتتىڭ، جاپىراق!
ەلەپ كوزگە ىلگەن ەمەس مەنى ەشكىم،
كورىنۋگە مەندە ۇمتىلعان ەمەسپىن.
قالدىم اقىر، قان، بوياۋدان جۇتاپ بار.
ەسەسىنە، سەن ءوستىڭ، شي-بۇتاقتار.
مەنىڭ ءنارىم-جەلگە ۇشاتىن قاڭباق پا،
جەلدەي تاراپ اپ كەتتىڭدەر جان-جاققا.
جو-جوق، بۇلداپ جاتقانىم جوق ونى اسا -
ءوز بۇتاعىم توناسىنشى - توناسا!
رازىمىن تاعدىرىما!
بۇل دا راس:
تاعدىرلاستار، و،تامىرلار،قۇربىلاس،
عۇمىر بويى سورىپ ءبىزدى جۇتاتقان
ءبىر-اق تىلەك تىلەيىكشى بۇتاقتان،
جاپىراقتان شاڭداقتاعى، جولداعى:
نە سولعاندا قۇلاقتارى سالبىراپ،
نە تولعاندا جاسىل باسى جالبىراپ
ءبىزدى ەسىنە الىپ قويسا بولعانى!
بۇگىن
ولەڭ جوقتا-اسەر ەتەر جۇمباق تا،
جۇلدىزدار دا جانادى عوي كۇن جوقتا.
اسپاندا اي جوق - جۇلدىزدار ءجۇر تىرمىسىپ،
ارىستان جوق، ورىنىندا ءجۇر مىسىق.
ۇشقىندار كوپ،
جالعىز جانار جوقتا الاۋ،
سانسىز جۇلدىز جىپىرلاپ تۇر كوكتە اناۋ:
بۇ دا اسپاڭعا جاراساتىن سياقتى؛
كۇن ورنىنا بىلاي قويىپ ۇياتتى،
ولار-داعى تالاساتىن سياقتى.
بىزدە دە وسى... اياق جولدى انىقتار
سىرىڭكەنىڭ جارىعىنداي جارىق بار.
سوندىقتان ەل كوتەرەدى قوس قولداپ،
ال، بىرەۋدى جۇلدىز دەيدى ساسقاندا.
جىلت ەتكەننىڭ- ءبارى جۇلدىز، امال نە،
ابايى جوق اسپاندا.
ءىش مىلجىڭى
قانشا مىلجىڭ بولعانىمەن مىنا داۋ
ءتۇبى مەنىڭ پايدامدى ايتىپ تىنادى-اۋ.
ءورت ەكەن عوي، ءورت ەكەن عوي ءبىر الاۋ -
ءداۋ ۇستىندە بىرەۋگە ۇناۋ، ۇناماۋ.
ءداۋ ۇستىندە كورسەتتى اركىم ءوز ءالىن،
سەن دە سوزدىڭ داۋدى، مەن دە سوزامىن.
ەزگە ەسەپتەپ تىرلىك ەتسەڭ، ەسىل ەر،
ءاربىر ءىسىڭ ادىلەتسىز شەشىلەر!
جو-جوق، اشىق ايتىس ەمەس ءبىزدىڭ داۋ،
ودان گورى جىمىسقىلاۋ، قۇزعىنداۋ.
جاسىرماڭدار، بارىندە داۋ-مۇڭ بار:
بۇلتپەن تارتىسقانى سىن-دى شىڭداردىڭ؛
جاپىراق پەن جەلدىڭ جۇلقىسقانىنا
ءوپ-وتىرىك تاڭ قالاسىڭ تاعى دا،
و، قۋشىكەش، ويانعاندا وي-اقىل،
سەنىڭ-داعى تالابىڭ بار قوياتىن
ءاربىر جايعا، ءار پىكىرگە بولا تىم
قارسىلىعىن بار ىشىڭنەن جاناتىن.
راس، قاستىق-دوستىق جايلى ءسوز ەمەس،
ءسوز ەمەس دەپ ءسوز ايتۋدىڭ دا ءوزى ەگەس.
ۇيكەلىس پەن ەگەستەردىڭ زاڭىنان
تۋادى ەكەن كۇي قاعىنىپ، جانىپ ءان.
ءومىر دەگەن وسى، ءسىرا، مەن بىلسەم:
مەن بىرەۋگە مۇڭىمدى ايتىپ سەندىرسەم،
ءبىر السىزگە كۇش كورسەتىپ كەلدىڭ سەن.
جاسىرماڭدار بارىندە داۋ-مۇڭ، بار
ءبىر بۇلتپەن تارتىسقانى سىندى شىڭداردىڭ،
جاپىراق پەن جەلدىڭ جۇلىسقانىنداي -
كەلەدى ول تەك داۋ-جاڭجال بوپ تانىلماي
تابيعيلىق ارقاسىندا باياعى
جاقسىلىققا اكەلەدى اياعى:
كىم جارىلسا شىندىق ايتىپ اعىنان
ءبارى ءبىر سول...
مەن جەڭگەن بوپ تابىلام.
سوندا-داعى تاۋسىلمايتىن كوپ داۋ بار -
قالىس قالۋ،
قارسىلىقتار،
قولداۋلار.
ءوز كوڭىلىمە ءوزىم قۇلاق تۇرەيىن،
ءوز كەۋدەمدى ءوزىم جارىپ كىرەيىن:
القىمدايدى ءبىر سەزىمدى ءبىر سەزىم،
ءبىر ويىمدى سويىپ جاتىر ءبىر ويىم...
سايداعا
ەي، كىشكەنە بوبەگىم!
قىزىقتايسىڭ ءار نارسەنى ءبىر ۇستاپ،
بىرىنە، اتتەڭ، قارامايسىڭ دۇرىستاپ،
سوزىمە دە تۇسىنبەيسىڭ نە مەنىڭ.
ۇزاق جولعا دايىندالعان كەمەنىڭ
بەلگىسى بوپ تانىلاتىن شەت ەلدە
قىزىل جىبەك جەلبىرەيدى شەكەڭدە -
ەي، كىشكەنە تۋىم مەنىڭ كوتەرگەن،
مەن كورمەگەن مۇحيتتاردان وتەر مە ەڭ،
امان-ەسەن شەكارالار داۋىنان،
پيعىلداردان،
تولقىنداردان،
داۋىلدان!
سۇيكىمدىسىڭ، ويتكەنى، ەسىڭ بىلمەيسىڭ،
ەرتەڭگە نە قالاتىنىن بىلمەيسىڭ:
بۇگىن قولىڭ جالاپ تۇرعان كۇشىكتىڭ
ەرتەڭ ءيت بوپ قاباتىنىن بىلمەيسىڭ.
ىرىزدىق جيعان - قاپ الارىن بىلمەيسىڭ،
جيماعاندى ەل تابالارىن بىلمەيسىڭ.
مامىق مايسا قۋارسا ەرتەڭ تابانعا
تىكەن بولىپ قادلارىن بىلمەيسىڭ.
بۇگىن نۇرىڭ تامىپ تۇرعان گۇلدەيسىڭ،
بوز قىراۋدا نە بولارىن بىلمەيسىڭ،
گۇل تاڭداعان - شوپ الارىن بىلمەيسىڭ،
توبە ازعاندا ساي بولارىن بىلمەيسىڭ،
پاسىقتىقتىڭ پايدا الارىن بىلمەيسىڭ،
قايعى-مۇڭنىڭ قايدا بارىن بىلمەيسىڭ!
سۋرەت سالىپ وتىرسىڭ سەن جاسىرىپ -
كوك جەلكەڭدە اينا بارىن بىلمەيسىڭ.
سەنى ەركە ەتكەن «تاۋداي» اكەڭ كۇنى ەرتەڭ
تيتتەي تومپەككە اينالارىن بىلمەيسىڭ!
بىلمە، قىزىم،
بىلگەندەرگە تۇسىنبە،
ەرتەڭ مىقتاپ، تۇسىنەرىڭ ءۇشىن دە.
ءار مينۋتتان قىزىق قارما، ءۇمىت تاپ،
ەرتەڭگى مۇڭ ەسەبىنەن كۇلىپ باق،
ەركەلەپ باق!
وينا، وينا، باقىر، كۇل،
ەسەبىنەن ەرتەڭ كىرەر اقىلدىڭ.
بالكىم،ەرتەڭ دە ەركەلەتەر؟
سەنەمىن:
توبەسىنە تىك كوتەرەر سەنى ەلىڭ
جالاۋىنداي الىس جۇرەر كەمەنىڭ؟
ە، پەرىشتەم، بوبەگىم،
پەرىشتەنى كورگەن ەمەن مەن ءومىر.
ءبىراق، ءبىراق مىناۋ سەنىڭ قاسىڭدا
ونىڭ-داعى پەندەلەردەن جاسىرعان
كۇناسى كوپ بولۋ كەرەك دەر ەدىم.
* سايدا-جۇمەكەننىڭ قىزى
