جاھاندىق زىمىران جارىسى: گيپەردىبىستىق جانە بالليستيكالىق قارۋ-جاراق جۇيەلەرى
استانا. قازاقپارات – 21-قاراشادا رەسەي «ورەشنيك» اتتى گيپەردىبىستى بالليستيكالىق زىمىرانىن ۋكراينا اۋماعىندا سىناعان بولاتىن. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ قاقتىعىستىڭ ۋشىعۋىنا بايلانىستى ازاماتتىق جانە اسكەري نىسانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى.
وسى ورايدا Kazinform اگەنتتىگىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى اشىق دەرەككوز بەن «زىمىران قاتەرى» ستراتەگيالىق جانە حالىقارالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ مالىمەتى نەگىزىندە رەسەي، ا ق ش، ق ح ر، ۇلى بريتانيا، فرانسيانىڭ قارۋلى كۇشتەرىندەگى زىمىران جۇيەسىن سالىستىرىپ كوردى.
رەسەي
رەسەي - زىمىران جۇيەسى قۋاتتى ءارى جان- جاقتى دامىعان ەلدىڭ ءبىرى. مىسالى، ر-36 قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق جۇيەسى 16 مىڭ شاقىرىمداعى نىساندى جويۋعا قاۋقارلى. سونداي- اق 11 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن اتقىلاي الاتىن «توپول»، «توپول- م» كەشەندەرىنىڭ ماڭىزى زور.
بۇگىندە رەسەي ر-28 - «سارمات» قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىرانىن سىناقتان وتكىزۋدە. بولجام بويىنشا، شابۋىلداۋ الەۋەتى مەن تەحنيكالىق مۇمكىندىگى بۇرىنعى نۇسقادان الدەقايدا جوعارى بولماق.
ال ورتا قاشىقتىقتاعى، ياعني 1 مىڭ مەن 5,5 مىڭ شاقىرىم ارالىعىنداعى نىساندى جويۋعا ارنالعان جۇيە اراسىندا تەڭىز كۇشتەرىنىڭ بازاسىنداعى «گرانات» قاناتتى زىمىرانىنىڭ ورنى بولەك. ادەپكىدە ا ق ش- تىڭ «توماگاۆك» زىمىرانىنا باسەكە رەتىندە دايىندالعان ول 2400 شاقىرىم ايماققا شابۋىل جاساۋعا لايىقتالىپ، 1984 -جىلى قارۋلى كۇشتەرگە بەرىلگەن. سونداي-اق رەسەي اۋە قورعانىسىنداعى X-101، X-102 بايقالا بەرمەيتىن زىمىراندارىن دا ايتا كەتكەن ءجون. بۇل راكەتالاردى جىلدامدىققا يكەمدەۋ ءۇشىن راديوتولقىندى بۇعاتتاۋعا ارنالعان جابىندىمەن قامتاماسىز ەتكەن. وعان قوسا جاۋدىڭ باقىلاۋ قۇرىلعىلارىنا ىلىكپەۋ ماقساتىندا تومەن ۇشادى. X-101 - قاراپايىم اسكەري راكەتا، ال X-102 بولسا 250 كيلوتونناعا دەيىن يادرو زاريادىن تاسىمالداي الادى.
وعان قوسا 2015 -جىلدان بەرى قولدانىستاعى «كاليبر» زىمىراندارى ءساتتى ناتيجە نارسەتىپ كەلەدى. 1500-2500 شاقىرىم ارالىعىن قامتيتىن قارۋ قازىر رەسەيدىڭ اسكەري-تەڭىز فلوتىنىڭ بازاسىندا بار.
ەستە بولسا، بۇعان دەيىن رەسەيدىڭ 2500 شاقىرىمعا جەتەتىن 9M729 زىمىرانى حالىقارالىق داۋدىڭ سەبەبىنە اينالعان بولاتىن. پىكىر قايشىلىعى سالدارىنان ا ق ش ورتا جانە جاقىن قاشىقتىق زىمىراندارىن قىسقارتۋ كەلىسىم- شارتىنان (و ج ق ز) شىققانى ەستە.
گيپەردىبىستىق جۇيەگە كەلسەك، اۋە كۇشتەرىندەگى «كينجال» زىمىرانىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. زىمىران ساعاتىنا 12350 شاقىرىمدى ەڭسەرە الادى، سوندىقتان قارسىلاسقا قۇلاتىپ ءتۇسىرۋ قيىن. ۇشۋ ۇزاقتىعى 2 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى جانە يادرولىق زاريادتى تاسىمالداي الاتىن قابىلەتكە يە بولعانى ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار.
رەسەيگە ك س ر و- دان قالعان مۇرانىڭ ءبىرى - X-55 زىمىرانى. 2500 شاقىرىمعا جەتەتىن اسكەري قارۋدىڭ ءتۇرى كوپ، بۇگىندە سۇرانىس جوعارى.
ارينە، جاڭا جۇيەنىڭ قاتارىنا «ورەشنيك» كىرەدى. ارتىقشىلىعى جەتەرلىك، اسىرەسە زىمىرانعا قارسى جۇيەلەر بۇل قارۋعا كەلگەندە قاۋقارسىز. شابۋىل ايماعى 2,5-5 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى، مانيەۆر جاساۋعا ارنالعان تۇمسىق تۇسىنا يادرولىق زارياد ورناتۋعا دا بولادى.
جاقىن قاشىقتىققا ارنالعان زىمىران، اتاۋى مەڭزەگەندەي، 1 مىڭ شاقىرىم اۋماقتى اتقىلاۋعا ارنالعان. بۇل تۇرعىدا رەسەي 2006 -جىلى 500 شاقىرىمداعى نىساندى اتقىلايتىن «يسكاندەر» موبيلدى كەشەنىن ازىرلەگەن ەدى.
ا ق ش
ا ق ش- تىڭ Minuteman III قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق زىمىرانى - ەلدىڭ اسكەري بازاسىنداعى ەڭ الىسقا ۇشىتىن قارۋ- جاراق ءتۇرى. ول 13 مىڭ شاقىرىمداعى جاۋ نىسانىن جايراتا الادى. ودان كەيىنگى ورىندا سۇڭگۋىر قايىققا ارتىلعان Trident جايعاسادى - زىمىران 12 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن شابۋىلداي الادى.
قازىر ا ق ش Minuteman III زىمىرانىن جاڭا Sentinel-مەن الماستىرماقشى. جوباعا سەنسەك، قارۋ 2030 -جىلى دايىن بولۋى كەرەك، الايدا قارجىلاندىرۋ ماسەلەسىنە وراي تۇرالاپ تۇر. ونىڭ ۇستىنە وتكەن جىلى Minuteman III زىمىرانىنىڭ ءساتسىز سىناعى ا ق ش- تىڭ يادرولىق قارۋ ارسەنالىنا جاڭارتۋ قاجەتىن ۇقتىردى. Sentinel زىمىرانىن كۇتىپ ۇستاۋ جەڭىل، الايدا جارامدىلىعى مەن قۇنىنا قاتىستى پىكىر الۋان.
ورتا قاشىقتىقتاعى جۇيەگە كەلسەك، ا ق ش- تا «توماگاۆك» بار. بۇل زىمىران 1983 -جىلى قولدانىسقا ەنىپ، قاراپايىم جارىلعىشتى دا، يادرولىق زاريادتى دا 2500 شاقىرىمعا جەتكىزە الاتىنىن كورسەتتى. تيىمدىلىگى، تومەن ۇشادى - رادارعا ءتۇسۋى قيىن.
ا ق ش- تىڭ يادرولىق ارسەنالىنداعى ماڭىزدى بولىكتىڭ ءبىرى - AGM-86 قاناتتى زىمىرانى. 2500 شاقىرىمعا دەيىن ۇشا الاتىن زىمىراندى ا ق ش اسكەري ۇشاقتارى قولدانادى. ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە، زىمىران 2030 -جىلعا دەيىن قولدانىستا بولماق. پەنتاگوننىڭ جوبالاۋى بويىنشا، AGM-86-نى الماستىراتىن جاڭا زىمىراننىڭ الەۋەتى بۇرىنعىسىنان جوعارى بولادى.
سونىمەن قاتار 2009 -جىلدان باستاپ ا ق ش بايقالا بەرمەيتىن JASSM قاناتتى زىمىرانىن شىعارا باستادى. قارۋ 1800 شاقىرىمعا دەيىن شابۋىلداپ، ءىزىن قالدىرمايتىن ارتىقشىلىققا يە.
جاقىن قاشىقتىقتاعى زىمىران ىشىندە ATACMS بالليستيكالىق زىمىرانىنىڭ ورنى ايىرىقشا. 300 شاقىرىمعا ۇشا الاتىن زىمىران 1991 -جىلى پارسى شىعاناعىنداعى مايداندا كەڭ قولدانىلعان بولاتىن.
ۇلى بريتانيا مەن فرانسيا
فرانسياعا تيەسىلى M51 بالليستيكالىق زىمىرانى سۇڭگۋىر قايىقتارعا جاسىرىلعان. 8 مىڭ شاقىرىمداعى نىساندى جويا الادى. بۇل فرانسيا قارۋ-جاراعىنداعى ەڭ الەۋەتتىسى. ال ۇلى بريتانيا الىس قاشىقتىققا، ياعني 12 مىڭ شاقىرىمعا دەيىنى ارالىقتاعى جاۋ نىسانىن ا ق ش- تىڭ Trident زىمىرانى ارقىلى اتقىلاي الادى.
سونداي- اق فرانتسيانىڭ SCALP زىمىرانى مەن ونىڭ بريتانيالىق بالاماسى سانالاتىن Storm Shadow 550 شاقىرىمداعى جاۋ نىسانىن اسقان دالدىكپەن جويۋعا مۇمكىندىگى بار. فرانسيا بۇل زىمىراندى اسكەري كەمەلەر مەن سۇڭگۇۋىر قايىقتارعا لايىقتاپ شىعارعانىن بىلەمىز. مۇندا زىمىراننىڭ شابۋىل قاشىقتىعى 1400 شاقىرىمعا دەيىن ۇزارعان.
جالپى پاريجدىڭ يادرولىق ارسەنالىنىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى - ASMP زىمىرانى. ول 300 كيلوتونناعا دەيىن يادرولىق زارياد تاسىمالداي الادى. 1986 -جىلى قاتارعا قوسىلىپ، ساعاتىنا 3700 شاقىرىم جىلدامدىق پەن 500 شاقىرىم قاشىقتىقتى ەڭسەرەتىن قابىلەتى ءۇشىن كەڭ قولدانىلۋدا.
قىتاي
ق ح ر قارۋ- جاراق سالاسىن مودەرنيزاتسيالاۋ ارقىلى الدىڭعى قاتارلى زىمىران جۇيەسىنە يە بولدى. باستى جەتىستىگىنىڭ ءبىرى، قۇرلىقارالىق بالليستيكالىق Dong Feng-5 زىمىرانىن جاساۋى ەكەنى ءسوزسىز. زىمىران 13 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن شابۋىلداپ، قىتايدىڭ يادرولىق ارسەنالىنا كومەك بەرۋگە قاۋقارلى.
قازىرگى تاڭدا جاڭا
-41 كونتينەنتارالىق زىمىرانى زەرتتەلۋدە. ەگەر قىتايلىق عالىمدار ءساتتى ناتيجە كورسەتسە، زىمىران 15 مىڭ شاقىرىمعا دەيىنگى ارالىقتا كەز كەلگەن نىساندى جويۋى مۇمكىن. بۇل ونەرتابىس ەلدىڭ اسكەري الەۋەتىن ۇلعايتارى انىق.
مۇنىڭ الدىندا، ناقتىراق ايتساق، 2006 -جىلى 11700 شاقىرىمعا جەتەتىن Dong Feng-31 جارىققا شىققان ەدى. قىتاي 1980 -جىلى شىققان ورتا قاشىقتىقتاعى Dong Feng-4 زىمىرانىن قارۋ- جاراق بازاسىنان الىپ تاستاۋعا تىرىسقان بولاتىن، الايدا 5500 شاقىرىمعا دەيىن شابۋىلداي الاتىن زىمىراننىڭ ارتىقشىلىعى قولدانىس ۋاقىتىن ۇزارتتى.
تەڭىز كۇشتەرىندە Ju Lang-2 ەرەكشە. زىمىران 2015 -جىلدان بەرى سۇڭگۋىر قايىقتارعا ورنالاستىرىلىپ، 9 مىڭ شاقىرىم قاشىقتىققا دەيىن اسكەري شابۋىل جاساۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە.
كەلەسى قارۋ-جاراق ءتۇرى - Dong Feng-16, Dong Feng-17 بالليستيكالىق زىمىراندارى. العاشقىسى 2015 -جىلى كەڭ تاراپ، 1 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن شابۋىلدايتىن الەۋەتىن كورسەتتى. كەيىنگىسى 2019 -جىلدان باستاپ قولدانىسقا ەنىپ، 12 مىڭ شاقىرىمعا دەيىن اتقىلايتىن شاماسىن بىلدىرگەن.
ال Dong Feng-26 بالليستيكالىق زىمىرانى 4 مىڭ شاقىرىمعا جەتەدى. بۇل - قىتايداعى جوعارى دالدىكپەن قاراپايىم جارىلعىشتى دا، يادرولىق زاريادتى دا تاسىمالداي الاتىن العاشقى زىمىران. قۇرىلىمى تاسىمالداۋ قۇرامىن جىلدام اۋىستىرۋعا مۇمكىندىك بەرگەندىكتەن، زىمىران كوپسالالى قارۋ ءتۇرى رەتىندە سالماققا يە.
ءسوز سوڭىندا «دوزورنىي»، «سارمات»، «ۆوستوچنىي ۆەتەر» دەگەن ەپوستىق پوەما تارماعى ەمەس، قاتىگەز قارۋ اتاۋى ەكەنىن تاعى ءبىر ايتقان ءجون. قاتىگەزدىگى سول، زىمىراندار ءبۇتىن قالانى جۇتىپ، ەل مەن حالىقتى قىرعىنعا ۇشىراتۋى ىقتيمال.
اۆتور
ەرسىن شامشادين
