جاھاندىق شارت ەڭ جويقىن قاتەردىڭ ءبىرى - تەمەكى ىندەتىنە توسقاۋىل قويادى

استانا. قازاقپارات - Kazinform اگەنتتىگى بىرەگەي قۇقىقپەن دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ باس ديرەكتورى تەدروس ادحانوم گەبرەيەسۋستىڭ ماقالاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.

***

سوڭعى 20 جىلدا الەمدە تەمەكى تۇتىنۋ اۋقىمى ۇشتەن بىرگە قىسقاردى: باعالاۋعا سايكەس، 2005-جىلمەن سالىستىرعاندا تەمەكى تۇتىنۋشىلاردىڭ سانى 118 ميلليون ادامعا ازايدى.

بۇل 20 جىل بۇرىن ءدال وسى اپتادا كوپجىلدىق كەلىسسوزدەردەن كەيىن بۇكىل تاريحتا الەمدىك قوعامداستىق كەڭىنەن قولداۋ بىلدىرگەن ب ۇ ۇ حالىقارالىق شارتتارىنىڭ ءبىرى – د د ۇ- نىڭ تەمەكىگە قارسى كۇرەس جونىندەگى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسىنىڭ كۇشىنە ەنۋىنىڭ ارقاسى.

د د ۇ- نىڭ تەمەكىگە قارسى كۇرەس جونىندەگى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسى حالىقارالىق قۇقىق تاريحىنداعى ماڭىزدى مەجە بولدى جانە بولىپ تا قالا بەرەدى. بۇل د د ۇ جارعىسى نەگىزىندە كەلىسىلگەن جانە تەمەكى بۇيىمدارىنا نارىقتاعى سۇرانىستى ءارى ۇسىنىستى شەكتەۋ بويىنشا ءبىرقاتار ءىس-شارانى قامتيتىن ءبىرىنشى شارت.

بۇگىنگى تاڭدا كونۆەنتسياعا 183 تاراپ قوسىلعان، ولاردىڭ ۇلەسىنە الەم حالقىنىڭ 90 پايىزى تيەسىلى. 5,6 ميللياردتان استام ادام تەمەكىگە قارسى كەم دەگەندە ءبىر ءىس-شارا تولىعىمەن جۇزەگە اسىرىلعان ەلدە تۇرادى.

ايتالىق، قازىرگى ۋاقىتتا 138 ەلدە تەمەكى قورابىنا شىلىم شەگۋدىڭ دەنساۋلىققا زيانى تۋرالى ۇلكەن گرافيكالىق ەسكەرتۋلەردى ورنالاستىرۋ تۋرالى تالاپتار بار. ال ونداعان باسقا ەل ولاردىڭ تارتىمدىلىعىن تومەندەتۋ ءۇشىن تەمەكى قورابىنىڭ برەندتىك ديزاينىنا تىيىم سالۋ ارقىلى قاراپايىم قاپتامانى پايدالانۋ ەرەجەسىن ەنگىزدى.

مۇنان بولەك، 66 ەلدە تەمەكى ونىمدەرىن جارنامالاۋعا، ساتۋدى ىنتالاندىرۋعا جانە دەمەۋشىلىككە تىيىم سالىندى. الەم حالقىنىڭ تورتتەن بىرىنەن استامى جابىق ءۇي- جايلاردا تەمەكى شەگۋگە تىيىم سالۋمەن جانە ءتۇتىنسىز ورتانى قۇرۋدىڭ باسقا دا زاڭنامالىق شارالارىمەن قورعالعان.

سونىمەن قاتار، شىلىم شەگۋدى ازايتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى ەكونوميكالىق ءادىسى تەمەكى ونىمدەرىنە سالىناتىن سالىقتاردىڭ ءوسۋى بولىپ قالا بەرمەك. بۇل ولاردىڭ باعا جاعىنان قولجەتىمدىلىگىن تومەندەتەدى. تەمەكى سالىعى تەمەكىگە قارسى كۇرەس جانە دەنساۋلىق ساقتاۋدى قارجىلاندىرۋ ماقساتتارى ءۇشىن مەملەكەتتىك بيۋجەتكە قوسىمشا تۇسىمدەردىڭ كوزى بولا الادى.

مۇنان بولەك، 2018-جىلى تاعى ءبىر حالىقارالىق قۇقىقتىق قۇجات - تەمەكىگە قارسى شارالاردىڭ تيىمدىلىگىن تومەندەتەتىندىگىن، سالىق تۇسىمدەرىن شەكتەيتىن جانە قىلمىستى كۇشەيتەتىن تەمەكى ونىمدەرىنىڭ زاڭسىز ساۋداسىنىڭ بارلىق نىسانىن جويۋعا باعىتتالعان حاتتاما كۇشىنە ەندى.

قول جەتكىزىلگەن جەتىستىكتەرگە قاراماستان شىلىم شەگۋ بۇكىل الەمدە الدىن الۋعا بولاتىن ءولىم-ءجىتىمنىڭ نەگىزگى سەبەبى جانە جۇرەك-قان تامىرلارى، قاتەرلى ىسىك، سوزىلمالى رەسپيراتورلىق اۋرۋلار، ينسۋلت جانە قانت ديابەتىنىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك.

الەمدە شامامەن 1,3 ميلليارد ادام ادامدارعا ءولىم ۋىن سەبەتىن، ونىمگە تاۋەلدىلىكتى الىپ كەلەتىن، ادامداردىڭ ازاپقا ۇشىراۋىنان پايدا تاباتىن بىرنەشە ميللياردتىق يندۋسترياعا توقساۋىل بولۋدىڭ ورنىنا تەمەكى شەگۋىن جالعاستىرۋ ۇستىندە.

تەمەكى وندىرۋشىلەرى تەمەكى ساتىلىمىنىڭ تومەندەۋىنە تاپ بولعان كەزدە جاڭا ونىمدەردى، اتاپ ايتقاندا ەلەكتروندى تەمەكىلەردى ەنگىزىپ، ولاردى ادەتتەگى تەمەكىگە قاراعاندا پايدالى بالاما رەتىندە جوسىقسىز جارنامالايدى. دەگەنمەن مۇنداي ونىمدەردە دە ۋلى قوسپالار، ونىڭ ىشىندە كانتسەروگەندىك اسەرگە يە جانە جۇرەك-قان تامىرلارى مەن تىنىس الۋ جولدارىنىڭ پاتولوگياسىنىڭ ءقاۋپىن ارتتىراتىن قوسپالار بار.

تەمەكى كومپانيالارى جاستاردى ءوز ونىمدەرىنە تاۋەلدى ەتۋگە بارىنشا تىرىسادى. تەك 56 ەل عانا 2025-جىلعا ارنالعان تەمەكىنى تۇتىنۋدى 30 پايىزعا قىسقارتۋ جونىندەگى جاھاندىق ماقساتقا قول جەتكىزە الادى (اعىلشىن تىلىندە).

تەمەكى دەنساۋلىققا عانا زيانىن تيگىزىپ قويمايدى. ول تۇراقتى دامۋعا دا قاۋىپ توندىرەدى. شىلىم شەگۋدەن تۋىندايتىن جىل سايىنعى ەكونوميكالىق شىعىن - مەديتسينالىق كومەك شىعىندارىنان باستاپ ونىمدىلىكتىڭ تومەندەۋىنە دەيىن - الەمدىك ىشكى جالپى ءونىمنىڭ 1,8 پايىزى دەڭگەيىندە باعالانادى.

تەمەكى قۇرباندارىنىڭ قاتارىنا جەر شارىمىزدى دا جاتقىزۋ كەرەك. جىل سايىن قورشاعان ورتاعا شامامەن 4,5 تريلليون تەمەكى قالدىقتارى تۇسەدى. بۇل - الەمدەگى پلاستيكالىق لاستانۋدان كەيىنگى ەكىنشى كولەم. تەمەكى شارۋاشىلىعى ازىق-تۇلىك ءوسىرۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولاتىن قۇندى ەگىستىك جەرلەر مەن سۋ رەسۋرستارىن اينالىمنان شىعارادى. تەمەكىنى ءوندىرۋ جانە تۇتىنۋ اتموسفەراعا جىل سايىن 80 ميلليون توننا كومىرقىشقىل گازىن شىعارۋ كوزى سانالادى. وسىلايشا جاھاندىق جىلىنۋعا ىقپال ەتەدى.

وسى سەبەپتەردىڭ بارلىعىنا بايلانىستى د د ۇ- نىڭ تەمەكىگە قارسى كۇرەس جونىندەگى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسى 20 جىل بۇرىن كۇشىنە ەنگەن كەزدەگىدەي وزەكتى بولىپ قالا بەرەدى. دەگەنمەن ونى جۇزەگە اسىرۋ پروتسەسى ءارتۇرلى ەلدە بىركەلكى ەمەس، كوپتەگەن سالاداعى ارەكەتتەردى جانداندىرۋدى تالاپ ەتەدى.

بارلىق ەل بۇل جولدا العا جىلجي الادى، ونىڭ ىشىندە ءداستۇرلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەمەكىگە دەمەۋشىلىك پەن جارناماعا تىيىم سالۋ، سونداي-اق حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك ساياساتتى تەمەكى ونەركاسىبىنىڭ ارالاسۋىنان قورعاۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋ ارقىلى دا.

كونۆەنتسيا ەرەجەلەرىن تولىققاندى ىسكە اسىرۋ ەلدەرگە ءوز ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىن، ەكونوميكاسى مەن قورشاعان ورتاسىن ونداعان جىلدار بويى قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

وزبەكستاندا ەلەكتروندى تەمەكىگە تىيىم سالىنۋى مۇمكىن ەكەنىن جازعان بولاتىنبىز.