حاندىق بيلىكتىڭ جويىلۋىنا قارسى كەنەسارى كوتەرىلىسى

رەسەي يمپەرياسى قازاقياداعى حاندىق باسقارۋدى جويىپ، وزدەرىنىڭ اكىمشىلىك بيلىگىن ورناتقان تۇستا، وسى ىسكە قارسىلىق كورسەتۋشىلەر بولدى. مىسالى، 1789 -جىلى سىرىم باتىر دات ۇلى باستاعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس 17 جىلعا سوزىلدى. ودان كەيىن 1836-37 -جىلدارداعى يساتاي- ماحامبەت كوتەرىلىسى، 1837-1847 -جىلدارى ءورىس العان كەنەسارى باستاعان قوزعالىس، 1856-1857 -جىلدارى جانقوجا باتىر، 1855-1858 -جىلدارى ەسەت كوتىبار ۇلى باستاعان كوتەرىلىستەر، ەڭ سوڭعىسى، 1916 -جىلعى ۇلت- ازاتتىق قوزعالىستى ءبارىمىز بىلەمىز. وسى قارسىلىقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋقىمدىسى، ءارى اۋماقتىق قامتۋ جاعىنان كولەمدىسى كەنەسارى كوتەرىلىسى.

كەنەسارىنىڭ اكەسى قاسىم سۇلتان تۇسىندا حاندىق بيلىككە وتارلاۋشىلار شەكتەۋ قويدى. بۇل رەفورماعا قاسىم سۇلتان قارسى شىقتى. ارتىنان كوتەرىلىس تىزگىنىن بالاسى كەنەسارى قولىنا الدى. كەنەسارى اق پاتشاعا جانە باتىس ءسىبىر گەنەرال-گۋبەرناتورىنا حات جازادى.

وندا: «قازاق جەرىندە پايدا بولعان مىنا 8 ديۆان (وكرۋگ) حالقىمىز ءۇشىن قولايسىز. وسىنى جويۋلارىڭىزدى سۇرايمىن...»، دەدى جانە اتاسى ابىلاي حاننان جالعاسىپ كەلە جاتقان دالالىق باسقارۋ جۇيەسىن بۇزباۋدى ءوتىندى.

كوتەرىلىسشىلەرمەن «كەلىسىم جاساۋ» دەگەن جەلەۋمەن ولاردىڭ قوسىنىنا بارىپ، بارلاۋ جاساعان شتابس- كاپيتان فوماكونىڭ گۋبەرناتورعا جىبەرگەن بايانحاتىندا:

«…كەنەسارى ەش بيلىكتى مويىنداماي، ەمىن-ەركىن ءوز جەرىندە ۇستاتپاي ءجۇر. جاقتاستارى اق كيىزگە كوتەرىپ، حان سايلاپ العان. كەنەسارى ءوزىنىڭ پاڭدىلىعى مەن تورەلىك مىنەزىمەن بۇل دالاعا وتە قاۋىپتى. جان- جاعى ءبىراۋىزدان باعىنىپ، اسكەرى دە ەرجۇرەك، حانى ءۇشىن ولىمگە دە بارا الاتىن ساربازداردان قۇرالعان. اسكەر ءىشى وتە قاتال تارتىپتە.

جاقىن ساربازدارى (وققاعارلارى) تاس ءتۇيىن قارۋلانعان. ءارقايسىسىندا ۇزىن نايزا، مىلتىق نە ۆينتوۆكا، پيستولەت جانە قىلىشى بار. مىلتىق پەن قىلىشتى بۇقارادان نەمەسە حيۋادان الدىرادى. بۇل اسكەردىڭ ءجۇزباسى مەن ونباسى باسشىلىق ەتەتىن ءوز توپتارى، ءوز بايراعى بار. شايقاستىڭ الدىندا ەكى قاتارعا تۇرىپ، ءار جۇزدىكتىڭ بايراقتارى سول شەپتىڭ ورتاسىنا الىنادى. جاسىل ءتۇستى بولىپ كەلەتىن باس بايراق، بار اسكەردىڭ ءدال ورتاسىنا ورنالاستىرىلادى.

ونىڭ اينالاسىن 5-10 ادام قورشاپ، وقىس جاعدايدا بايراقتى قۇلاتپاس ءۇشىن كەرەكتى امال جاسايدى. ءتىپتى كەرەك دەسەڭىز، ۇرىس الاڭىندا قيىندىق تۋىپ جاتسا، كەنەسارىنىڭ ءوزى باس بايراقتى الىپ، «اتتانعا» سالىپ، باتىرلارىنا رۋح بەرەدى. قولباسشىنىڭ اتاسى، ورتا ءجۇزدىڭ حانى بولسا كەرەك. بۇل جاساقتىڭ مىنگەن تۇلپارلارى ىرىكتەلگەن، قاي جاقتان الىپ قاراساق تا ارتىق، باسىم. شابۋىلدا نەمەسە شەگىنىستە ءار ساربازدىڭ استىندا ەكى تۇلپاردان بولادى…»، دەپ جازادى. (شتابس- كاپيتان فوماكونىڭ ورىنبور ۆەدومستۆانا قازاق دالاسىنان بايانداۋ حاتى، 1844 -جىل).

پاتشا اعزامنىڭ ايلاكەر شەنەۋنىكتەرى جوعارىداعى كەنەسارى كوتەرىلىسىن ءوز ماقساتتارىنا پايدالانىپ كەتتى. كوتەرىلىستى باسۋ دەگەن جەلەۋمەن بەيبىت قازاق اۋىلدارىنا جايدان- جاي قىرعىن سالدى. ەكىنشىدەن، قارادان سايلانعان اعا سۇلتاندار مەن ورىسشىل بيلەردى كوتەرىلىسشىلەرگە قارسى ايداپ سالۋ ارقىلى قازاق قوعامىنىڭ بۇتىندىگىن ىدىراتىپ، رۋ-تايپالار اراسىندا الاۋىزدىق وتىن ءورشىتتى. مىسالى، 1836 -جىلى اقتاۋدان شىققان 300 جازالاۋشى اسكەر سارىسۋ، بىلەۋتى وزەندەرىنىڭ بويىندا قىستاپ وتىرعان توقا، جاعالبايلى جانە باعانالى رۋلارىن شاۋىپ، 250 ادامدى ولتىرەدى (ق ر ورتالىق ارحيۆ، 4-قور، 1-ءتىزىم، 1896 ءىس، 4-ب).

ء دال وسى كەزدە ءومىر سۇرگەن قازاق عالىمى ش. ءۋاليحانوۆ، كاپيتان كاربىشەۆ پەن پودپولكوۆنيك اباكۋموۆتىڭ جاساقتارى كەنەسارى ساربازدارىن ءتۇپ-تامىرىمەن جويىپ جىبەرۋگە نەمەسە حاندى قولعا تۇسىرۋگە مۇمكىندىكتەرى تولىق بولدى. ءبىراق ولار كەنەسارى ساربازدارىمەن كۇرەسۋدى جەلەۋ ەتىپ، قازاقتىڭ اۋىلدارىن توناپ، مال-مۇلكىن تالاپ الۋدى كوزدەدى، - دەيدى. (جايىق بەكتۇروۆ. اقيحاتى وسى ەدى. الماتى، «عىلىم». 1995 ج. 8-ب)

1843 -جىلى گەنەرال وبرۋچيەۆ اسكەري مينيستردەن كەنەسارىعا قارسى جورىق ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن 14 مىڭ رۋبل، حاننىڭ باسىن الۋعا 3 مىڭ رۋبل اقشا سۇراپ، حات جولدايدى.

مۇنى ەستىگەن I نيكولاي پاتشا 27-ماۋسىم كۇنى جارلىققا قول قويىپ، بارلىق شىعىندى سالىق سالۋ ارقىلى قازاقتاردىڭ وزىنەن ءوندىرىپ الۋدى ءامىر ەتەدى.

بۇل دەگەنىمىز: «ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كوتەرىلىسكە قاتىسى بولۋى مۇمكىن قازاق اۋىلدارىن شاپ- تونا»، دەگەن ءسوز. كوتەرىلىستى باسۋعا اسكەري ستارشىن لەبەديەۆتىڭ 300 ادامدىق جويقىن قارۋلانعان جاساعى اتتاندىرىلىپ، وسى جىلدىڭ تامىز ايىندا سۇلتاندار ا. جانتورە ۇلى مەن ب. ايشۋاق ۇلى باسقارعان جاساق جابدىقتالدى. مۇنىمەن ءبىر مەزگىلدە ومبىدان، قىزىلجار مەن قارقارالىدان اسكەري جاساقتار شىقتى (كەرەيحان امانجولوۆ «تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى» الماتى «ءبىلىم» 1999 ج).

جاعدايدىڭ تىم شينەلىسىپ كەتكەنىن كوزى كورىپ، ءبىلىپ وتىرعان كەنەسارى حان گەنەرال- مايور گەنسكە حات جازىپ ەل ىشىندەگى باسقىنشىلىق ارەكەتتەردىڭ شەكتەن شىعىپ كەتكەنىن قىنجىلا وتىرىپ باياندايدى:

ورىنبور حۇديە مەكەمەسىنىڭ سادىرىنشىن گەنەرال-مايورى ھام كاۆالەر گەنس حازىرەتلەرىنە:

سۇلتاندار كەنەسارى، كۇشىك قاسىموعلىلارىنان توبانشىلىك (ب) يلا(і) عارىز 1825 -جىلى ەسىل، نۇرانى جايلاپ جۇرگەن ۋاقىتتلاردا ەش نارسە ويلارىمىزدا جوق ەدىلار.

ول ۇلىع يمپەراتور اعزام حۇزىرەتلەرىنە قارالىق (باعىنالىق) دەپ جاتقان زامانىمىزدا قارقارالى - قازىلىققا يمانتاي بەكەنوعلى پرۆيتەل بولىپ ەشبىر كىناسىز ۇستىمىزدەن دۇشپاندىق كورسەتىپ، دۋانباسى يۆان سەمەنوۆيچ كاربىشيەۆ دەگەنگە ءۇش ءجۇز ورىسقا باس بولىپ قاراكەسەك رۋىنىڭ قىرعىزنىڭ (قازاعىنىڭ) بالاقباسى سۇلتان سارجان قاسىموعلىنىڭ ون اۋىلىن جانە توقا، تاما دەگەن ەلىنە شاپتى. قازىعۇرتتا الپىس ءتورت كىسىدەن ءولتىرىپ، قانشا مال الىپ كەتكەنى بيحيساپسىز. ازەر باسىلارى قاشىپ قۇتىلدى.27-شى جىلى (1827) كوكشەتاۋدان ەكى ءجۇز ورىس باستىعى مايور اليكا (؟) شۇبارتپالى ەلنى شاپتى.

تەرىساققاندا ەلۋ سەگىز كىسىنى ءولتىرىپ كەتتى، العان ماللارىنىڭ حيسابى جوق. 31-شى جىلى كوكشەتاۋدان بەس ءجۇز ورىس باستىعى پودپولكوۆنيك الەكسەي ماكسيموۆيچ دەگەن سارجان سۇلتاننىڭ اۋىلىن التاي، توقا، قاراكەسەك، الشىن، جاعالبايلىنى شاپتى. ءتورت ءجۇز ەلۋ كىسىنى ءولتىرىپ، سارجان سۇلتاننىڭ ءبىر بالاسىن الىپ كەتىپتى. العان ماللار حيساپسىز. سارىسۋدىڭ بويىندا.32-شى جىلى كوكشەتاۋدان ەكى ءجۇز ورىس باستىعى كۋلاكوۆ نيكولايەۆيچ دەگەن سۇلتاندار ەسەنكەلدى، كۇشىك وعلانلارنى تۇتىپ الىپ ءجۇرىپ ۇزىن تورىجان اۋىلدارىن شاپتى. تورعاينىڭ قۇم كەشۋىنەن الپىس كىسىنى ءولتىرىپ كەتتى.

اقىر سوڭىندا شىداماي ءوز باسىمىزدى قورعاپ، ەشبىر پاديشاھ اعزام حازىرەتلەرىنە كۇنا قىلعان ءىسىمىز جوق ەدى، بىزعە مۇنداي زورلىق قىلعانىن ءبىر ادامعا بىلدىرمەي قاراتاۋعا كوشتىك. ءبىراز جىل قاراتاۋدا ءجۇرىپ قايتا كوشىپ كەلگەنىمىز ءدۇر. 34-شى جىلى اقتاۋدان ءتورت ءجۇز ورىس اتلانىپ تەنتەك مايور باستىعى شاپتى: الشىن، جاعالبايلى، توقا، تاما دەگەن ەلنى.37-جىلى كوكشەتاۋدان ءتورت ءجۇز ورىس يۆان سەمەنوۆيچ كاربىشيەۆ ھام يان يانوعلى باس بولىپ اليكە، التاي، قالقامان، ءتورتۋىل دەگەن ەللەرنى شاپتى. باسى يمان قارالى ءۇش ءجۇز ەلۋ كىسىنى ءولتىرىپ كەتتى. ارعاناتىدان قانشا مال قانشا قازىنا الاعنى حيساپسىز.

37-جىلى اقتاۋدان بەس ءجۇز ورىس باستىعى تەنتەك مايور. ۇلىتاۋدان قۋىپ ەش نارسە الا الماي قايتتى. 38-جىلى قاراوتكەلدەن ءۇش ءجۇز ورىس، ءجۇز قازاق قوڭىرقۇلجا سۇلتان حۇدايمەندين وعلى كوماندانىڭ باستىعى ءبىر مايور سۇلتان كۇشىك قاسىموعلىنى، التاي سايدالى ءبيدىڭ ەلىن شاپتى. جيىرما ءبىر قىز، سەگىز قاتىن، جىيرما بەس ەركەك كىسىنى ءولتىرىپ كەتتى، سەكسەن ءبىر ادامدى ۇستاپ الىپ كەتتى.

جىلانشىقتىڭ بويى - ايىرقۇم، اققۇمنان. 38-جىلى جارقايىڭنان بەس ءجۇز ورىس سارجان سۇلتاننىڭ اۋىلى، قارپىق، نايمان دەگەن ەلدى شاپتى، ءتورت ءجۇز كىسىنى ءولتىرىپ، باياندى ءبيىنىڭ ءوزىن باس قىلىپ ءجۇز كىسىنى ۇستاپ الىپ كەتتى. تورعاينىڭ بويى جالداامنىڭ قاراوباسىنان. 38-جىلى جارقايىڭنان ءتورت ءجۇز ورىس باستىعى قانداي ورىس بىلمەيمىز، قاراوتكەلدەن الىپ شىققان قوڭىرقۇلجا سۇلتانعا جولىعىپ، قۋاندىق، سۇيىندىك دەگەن ەكى مىڭ ءۇش ءجۇز اۋىلدى ايداپ قايتقاندا ەكى كوماندا تالاسقان: ءبىرى «مەن الدىم» دەپ، ءبىرى «مەن الدىم» دەپ. اقىر سوڭىندا قوڭىرقۇلجا سۇلتانعا تاپسىرعان. ايداپ كوشىرىپ بارا جاتقاندا قوڭىرقۇلجا سۇلتان بەكزورلىق قىلىپتى ءتورتۋىل ەلى شىداماي بۇزىلىپ قاشتى.

ءجۇز الپىس كىسىنى ءولتىرىپ قالعان ەلدى ايداپ كەتتى. 38-جىلى كۇزگى كۇنى كوكشەتاۋدان ءۇش ءجۇز ورىس باستىعى قانداي ادام ەكەنىن بىلمەيمىن، سۇلتانلار بايقارا تايىروعلى، جاداي ايشۋاقوعلى ەكى ءجۇز اۋلىنى شاپتى، ەكى ءجۇز قىرىق كىسىنى ءبىر جەردە ءولتىرىپ كەتتى. سۇلتانلارنىڭ قىز-قاتىنلارىن جەسىر ەتتى.

40 -شى جىلى قازىلىقتان ءۇش ءجۇز ورىس باستىعى قانداي بىلمەيمىز. سارجان سۇلتاننىڭ اۋىلىن التاي، قانجىعالى، دەگەن ەلنى شاپتى، قىرىق كىسىنى ءولتىرىپ، جيىرما قىز- قاتىندى جەسىر قىلىپ، ەكى مىڭ ءۇش ءجۇز جىلقى، ءۇش ءجۇز تۇيە، ءۇش مىڭ قوي، ءجۇز سيىر الىپ كەتتى.

بىلەۋتىنىڭ قالماققىرعان جەرىندە. 40-جىلى قاراوتكەل بىلەن جارقايىڭنان جەتى ءجۇز ورىس ەكى كوماندا قوسىلىپ قوزعان، قانسال، قىرعىز دەگەن ەلنى شاپتى. سەكسەن كىسىنى ءولتىرىپ، جيىرما كىسىنى ءولتىرىپ، التى مىڭ قوي، ەكى ءجۇز ەلۋ بەس سيىر، وتىز تۇيە الدى. بۇ ەلدەر ءوز تولەڭگىتتەرىم ەدى. قارعالىنىڭ قىزىلجارىندا شاۋىپ نايمان قىپشاقنى ايداپ كەتتى.

40-شى جىلى كۇزگە كۇن جارقايىڭنىڭ ەكى ءجۇز ورىس قىپشاق ۇزىنتورى دەگەن ەلنى شاپتى، وتىز بەس كىسىنى ءولتىرىپ كەتتى. افزالاتلۋ حازىرەتلەرىڭىزگە ماعۇم قىلامىن: سۇلتان يمانتاي بوكەيوعىلىنىڭ ءسىبىر ورىسىنا دۇشپاندىق كورسەتۋى بويىنشا قانشا وزىمە قاراعان اۋىلدارىمدى شاپتى، نەشە ءبىر ادامكۇناسىز ەكەنلىگىمىزدى بىلدىرمەككە ءوز باسىمىزدى قورعاپ قاشىپ جۇردىك. ەندى حازىرەتىڭىزگە ءماعلۇم الىنسىن: سىبىرگە قاراعان جۇرت زورلىعىنا شىداماي باس تارتىپ مۇنداي پالەگە ۇشىراعانى سول ءدۇر.

ءسىبىر ورىستارى اتتانىپ شىعىپ وزىنە قاراعان ەلى بولسىن ھام ساحاراعا شىققان ەلدەر بولسىن جامان ءبۇلدىرىپ قىرىپ- جويىپ شاپقىلاۋدا. سۇلتان كەنەسارى قاسىموعلى ءمورىم باستىم. 1841 -جىلدا. يۋننىڭ 7-كۇنىندە(KITAP.kz // قازاق ۇلت- ازاتتىق قوزعالىسى. XVIكىتاپ. 82-85 ب ب).

حاننىڭ حاتىندا ايتىلعانداي، ورىس-كازاك جاساقتارى مەن ساتقىن سۇلتاندار بىرىگىپ دالاداعى قازاقتاردى قىرا بەرسە، بويىنا بوداندىقتىڭ ءيىسىن سىڭىرمەگەن كەنەكەڭ قايتەدى. ارينە، تۇياق سەرپىپ كوتەرىلىسكە شىعادى. شىن مانىندە، كوتەرىلىسشىلەردىڭ جەتىستىككە جەتۋىنە ورىس وتارلاۋشىلارىنا ارقا سۇيەگەن قازاق سۇلتاندارىنىڭ الاۋىزدىعى كوپ اسەر ەتتى.

مىسالى، كەنەسارى كوتەرىلىسىنە كورسەتكەن قارسىلىعى ءۇشىن 1840 -جىلى 5-اقپاندا پاتشا اعزام اقمولا وكۋرگىنىڭ اعا سۇلتانى قوڭىرقۇلجا قۇدايمەندينگە پولكوۆنيك شەنىن سىيلادى. تاعى ءبىر قۇجاتتا: 1938 -جىلى قوڭىرقۇلجا قۇدايمەندين مەن كاربىشيەۆ باستاعان پاتشا وتريادى كەنەسارىنى قولداعان قازاق اۋىلدارىن شاۋىپ، 21 قىز، 8 ايەل، 25 ەركەكتى اتىپ ءولتىرىپ، 80 ادامدى تۇتقىنعا الدى، - دەلىنگەن («تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى» الماتى «ءبىلىم» 1999 ج. 141-بەت). وسى قوڭىرقۇلجانىڭ ءادىل دەيتىن بالاسى سوتنيكوۆ جانە رىبيندەر باسقارعان ورىس وتريادىنا قوسىلىپ الىپ، قازاق اۋىلدارىنا قىرعىن سالعان.

ارقا وڭىرىنە اتاقتى بيلەردىڭ ءبىرى كىشكەنتايدىڭ اققوشقارى دا ورىستارمەن بىرگە كەنە حاندى قولداعان قازاق اۋىلدارىن شاپقانى ءۇشىن باتىس ءسىبىر گەنەرال- گۋبەرناتورى جىبەرگەن «التىن شاپان» سىيلىعىن العان. اتاقتى اقىن دوسكەي ءالىمباي ۇلى «كەنەسارى» داستانىندا:

... ناگراد بەرەم دەگەن سوڭ،

قىپشاقتان كەتتى ىبىراي.

سوۆەتني بوپ تۇرلىبەك،

ول دا كەتتى سۇمىراي.

باسەنتيىن ماسەكە،

شىداپ تۇرسىن ول قالاي؟

قاز داۋىستى قازىبەكتىڭ،

ابىرويىن سىيلاماي.

اۋىلدان كەتتى شالعىنباي،

جەمساۋى كەۋىپ پاراعا.

توبىقتىنىڭ ىشىنەن،

سۋىرىلىپ شىقتى قۇنانباي،

قۇدايمەندە قالعان جوق،

قوڭىر تورە قالعان جوق،

نايماننان شىققان ەردەن دە،

الدى-ارتىنا قاراماي،

ول دا كەتتى جاراماي،

پارانى جاقىن جاعالاي... - دەپ، جىرلاۋى كەنەسارى داۋىرىندەگى قازاقتان شىققان بيلەۋشىلەرىنىڭ شىنايى بەت-بەينەسىن ايگىلەپ تۇر. (قاناپيا ومارحانوۆ. ءداستۇرلى قۇقىقتاعى بيلەر سوتى. الماتى. 2008 ج. 309-ب).

سول سياقتى، 1985 -جىلى «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىندا جارىق كورگەن عالىم سارسەن امانجولوۆتىڭ ماقالاسىندا: «بەرىلگەن تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىنداعانى ءۇشىن شوقان ءۋاليحانوۆ ەكى مارتە وردەنمەن ناگرادتالعان. بۇكىل رەسەيدى تەڭ كورگەن ءۋاليحانوۆ ءوز حالقىندا سۇيە ءبىلدى. سونىڭ جارقىن مىسالى رەتىندە كەنەسارى مەن ناۋرىزباي قاسىموۆتاردىڭ حاندىق ءتارتىپ ورناعان زاماندى قايتا ورالتۋعا تىرىسىپ، حالىقتى تەرىس جولمەن باستاۋىنا قارسى شىققانىن ايتۋعا بولادى»، دەيدى.

وسىلاي قازاقتىڭ قۇيقالى دالاسى سارىارقادان پانا تاپپاعان كەنەسارى:

قوش-امان بول، سارىارقا وسكەن جەرىم،

قايتقان قازداي قالىڭ ەل كوشكەن جەرىم.

تىزە قوسىپ بار قازاق ەل بولا الماي،

ءيت پەن قۇسقا جەم بولىپ وشكەن جەرىم...- دەپ، جەتىسۋعا ويىستى.

ول قىرعىزدار مەن قوقاندىقتار رەسەيگە قارسى كۇرەستە كۇش بىرىكتىرەر دەپ ويلادى. ءبىراق ءۇمىت اقتالمادى. ويتكەنى، پاتشا جانسىزدارى الدەقاشان كەنەسارىنىڭ الدىن الا جۇمىستار جۇرگىزىپ، قوقان امىرلەرى مەن قىرعىز ماناپتارىن ساتىپ الىپ قويعان بولاتىن.

ناتيجەسىندە، 1844 -جىلى ىستىق كول قىرعىزدارىنىڭ باسشىسى بورانباي بەكمۇراتوۆ رەسەيگە مويىن ۇسىناتىنىن بىلدىرسە، قالعان قىرعىز ماناپتارى ورمان، جانتاي، جانعارالار باتىس- ءسىبىر گەن-گۋبەرناتورىنا بودان بولۋعا ۇسىنىس جاساپ، كەنەسارىعا قارسى تۇرۋعا ۋاعدالاستى.

وسى ماناپتار ورىسقا وزدەرىنىڭ ادالدىعىن كورسەتۋ ءۇشىن كەنەسارىعا قارسى تۇردى. 1847 -جىلى قازىرگى توقماق قالاسىنان 6 شاقىرىمداي جەردە، شۋ وزەنىنىڭ جاعاسى كەكلىلىك- سەڭگىر دەگەن جەردە قىرعىز بەن قازاق جاۋىنگەرلەرى ايقاستى. شەشۋشى ساتتە رۇستەم سۇلتان مەن سىپاتاي باتىر ءوز جاۋىنگەرلەرىن سوعىستان شىعارىپ، كەنەسارىنى تاستاپ كەتتى (وجەتبەك ءومىرزاقوۆ. «رەسەيگە قوسىلعاننان نە ۇتتىق؟» الماتى. «سانات»، 1999 ج. 108-ب).

ماڭىنداعى قازاق پەن قىرعىزدىڭ ساتقىندىعىن كورگەن كەنە حاننىڭ قاپالانعاندا ايتقان ءسوزى:

سەنگەنىمىز - جانسىز،

كوسەمىمىز - قانسىز،

شەشەنىمىز - ءمانسىز،

ساتقىنىمىز - سانسىز،

ۇرپاعىمىز - تۇلدىر،

بولاشاق - بۇلدىر،

زامانىمىز - سۇم،

جىگەرىمىز قۇم بولدى-اۋ.

 

اۆتور: بەكەن قايرات ۇلى

 

e-history.kz