شىنىدان 3 مەترلىك قوبىز جاساعان شولپان: 45 جاسىمدا تۇركياعا بارىپ ءبىلىم الدىم
استانا. KAZINFORM - شولپان - 20 جىلدان بەرى شىنى قالدىقتارىنان ءتۇرلى زات جاساپ كەلە جاتقان ەلىمىزدەگى جالعىز شەبەر. ءمۇسىنشى كوبىنە ۇلتتىق ناقىشتاعى بۇيىمدارعا باسا ءمان بەرەدى.
شىن شەبەرگە تۇساۋ جوق. ونەر دەسە ىشەر اسىن جەرگە قوياتىن شىعارماشىل جان كەز كەلگەن زاتتان «مۇمكىن ەمەس-اۋ» دەگەن نارسە شىعارادى. سونداي ىسمەردىڭ ءبىرى - پاۆلودارلىق شولپان سادۋوۆا. شولپان - 20 جىلدان بەرى شىنى قالدىقتارىنان ءتۇرلى زات جاساپ كەلە جاتقان ەلىمىزدەگى جالعىز شەبەر. ءمۇسىنشى كوبىنە ۇلتتىق ناقىشتاعى بۇيىمدارعا باسا ءمان بەرەدى. ماسەلەن، بەسىك، دومبىرا، قوبىزدىڭ ءتۇر-ءتۇرىن ويلاپ تاپقان. ەڭ كولەمدى جۇمىستارىنىڭ ءبىرى - شارباقتى اۋدانىنا سىيعا تارتقان 3,5 مەترلىك قوبىز ءمۇسىنى.
«قۇم نەگە شىنى سياقتى جىلتىرايدى؟»
شولپان سادۋوۆا - پاۆلودار وبلىسى شارباقتى اۋدانىنىڭ شالداي اۋىلىنىڭ تۋماسى. ى. التىنسارين اتىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان وبلىستىق قازاق گيمنازيا-ينتەرناتىندا ءبىلىم العان. ونىڭ بەينەلەۋ ونەرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى بالا كەزىندە بايقالعان.
«كىشكەنە كەزىمدە جالعىز ءوزىم جىلتىراپ جاتقان قۇممەن ويناعاندى جاقسى كورەتىنمىن. بۇل قۇم نەگە شىنى سياقتى جىلتىرايدى دەپ ويلايتىنمىن. ول كەزدە نەبارى 5 جاستامىن. اكەم ەسىلباي اۋىلىندا تاريح جانە گەوگرافيا پانىنەن 45 جىل مۇعالىم بولدى. سوندا ول سول قۇمنان شىنى جاسالاتىنى تۋرالى ايتقانى ەسىمدە ەدى. سول كەزدەن باستاپ ۇيگە شىنى تاسيتىن بولدىم. ءارتۇرلى كومپوزيتسيا قۇراستىراتىنمىن»، - دەيدى ش. سادۋوۆا.
قولونەرشى سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بەينەلەۋ ونەرى ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. كەيىن پاۆلوداردا اباي اتىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان №10-مەكتەپتە ۇستاز بولعان. سودان سوڭ جۇمىسىن تورايعىروۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە جالعاستىردى. اتالعان وقۋ ورنىندا تابانى كۇرەكتەي 23 جىل ەڭبەك ەتكەن ول بۇگىن وندا اعا وقىتۋشى قىزمەتىن اتقارادى.
«ءبىر قازاقتىڭ قارنى اشىپ، ەلىنە قايتتى دەگەنى ۇيات ەمەس پە؟»
ءبىلىم الۋ ەشقاشان كەش ەمەس ەكەنىن العا تارتقان كەيىپكەرىمىز 45 جاسىندا شەتەل گرانتىن ۇتىپ الىپ، تۇركياعا وقۋعا بارعان.
«دەكانىمىز مارات كۋدەرين رەكتور ارقىلى تۇركيانىڭ ميمار سينان گۇزەل ساناتلار ۋنيۆەرسيتەتىنە وقۋعا جىبەرىپ، سول جاقتا 1 جىل، 8 اي شىنى جانە كەراميكا فاكۋلتەتىندە بىلىكتىلىگىمدى ارتتىرىپ كەلدىم»، - دەيدى سۋرەتشى.
تۇركيانىڭ بەلدى ۋنيۆەرسيتەتى سانالاتىن اتالعان ءبىلىم ورداسىندا وقۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە تۇرىك ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك بولعان.
«تۇركياعا بارعان كەزدە قاراجات جاعىنان قيىندىقتار تۋىندادى. مەشىتكە بارىپ، وقۋىما اقشا جەتپەيتىنىن ايتىپ، كەرى قايتۋعا كومەك سۇراعان ەدىم. ءسويتىپ جۇرگەندە سول جەردە تۇراتىن قازاقتاردى تاۋىپ الدىم. ولار «ۇيىڭە قايتپايسىڭ، ءبىر قازاقتىڭ قارنى اشىپ، ەلىنە قايتتى دەگەنى ۇيات ەمەس پە؟! ءوزىمىز وقىتامىز» دەدى. ءسويتىپ وتانداستاردىڭ كومەگىمەن 140 ءتىلدى وقىتاتىن كۋرسقا قاتىستىم. سەگىز ايلىق كۋرستى بەس ايدا تاپسىرىپ شىقتىم»، - دەيدى قىلقالام شەبەرى.
شولپان تۇركيادا وقىعان ۋاقىتتا شىنىنىڭ قۇرامىن، كەسۋ، قايناتۋ، ۇرلەۋ ءادىس-تاسىلدەرىن مەڭگەرىپ، سەرتيفيكات العان. سونداي- اق ول ءالى كۇنگە دەيىن تۇركياداعى قانداستارمەن بايلانىسىپ وتىراتىنىن ايتتى.
«شىنى - 1000 گرادۋستا ەرىمەيتىن وتە اۋىر ءارى تازا زات. تەمىر تابيعاتتا 300 جىلدا جوق بولىپ كەتسە، شىنى ميلليون جىل جاتادى. شىنىمەن جۇمىس ىستەۋ شىدامدىلىقتى تالاپ ەتەدى. الەمدە شىنى شەبەرلەرى سيرەك كەزدەسەدى. جاپونيادا كەيبىر سكۋلپتورلار 70 س م-دەن ارتىق ىستەمەگەن. شىنى بوياۋلارىن گەرمانيادان، اۋستريادان الامىن. تۇركيا، قىتاي، جاپونيا، امەريكا، گەرمانيا ەلدەرىندە شىنى زاۋىتتارى بار، الايدا ولار قۇپياسىن جاريا قىلمايدى. مىسالى، قىزىل شىنىنىڭ ءبىر شارشى مەترى - 600 دوللار، سارى شىنى 1,5 مىڭ دوللار. ال مەن مۇنىڭ ءبارىن ءوزىم ىستەيمىن، - دەيدى ول.
شولپان شەبەر قازىر حالىقارالىق پاتەنت الۋدى جوسپارلاپ ءجۇر. ءمۇسىنشى كوبىنەسە ىدىس- اياق، اۆتوموبيل شىنىلارى مەن شولمەكتەردى كوپ قولداناتىنىن ايتادى.
«الەمدە تەرەزە مەن اۆتوموبيلدىڭ شىنىسىن قايناتقان ادام جوق، سەبەبى اتومدار اتىلىپ كەتەدى. ال مەن سونىڭ قوسىندىسىن تاپتىم. شىنى ۇزاق ۋاقىت سۋىتىلادى. ءتىپتى، بەس-التى جىل تۇرعاندار بار. مىسالى، NASA-داعى ۇلكەن تەلەسكوپتاردىڭ شىنىلارى بەس جىل قايناتىلىپ، بەس جىل سۋىتىلادى. سەبەبى كىشكەنتاي قوسىندىسى دۇرىس بولماسا، اۋەدە جارىلۋى مۇمكىن. بۇل - اتومنان تۇراتىن ستراتەگيالىق ماتەريال. بۇل جۇمىس كوپ ىزدەنىستى تالاپ ەتەدى. ول ءۇشىن حيميا، فيزيكا جانە سىزۋ گەومەترياسىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك»، - دەيدى اعا وقىتۋشى.
«ەلىمىزدە شىنى قالدىقتارىن وڭدەيتىن ۇلكەن زاۋىت اشىلسا...»
ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىر قالادان كۇنىنە 3 تونناعا جۋىق شىنى شىعارىلادى، الايدا ەشبىر قالادا شىنى پولگيونى جوق. بۇل شىنىلاردى ۇگىپ، ەرتىس وزەنىنە لاقتىرادى. قىتاي شىنىلارى پلاستماسسا قوسىلعاندىقتان جارىلىپ كەتەدى. ال پاۆلودار مەن استانادان شىعاتىن شىنىلار يران ەلىنەن جەتكىزىلەدى. كەيىپكەرىمىز ەلىمىزدە شىنى قالدىقتارىن وڭدەيتىن ۇلكەن زاۋىت اشىلسا دەپ ارماندايدى.
«قاتتى تۇرمىس قالدىقتارىنىڭ ىشىندە ەڭ اۋىر ءتۇرى سانالاتىن شىنى ميلليونداعان جىلدار جاتادى. ال، ەڭ قاتتى ءارى قالىڭ تەمىرلەردىڭ ءوزى 150 جىلدىڭ ىشىندە ءشىرىپ كەتەدى. ماسەلەن، اليۋميني 600 گرادۋستا، شىنى 900 گرادۋستا ەرىپ كەتەدى. ودان كىرپىش، ءمۇسىن، كافەل جاساۋعا بولادى»، - دەيدى ول.
شولپاننىڭ قولىنان شىققان العاشقى تۋىندىسى - 1,5 مەترلىك دومبىرا. ول بۇل جۇمىسىن ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنە سىيعا تارتقان. ال تۋىندىلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى - تازا شىنىدان جاسالعان 3,5 مەترلىك دومبىرالار. ەڭ كۇردەلىسى - باتىس قازاقستان وبلىسىنا جىبەرگەن، 3,5 مەترلىك قوبىز ءمۇسىنى قوبىز.
«شىنى ونەرىن مەڭگەرۋ ءۇشىن ماتەماتيكا مەن سىزۋدى جاقسى ءبىلۋ كەرەك. حيرۋرگ سياقتى بۇگە- شەگەسىنە دەيىن تەكسەرەمىن. ءاربىر شىنى كىرپىشتى توڭازىتقىشتا قاتىرىپ قويامىن. ەگەر سۋىققا ءتوزىمدى بولسا، قىستا 50 گرادۋس اياز بولاتىن پاۆلودار ءۇشىن توتەپ بەرە الاتىنى بەلگىلى. شىنى بالقىتاتىن پەشتەر 3,5 ميلليون تەڭگە تۇرادى. مەندەگى ەكى پەشتىڭ بىرەۋى كەرميكانى دا پىسىرەدى. جۇرتتا كوسمەتيكا كوپ بولسا، مەندە شىنى سايماندارى كوپ. دۇكەنگە بارعاندا ءبىرىنشى كەزەكتە سايماندار دۇكەنىنە بارىپ، ۇلكەن، كىشى بالعالار، تىستەۋىك، شىنىنى قۇياتىن زاتتار، شىنى قياتىن قايشى ىزدەيمىن، - دەيدى ول (كۇلىپ).
ايتا كەتەرلىگى، شولپان كوپتەگەن حالىقارالىق كورمەلەردە بىرەگەي تۋىندىلارىن كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنعان. سونىڭ ىشىندە ومبى، پەتەربۋرگ، نوۆوسىبىر قالالارى مەن تۇركيا ەلىندە وتكەن كورمەلەردە ونەرسۇيەر كوپشىلىك ونىڭ تۋىندىسىنا وڭ باعاسىن بەرگەن.
شولپاننىڭ 4 بالاسى دا ونەردەن قۇر الاقان ەمەس. ۇلكەن قىزى - ەلىمىزگە بەلگىلى ديزاينەر ءارى سپورت شەبەرى. استانادا جەكە فيرماسى بار. ەكىنشى قىزى - دارىگەر. ول دا سپورتپەن، سونىڭ ىشىندە جەڭىل اتلەتيكامەن اينالىسادى. ۇلى - كۇرەستەن سپورت شەبەرى. قازىر اسكەري سالادا قىزمەت ەتەدى. ال كىشى قىزىنىڭ ماماندىعى - پارازيتولوگ.
