شەتەلدە جۇمىس ىستەگەن قازاق: 6 ايدا 6 ميلليون تاپتىم
استانا. قازاقپارات – بۇگىنگى قوعامدا قازاق جاستارىنىڭ ءناپاقا تابۋ ءۇشىن شەتكە كەتىپ، جۇمىس ىستەۋى قالىپتى جاعدايعا اينالدى.
قازىردىڭ وزىندە كۇنكورىس قامى ءۇشىن وتباسىنان جىراققا كەتىپ، قۇرلىق اسقان ازاماتتار سانى كوبەيمەسە، ازايار ءتۇرى جوق.
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ بىلتىرعى دەرەگىنە سۇيەنسەك، شەتەلدە 194 مىڭ جەرلەسىمىز ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. ونىڭ ىشىندە، رەسەيدە - 162 مىڭ، پولشادا - 13 مىڭ، ۇلى بريتانيادا - 6 مىڭ، وڭتۇستىك كورەيادا 6 مىڭ ازامات رەسمي تىركەلگەن.
بۇل كورىنىستەن ەلدەگى ەڭبەك، ەڭبەكپەن قامتۋ جانە جالاقى ماسەلەسىنىڭ قانداي سيپاتتا ەكەنىن باعامداپ، جۇمىسسىزدىق ماسەلەسىنىڭ قىلاڭ بەرىپ تۇرعانىن بايقاۋعا بولادى. ەگەر ولاي بولماسا، وسىنشاما ادام وزگە ەلدە كۇنكورىس قامى ءۇشىن ەڭبەك ەتەر مە ەدى؟
ءبىزدىڭ بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز اسلان دا ايلىق تابىسىنىڭ ازدىعىنان، دالىرەك ايتساق، ەلىمىزدەگى الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ تومەندىگىنەن انگلياعا جۇمىس ىستەۋگە بارعانىن ايتادى.
- قازاقستانداعى تابىسىم ءوز قاجەتتىلىكتەرىمدى وتەي المادى. سول سەبەپتى ەل جارىسا ايتىپ جاتقان شەتەلگە مەن دە بارىپ، جاقسى اقشا تاپقىم كەلدى. جۇمىسقا قابىلداۋ ءۇشىن ارناۋلى سايتتاردى كەزىكتىرىپ، سونىڭ بىرىنە تۇيىندەمەمدى جىبەردىم. 25 كۇن وتكەن سوڭ، جۇمىس بەرۋشى بەينەقوڭىراۋ ارقىلى حابارلاستى. وسىلايشا، بيلەت پەن ۆيزامدى الىپ، كەزىندە «دۇنيەجۇزىلىك شەبەرحانا» اتانعان مەملەكەتتە 6 اي تۇراقتادىم.
- مەن فەرمادا «ايسبەرگ كاپۋستا» مەن پياز تەردىم. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قارا كۇشتى قاجەت ەتەتىن جۇمىسپەن اينالىستىم. قيىن بولعانىمەن، تولەنەتىن جالاقى مولشەرى جوعارى بولدى. ساعاتىنا 5500 - 6000 تەڭگە ارالىعىندا، ايىنا ورتا ەسەپپەن 900 مىڭ - 1 ميلليون تەڭگە كولەمىندە تولەندى. الايدا اشىق كەڭىستىكتە اۋا رايىنىڭ سۋىق ەكەنىنە، جاڭبىردىڭ ءجيى جاۋاتىنىنا قاراماستان، جۇمىستى دەمالىسسىز ىستەدىك. ويتكەنى تالاپ سولاي بولدى. قاتارىمىزدا مولداۆان، ۋكراين، وزبەك، تاجىك، بولگاردان قۇرالعان 150 گە جۋىق ادام بولدى. مەن مۇندا 6 اي جۇمىس ىستەپ، 6 ميلليون قاراجات تاپتىم، - دەيدى ا. داۋەنوۆ.
ءسوز اراسىندا ول قازىر الەۋمەتتىك جەلىدە «شەتەلگە جۇمىسقا كەلىڭىز، كۇرەكتەپ اقشا تاباسىز» دەگەن جالعان جارنامالاردىڭ كوبەيىپ، حالىقتىڭ ەرتەگىدەي ومىرگە سەنىپ، الدانىپ قالىپ جاتقانىن دا باياندادى. ءتىپتى، تەگىن تۇرعان دۇنيەنى ساۋداعا سالىپ، قاراپايىم حالىقتان قىرۋار اقشا تالاپ ەتىپ وتىرعان كومپانيالار جايلى ءسوز ەتتى.
- جۇمىسقا ورنالاسۋ ءۇشىن الدىمەن، سايتتارعا تىركەلىپ، ساۋالنامانى تولتىراسىز. جوقتان بار جاساپ، سونى اقىعا جاساپ بەرىپ جۇرگەن الاياق كومپانيالار كوپ. تولەنەتىن جالاقى مەن تۇرعىلىقتى ورىندى حان سارايىنداي ەتىپ كورسەتەتىندەر دە جوق ەمەس. دەسە دە، ول ءار فەرماعا بايلانىستى. كەيبىر جەردە جالاقى جاقسى، كەيبىر جەردە تومەن. ماسەلەن، مەنىمەن بارعان قاتارلاستارىم كورشىلەس فەرمادا الما، ءجۇزىم، قۇلپىناي تەردى. ولار تولەمدى جاشىك سانىنا بايلانىستى الدى. سوسىن ءبىز سەكىلدى 11 ساعات ەمەس، جارتى كۇن ىستەدى. سوندىقتان تومەن ايلىق الدى. دوستارىمنىڭ تۇراتىن جەرىندە جۇمىسشىلارعا جاعداي جاسالماعان. جىلىتاتىن قۇرىلعىلارى جوق، ءبىر «كاراۆاندا» 6-7 ادام تۇراقتادى. 40 ادامعا ءبىر عانا جۋىناتىن ورىن بولدى. جالپى، جالاقى تولەمەي قويعان فەرمالار دا كەزدەستى، - دەدى اسلان.
ودان بولەك، مەملەكەتتىك سالىق پەن مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ، «امەريكالىق ءۇي» اتالاتىن «كاراۆانعا» دا ءوز قالتاسىنان اقشا تولەگەن.
- سالىقتى جالاقى مولشەرىنە قاراي تولەدىك. جالاقىڭ نەعۇرلىم جوعارى بولعان سايىن، سالىناتىن سالىق تا سوعۇرلىم جوعارى بولادى. مىسالى، اپتاسىنا 700-800 فۋنت تاپساڭ، سونىڭ 150 فۋنتىن سالىقتان ۇستاپ قالادى. ال «كاراۆانعا» اپتاسىنا 63 فۋنت، ءبىزدىڭ تەڭگەمەن شاققاندا، 30000 تەڭگە تولەدىك، - دەدى ا. داۋەنوۆ.
سونىمەن قاتار كەيىپكەرىمىز اتالمىش جۇمىستاردىڭ ىشىندە دەنساۋلىعى ناشارلاپ، ەلگە قايتقان ازاماتتار بار ەكەنىن جاسىرمادى. وعان قوسا، سول جەردەگى قۇنارسىز تاعامعا شىداي الماي، اسقازانى اۋىرىپ، توسەك تارتىپ قالعاندار تۋراسىندا دا ايتتى.
ال ايسۇلۋ ەسىمدى بويجەتكەن (اتى وزگەرتىلگەن) قازىر وڭتۇستىك كورەيادا كونديتسيونەر شىعاراتىن زاۋىتتا جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، وڭتۇستىك كورەيادا جۇمىس ىستەۋ وتە قولايلى ەكەن. قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيى دە جوعارى.
- مۇندا ەرلەردىڭ جالاقىسى 1-1,5 ميلليون تەڭگە. ال ايەلدەر 800-900 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا الادى. كۇنىنە 12 ساعات جۇمىس ىستەيمىز. ەڭ باستىسى، ەڭبەكاقى ەلدەگىدەي اي سايىن ەمەس، ساعاتىنا تولەنەدى. جۇمىستىڭ باسىم بولىگى - اۋىر جۇمىستار. كوبى شىداي بەرمەيدى. كورەيادا زاۋىت پەن ەگىن القابى كوپ. قۇرىلىس جۇمىستارى دا جەتەرلىك. مۇنداعى جاستار قارا جۇمىسقا جولامايدى. سوندىقتان ەلدە ميگرانت كوپ، - دەدى ايسۇلۋ.
ەكى كەيىپكەردىڭ دە شەتەلگە كەتۋىنە تۇرمىستارىنداعى قيىندىقتار ىقپال ەتكەن. بۇل جاعدايعا قاتىستى قاز ۇ ۋ-دىڭ الەۋمەت تانۋ جانە الەۋمەتتىك جۇمىس كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى مىندەتىن اتقارۋشى ايجان شابدەنوۆا بىلاي دەپ پىكىر ءبىلدىردى:
- جاستاردىڭ شەتەلدە جۇمىس ىستەۋىنىڭ سەبەبىن ەكى جاقتان قاراستىرعانىمىز دۇرىس. ياعني، بۇل تۇستا وڭ جانە تەرىس ىقپالدى سالىستىرا قاراۋ كەرەك. تەرىس اسەرى: ءبىز جاستاردىڭ ەڭبەك الەۋەتىن، ولاردىڭ شىعارماشىلىعىن، يدەيالارىن، ەنەرگياسىن جانە ت. ب. جوعالتامىز. مۇنىڭ ءبارى وزگە مەملەكەتتىڭ يگىلىگىنە جۇمسالادى. سونداي-اق ازاماتتاردىڭ شەتەلدە تۇراقتاۋى ەلىمىز ءۇشىن ءتيىمسىز، ويتكەنى ونسىز دا بىزدە حالىق سانى از. ال وڭ ىقپالىنا كەلەر بولساق، ەل ازاماتتارىنىڭ كوپ بولىگى شەت مەملەكەتتە تاجىريبە جيناپ، پوتەنسيالىن ارتتىرادى. قايتىپ ورالعاننان كەيىن ولار شەتەلدە العان تاجىريبەلەرىن قازاقستاندا بولىسە الادى. سونىمەن قاتار ولار ءبىزدىڭ قوعامعا ءومىر ساپاسىنىڭ ستاندارتتارىنا، تولاسسىز اقپارات اعىنىنا، مەنتاليتەتىمىزگە، جۇمىسقا دەگەن كوزقاراسىمىزعا الەۋمەتتىك كاپيتالدى وڭتايلى ەنگىزە الادى. ارينە، ءار جەكە تۇلعا قاي جەردە ءومىر ءسۇرىپ، قاي جەردە جۇمىس ىستەيتىنىن ءوزى تاڭدايدى. دەسەك تە، بالا تاربيەسىندە ەڭ الدىمەن، تۋعان جەرگە، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى باستى نازاردا ۇستاۋىمىز قاجەت، - دەيدى الەۋمەتتانۋشى ايجان بازارحان قىزى.
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك، جىل باسىنان بەرى 191 مىڭ ازامات شەتەلدە جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇل پايىزدىق كورسەتكىشپەن ەڭبەككە جارامدى حالىقتىڭ %1,9 ىن قۇرايدى. ارينە، بۇقارانىڭ تۇرمىستىق جاعدايدى جاقسارتۋ ءۇشىن شەتەل اسىپ، ماڭداي تەرمەن، ادال ەڭبەك ەتكەنى دۇرىس. مۇنى كەزىندە حاكىم اباي دا قولداعان دەسەك، ارتىق ايقانىمىز ەمەس. ايتپەسە، كەمەڭگەر اباي «تىنىش جاتىپ، كوزىن ساتىپ، بىرەۋدەن تىلەنبەي، جانىن قارمانىپ، ادال ەڭبەكپەن مال ىزدەمەك - ارلى ادامنىڭ ءىسى» دەپ ايتار ما ەدى؟! جوق. سوندىقتان مۇمكىندىكتى سىرتتان ىزدەپ كەتكەن ازاماتتار ەلىمىزگە جاڭا يدەيا، ينۆەستيسيا الىپ كەلەدى دەپ سەنەيىك...
داريعا قۇرمانالى، ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى
