شاكەننەن قالعان ءبىر سىر بار - فوتو
استانا. قازاقپارات – بەلگىلى رەجيسسەر شاكەن ايمانوۆتىڭ ەسىمىن ەستىگەن ساتتە كوز الدىمىزعا بىردەن قازاق كينويندۋسترياسىنىڭ كورىنىسى ەلەستەيدى. ولاي دەۋگە نەگىز بار.
قازاقتان شىققان تۇڭعىش رەجيسسەر عۇمىرىن ەكران ارتىنداعى شىعارماشىلىق قاربالاسقا ارناپ، كورەرمەننىڭ پاتشا كوڭىلىنەن ورىن العان تىڭ تۋىندىلاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە ىقپال ەتتى. بۇگىندە الماتى قالاسىندا ورنالاسقان «قازاق فيلم» كينوستۋدياسىنا ايگىلى رەجيسسەردىڭ ەسىمى بەرىلگەن. كينوستۋديا اۋماعىندا شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى قازاق كينوسىنىڭ مۇراجايى جۇمىس ىستەيدى. ءبىز رەجيسسەردىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن جادىگەرلەرىن كورۋ ماقساتىندا «قازاق فيلمگە» ارنايى ات باسىن بۇرعان ەدىك.
ءيا، بۇل ساپارىمىزدا قازاق كينوسىنىڭ جاۋھارىنا اينالعان فيلمدەردەن قالعان قۇندى زاتتاردى كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاۋعا مۇمكىندىك تۋدى. كوگىلدىر ەكران ارقىلى تاماشالاعان كەيىپكەرلەرىمىزدىڭ كينودا قولدانعان زاتتارىن شىنايى ومىردە كورۋدىڭ اسەرى تىپتەن بولەك. كينوستۋديا عيماراتىنا كىرگەن بويدا ءبىزدى قۇشاق جايا قارسى العان باقىت سۇلەيمەن قىزى مۇراجاي ورنالاسقان اۋماققا قاراي الىپ باردى.
العاشىندا «قازاق فيلمدەگى» مانساپ جولىن اكتريسا رەتىندە باستاعان مۇراجاي جەتەكشىسى قارا شاڭىراقتا 40 جىل بويى قىزمەت ەتىپ كەلەدى. شاكەن ايمانوۆتىڭ شاكىرتى، كينورەجيسسەر، ستسەناريست ۇلجان قولداۋ قىزىنىڭ قالاۋىمەن مۇراجايدى باسقارۋ ىسىنە قادام باسقان ول كەلۋشىلەرگە بارىنشا جادىگەرلەر تۋرالى تىڭ اقپارات بەرۋگە تىرىساتىنىن ايتادى.
شاحمات ويناپ، دومبىرانىڭ قوڭىر ءۇنىن اۋەلەتكەن
مۇراجايعا كىرگەن ساتتە ەرەكشە نازارىمىزعا ىلىككەنى - شاكەن ايمانوۆتىڭ جۇمىس ۇستەلى. مۇندا رەجيسسەردىڭ قولدانعان زاتتارى، ەستەلىگى، ءتۇرلى جازباسى ساقتالعان. كەزىندە شاكەن ايمانوۆتىڭ جەكە كابينەتى عانا بولسا، كەيىننەن ۇلجان قولداۋ قىزى مەن اسانالى ءاشىموۆ ەكەۋى رەجيسسەردىڭ ارتىنان قالعان قۇندى زاتتارىن جيناقتاپ، وسىندا اكەلىپ ورنالاستىرىپتى.
ۇستەلدىڭ ۇستىنەن شاحماتتى كورۋگە بولادى. شاكەن كەنجەتاي ۇلىنىڭ شاحمات ويناعاندى جاقسى كورگەنى سونشالىق، قارسىلاسىمەن ەسەپ ايىرىسپايىنشا، سوڭىنا دەيىن بەرىلمەگەن. ودان وزگە جەكە كابينەتىندە رەجيسسەردىڭ وزىمەن بىرگە الىپ جۇرۋگە ىڭعايلى قالتا شاحماتى دا قوسا ساقتالعان. مۇراجايدا ورنالاسقان قۇندىلىعى جوعارى زاتتاردىڭ ءبىرى - الدار كوسەنىڭ تاياعى. بۇل تاياقتىڭ وزگەلەردەن ەرەكشەلىگى دە سول - «الدار كوسە» فيلمى تۇسىرىلگەن جىلداردان بۇگىنگە دەيىن بۇلىنبەي ساقتالىپ كەلۋى.
- بۇل - «الدار كوسەنىڭ» تاياعى. كورىپ تۇرعانىڭىزداي، مۇندا ودان باسقا دا بىرنەشە تاياق تۇر. ءبىراق بۇل تاياقتىڭ وزىندىك ماڭىزى بار. شاكەن اتامىز ءتۇسىرىلىم الاڭىنىڭ تابيعاتىمەن تانىسا ءجۇرىپ، وسى تاياقتى ايدالادان ءوزى تاپقان ەكەن. شاكەن ايمانوۆ ونەر جولىندا سونداي ءبىر كەڭ، تەرەڭ ادام بولعان. ول ءتۇسىرىلىم باستالاردان الدىن ەكى كۇن قويىن سويىپ، كينوعا تۇسەتىن ارىپتەستەرىنىڭ ءبىر- بىرىمەن تانىسۋىنا جاعداي جاساعان. جاس اكتەرلەردى ءوزىنىڭ بالاسىنداي كوردى. وسىلايشا، ەكى كۇننەن كەيىن عانا كينونىڭ ءتۇسىرىلىمىن باستايدى ەكەن. ونەر جولىنداعى ادامدار ءتۇسىرىلىم الاڭىنا كەلگەندە ءبىرتۇتاس بولىپ كەتەدى. ال شاكەن اتامىز سول اكتەرلىك قۇرامنىڭ ءبىر-بىرىنە ۇيرەنىسىپ، جاقسى كوزقاراس قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وسىنداي ادىسكە سۇيەنگەن، - دەيدى باقىت سۇلەيمەن قىزى.
ءان مەن كۇيگە ەلىتىپ وسكەن شاكەن كەنجەتاي ۇلىنىڭ اكتەرلىك، رەجيسسەرلىك قابىلەتىنەن وزگە اۋەلەتىپ ءان شىرقايتىن ەرەكشە تالانتى بولعان. ونىڭ وسى ءبىر دارىنىنا دالەل - جەكە كابيەتىندە ساقتالعان، رەجيسسەردىڭ ءوزى كۇمبىرلەتە تارتقان دومبىراسى. ال ەكىنشى دومبىرانىڭ تيەگى ءتۇسىپ، زاقىم كەلگەن. شاكەن ايمانوۆ دومبىرامەن ءان سالسا، جۇرت تاڭدانىسىن جاسىرا الماعان دەسەدى. مۇراجاي جەتەكشىسىنىڭ ايتۋىنشا، رەجيسسەر ءاندى كەز كەلگەن ورىندا ەمەس، كوڭىلى تۇسكەن ورتادا عانا شىرقاعان.
رەجيسسەردىڭ كابينەتىنەن ءتۇرلى مازمۇنداعى جازبا ساقتالعان قاعازدىڭ بىرنەشە ءتۇرىن كەزدەستىردىك. سولاردىڭ اراسىندا ءتۇسىرىلىم الدىندا كيىمدەردىڭ ەسكيزى بەينەلەنگەن قاعازدار بار. شاكەن ايمانوۆ كينو تۇسىرەر الدىندا اكتەرلىك قۇرامعا لايىقتى كوستيۋمنىڭ ەسكيزىن قۇرۋ ءۇشىن سۋرەتشىلەرگە تاپسىرما بەرگەن. ەگەر ەسكيز كوڭىلىنەن شىقسا، تۇسىرىلىمگە قاجەتتى كيىمدەر تىگىلەدى.
- كەڭەس زامانى تۇسىندا كينو ءتۇسىرۋ ءۇشىن ءار ءىستىڭ اتقارىلاتىن ۋاقىتى بولدى. ماسەلەن، ءتۇسىرىلىم باستالماس بۇرىن ەكى-ءۇش اي بۇرىن دايىندىق جۇمىسى جۇرگىزىلەدى. بەلگىلى ادامداردان تۇراتىن ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، كينونىڭ سەناريىن تالقىلايدى.
سەناريدىڭ كەمشىن تۇستارىن وزگەرتكەننەن كەيىن عانا فيلمدى تۇسىرۋگە رۇقسات بەردى. كەيىن كينو تاسپالانىپ بولعان سوڭ وڭدەۋ پروتسەسى جۇرەدى. سوندا كينو ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اياقتالۋعا ءتيىس. شاكەن كەنجەتاي ۇلى - عاسىردا ءبىر تۋار تۇلعا. ءبىز ونى «قازاق كينوسىنىڭ اتاسى» دەپ باعالايمىز. سەبەبى رەجيسسەر كينو ءتۇسىرۋدىڭ جان- جاقتى قىرلارى مەن قيىندىقتارىن بويىنا سىڭىرە بىلگەن ادام، - دەيدى مۇراجاي جەتەكشىسى.
تىڭ تۋىندىلار دۇنيەگە كەلگەن مونتاج ۇستەلى
شاكەن ايمانوۆتىڭ جەكە كابينەتىندە ءار قالادان العان سىي-سىياپاتتارى، سونىڭ ىشىندە وتتىق، ءوزى جيناعان قالامدارى سياقتى جەكە زاتتارى مەن بۇيىمدارى بار. ايگىلى رەجيسسەردىڭ ءوز قولىمەن جازعان حاتتارى، كۇندەلىگى، ستاليندىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ەكەنىن كۋالاندىراتىن بۇيرىق، مەملەكەتتىك ماراپاتتارى مەن توسبەلگىلەرى دە ساقتالعان. شاكەن كەنجەتاي ۇلى كۇندەلىكتە ءوزىنىڭ اتقارعان ىستەرى، كىممەن كەزدەسكەنى جايلى ماعلۇماتتاردى جازىپ وتىرعان. مۇراجايدىڭ كىرەبەرىسىندە قاتارىنان تىزىلگەن پلەنكالارعا كوزىمىز ءتۇستى. سيفرلىق تەحنولوگيا كەڭ قانات جايعان زاماندا مۇنداي پلەنكالاردى مۇراعاتتاردان كورمەسەڭىز، قاراپايىم ومىردە كەزىكتىرۋ ەكىتالاي سىڭايلى.
- بۇل - شاكەن ايمانوۆتىڭ جۇمىس ىستەگەن مونتاج ۇستەلى. ول زاماندا قازىرگى كەزەڭدەگىدەي سيفرلى كامەرا بولمادى. كينو كادرلارىن پلەنكاعا تۇسىرگەن. شىنى كەرەك، كەڭەس زامانىندا پلەنكانىڭ ءوزى ارنايى سۇرانىسپەن الىناتىن زات بولعان. سول پلەنكالاردى سالۋ ارقىلى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن فيلمدەردى تاسپالاعان. ال مىنا قۇرىلعىمەن قاجەتسىز دۋبلدى قيىپ الىپ تاستاپ وتىرعان. وسىنداي پروتسەستىڭ ناتيجەسىندە دايىن بولعان فيلمدەردى ماسكەۋ قالاسىنا جولدادى. ال بۇل - دىبىس وڭدەيتىن قۇرال. قۇرىلعى ارقىلى اكتەرلاردىڭ دىبىسىن جازادى. قازىر مۇنى ەشكىم قولدانبايدى دەسەك تە بولادى. ارادا قانشاما جىل ۋاقىت وتسە دە، وسى زاتتاردىڭ ساقتالىپ قالعانىنا قۋانامىز. شاكەن ايمانوۆتىڭ رەجيسسەرلىك سالادا كوپ قولدانعان زاتتارىنىڭ ءبىرى - «مير» كامەراسى. كەڭەس زامانىندا رەجيسسەرلەر تىكەلەي ماسكەۋ قالاسىنداعى ماماندارمەن جۇمىس ىستەدى. كينونىڭ جارىققا شىعۋى نەمەسە شىقپاۋى سول كىسىلەردىڭ قۇزىرىندا بولدى، - دەيدى باقىت حانىم.
مۇراجايدا شاكەن ايمانوۆ قولدانعان جادىگەرلەردەن وزگە كينو سالاسىندا ەلەۋلى ەڭبەگىن ءسىڭىرىپ كەلە جاتقان تانىمال رەجيسسەرلەر تۇسىرگەن فيلمدەرمەن بايلانىسى بار قۇندى بۇيىمدار دا بار. سونىڭ ىشىندە اتى اڭىزعا اينالعان رەجيسسەر سەرگەي ەيزەنشتەيننىڭ كامەراسى، قازاقستاندىق رەجيسسەر اقان ساتايەۆ تۇسىرگەن «توميريس» فيلمىندەگى باستى كەيىپكەرلەردىڭ كوستيۋمدەرى مەن رۇستەم ءابدىراش تاسپالاعان «قازاق حاندىعى. التىن تاق» فيلمىندەگى جانىبەك حاننىڭ كوستيۋمى قويىلعان.
باقىت سۇلەيمەن قىزى فيلمدەرگە ارنالعان كيىمدەردىڭ ارنايى تىگىلەتىنىن، كوستيۋمدە بەينەلەنەتىن ءاربىر ويۋ-ورنەكتىڭ سول زامانداعى ماڭىزى مەن قولدانىسى تۋرالى اقپارات الدىن الا سۇزگىدەن وتەتىنىن اتاپ ءوتتى. تەرى، كيىز سىندى ماتەريالدان ازىرلەنگەن كيىمدەردىڭ سالماعىنىڭ اۋىرلىعىنا قاراپ- اق فيلمگە ارناپ كوستيۋم تىگۋ از ۋاقىتتا اياقتالاتىن شارۋا ەمەس ەكەنىن اڭعاردىق.
مۇراجايدا ورنالاسقان ەڭ باعالى زاتتاردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى - «قىز جىبەك» فيلمىندەگى تولەگەن مەن قىز جىبەك كيگەن كوستيۋم. تاريحي فيلمنىڭ ومىرگە كەلۋىنە ءبىر عانا رەجيسسەردىڭ، وپەراتوردىڭ نەمەسە كوستيۋمەردىڭ ەڭبەگى عانا ەمەس، ءبۇتىن ءبىر حالىقتىڭ ۇلەسى جاتىر. ولاي دەيتىن سەبەبىمىز، كەزىندە قىز جىبەك تاققان اشەكەيلەردىڭ بارلىعىن فيلم ءتۇسىرىلىپ جاتقانىن ەستىگەن حالىق وزدەرى اكەلىپ بەرگەن.
ءتىپتى، ۇزاق ۋاقىت بويى ساقتاپ كەلگەن قىمبات اسىل زاتتارىن، التىن-كۇمىس بۇيىمدارىن، كىلەمدەرى مەن ەر-توقىمدارىنا دەيىن سىيعا تارتقان. وكىنىشتىسى، ونىڭ كوپ بولىگى قولدى بولعان. مۇراجاي جەتەكشىسىنىڭ سوزىنشە، «قىز جىبەك» فيلمىندە پايدالانعان كوستيۋمدەردىڭ تىگىلگەنىنە 50 جىلدان استام ۋاقىت ءوتىپتى. كيىمدەردىڭ قازىرگى كۇيى دە ونىڭ جارتى عاسىردان استام تاريحى بارىن بايقاتادى.
سەبەبى كوستيۋمدەر ازداپ ەسكىرگەن، ونىمەن قوسا مۇراجايعا كەلۋشىلەردىڭ قىزىقتاپ، قولمەن ۇستاپ كورۋى دە كيىمنىڭ ساقتالۋىنا اسەر ەتەتىن كورىنەدى.
- «قىز جىبەك» فيلمىن ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارياعا دەيىن جاقسى بىلەدى. قانشا كورسەك تە شارشامايمىز. فيلمنىڭ تاريحى جايلى ءبىزدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاق ۇمىتپاسا ەكەن دەگەن نيەتپەن مۇراجايدان ارنايى بۇرىش ارنادىم.
فيلمدە بەكەجان ءرولىن سومداعان اسانالى ءاشىموۆ اعامىز، حالىق ءارتىسى قۇمان تاستانبەكوۆ پەن مەرۋەرت وتەكەشوۆا، شەگەنىڭ ءرولىن سومداعان ءانۋار مولدابەكوۆ سياقتى اكتەرلارىمىز بار. ءتىپتى، ەكران ارتىنداعى كورەرمەن سىرلىبايدىڭ ءرولىن ويناعان كەنەنباي قوجابەكوۆتىڭ مۇگەدەكتىگىن بايقاماعان. اكتەردىڭ اكتەرلىك ماماندىقتى جاقسى كورەتىنى سونداي، قانشاما فيلمدە مۇنى بىلدىرتپەي ويناعان. كينو ءتۇسىرۋ - مۇقياتتىلىقتى، ادامنىڭ تالانتى مەن قارىم-قابىلەتىن، ىسىنە دەگەن اسقان جاۋاپكەرشىلىگىن تالاپ ەتەدى. «قىز جىبەك» فيلمىنىڭ جارىققا شىعۋىنا حالىقتىڭ ۇلكەن كومەگى تيگەنى راس، - دەيدى ول.
ونەر الەمىندەگى ديناستيا
شاكەن ايمانوۆتىڭ كىتاپتارى مەن كۇندەلىكتەرىنە قول جەتكىزۋدە رەجيسسەردىڭ ءىنىسى كاۋكەن كەنجەتاي ۇلىنىڭ وراسان زور كومەگى تيگەن. زەينەتكە شىققانىنا قاراماستان ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا ۇستازدىق قىزمەت اتقارىپ، شاكىرت تاربيەلەگەن ءىنىسىنىڭ ارقاسىندا رەجيسسەرگە قاتىستى ءبىرقاتار مالىمەت بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ قالعان. باقىت سۇلەيمەن قىزى جادىگەرلەردى تانىستىرۋ بارىسىندا رەجيسسەردىڭ وتباسى تۋرالى تاقىرىپقا توقتالدى. وسى رەتتە ونەر جولىمەن تۇتاس ءبىر ديناستيا اينالىستى ما دەگەن ساۋال تۋىندادى. مۇراجاي جەتەكشىسى بولجامىمىزدىڭ راسىمەن شىندىققا سايكەس كەلەتىنىن ايتىپ، شاكەن ايمانوۆتىڭ وتباسى تۋرالى بايانداپ بەردى.
- شاكەن كەنجەتاي ۇلىنىڭ مۇرات پەن مايرا ەسىمدى بالالارى بولعان. مايرا اپامىز وپەرا ءانشىسى بولسا، مۇرات اعامىز 70-جىلدارى «اتاماننىڭ اقىرىندا» وپەراتور بولىپ جۇمىس ىستەگەن. تەاتردا اتتيلانىڭ، جامبىلدىڭ ءرولىن سومدادى.
مۇراجايدا مۇراتتىڭ سۋرەتتەرى ساقتالعان، ال ودان وزگە اقپاراتقا ءبىز ءالى قول جەتكىزە المادىق. كاۋكەن كەنجەتاي ۇلى ونەر ينستيتۋتىندا ساباق بەرىپ، وپەرا سالاسىندا قىزمەت اتقاردى. مايرا مەن مۇرات تا ونەر جولىن تاڭدادى. قاراپ وتىرساق، ونەر سالاسىمەن ءبۇتىن ءبىر ديناستيانىڭ اينالىسقانىن كورۋگە بولادى. ال شوبەرەسى سۋرەتشى، ديزاينەر اسەل كەنجەتاي قىزى كيىم ديزاينىن ازىرلەۋمەن اينالىسادى. بۇگىندە مەن ونىڭ جۇمىسىن سىرتتاي باقىلاپ وتىرامىن، - دەيدى مۇراجاي جەتەكشىسى.
ءبىرقالىپتى تەمپەراتۋرا ساقتالادى
ءبىر قىزىعى، مۇراجايعا كىرگەن ساتتە ەكى ءتۇرلى تەمپەراتۋرانىڭ ساقتالعانىن بايقادىق. بۇل دا تەگىننەن ەمەس. سەبەبى جادىگەرلەردى ساقتاپ قالۋدا بولمەدەگى اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ ءبىرقالىپتى بولۋى ماڭىزدى. مۇندا تازالىق جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ماقساتىندا اپتاسىنا ءبىر رەت دەزينفەكتسيا شارالارى جۇرگىزىلىپ وتىرسا، كەيدە جوسپاردان تىس سانيتارلىق تازالىق جۇمىستارىن وتكىزۋگە تۋرا كەلەدى ەكەن.
- بايقاساڭىز، مۇراجايدىڭ ءىشى سالقىن. ويتكەنى مۇندا ەسكى اعاشتان، تەرىدەن جاسالعان زاتتار بار. ولار ءبۇلىنىپ كەتپەس ءۇشىن ءبىز تەمپەراتۋرانى ءبىرقالىپتى ۇستاۋعا تىرىسامىز. اپتاسىنا جۇما كۇنى كەشكىسىن دەزينفەكتسيا جۇمىسى جۇرگىزىلەدى. دەمالىس كۇندەرى جاقىنداعان تۇستا تۇرمىستىق بۇيىمدارعا جاندىكتەرگە قارسى دارىلەردى شاشىپ قويامىز. بولمەدەگى تەمپەراتۋرانى شامامەن 20-24 گرادۋس ارالىعىندا عانا ۇستايمىز. ءبىر جاعى ىستىق، ءبىر جاعى سۋىق بولىپ تۇرۋى ءتيىس، سەبەبى ەكى اۋا الماسقان كەزدە قالىپتى تەمپەراتۋرا بەرەدى، - دەيدى مۇراجاي جەتەكشىسى باقىت سۇلەيمەن قىزى.
سونداي-اق مۇراجاي قابىرعالارىنا شاكەن ايمانوۆ پەن قازىر ەسىمى ەلگە بەلگىلى رەجيسسەرلەر تۇسىرگەن فيلمنىڭ افيشالارى ىلىنگەن. مۇراجايداعى جادىگەرلەردى تاماشالاۋعا كەلۋشىلەردىڭ اراسىندا بالالار، ستۋدەنتتەرمەن قوسا، شەتەلدىكتەر دە تابىلادى. باقىت حانىم مۇندا تاياۋدا عانا ياكۋتيا، تۇركيا، جاپونيا ەلىنەن تۋريستەر كەلسە، جاقىن ۋاقىتتا بەلورۋسسيادان قوناقتار كەلەتىنى جايلى ايتىپ اعىنان جارىلدى.
شاكەن ايمانوۆتىڭ شىعارماشىلىق جولى قازاق كينو ونەرىنىڭ عۇمىرىمەن استاسىپ جاتىر. مۇراجايدا ءوز ورنىن تاپقان ءاربىر جادىگەر - كينويندۋستريا تاريحىنىڭ وتكەنىنەن حابار بەرەدى. جادىگەرلەردىڭ ساقتالۋى مەن ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قاداعالاپ، ءتىپتى ءوز بالاسىنداي قىزعىشتاي قورىعان مۇراجاي جەتەكشىسى باقىت حانىم وسىناۋ قۇندىلىقتارىمىزدى، تاۋ تۇلعالار قالدىرعان تەڭدەسسىز مۇرانى كەلەر ۇرپاق ءبىلىپ وسسە ەكەن دەيدى.
التىناي باۋىرجان قىزى،
الماتى قالاسى
«ايقىن» اقپارات
