شاشباۋدى قازاق قىزدارى قاي ۋاقىتتا تاققان
استانا. قازاقپارات - زەرگەرلىك بۇيىمدار قازاق حالقى ءۇشىن ەجەلدەن ەرەكشە ونەر سانالعان. اشەكەيلەر ءداستۇرلى ويۋ-ورنەكتەرمەن، اسەمدىگىمەن ەرەكشەلەنگەن. سونداي-اق ولار كوز تيۋ مەن ءتىل-كوزدەن ساقتايتىن تۇمار ىسپەتتەس بولعان.
بۇل ماقالامىزدا قازاق قىزدارىنىڭ شاشباۋدى قالاي تاققانى تۋرالى تارقاتىپ جازدىق. ماڭىزدى تۇستار شاشباۋ قازاق قىزدارىنىڭ شاشىنا تاعاتىن ءداستۇرلى اشەكەي بۇيىمى، ول قىزدىڭ بويجەتكەن كەزەڭگە وتكەنىن بىلدىرەدى.
شاشباۋ كوبىنە كۇمىستەن جاسالىپ، اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلىپ، شاشتىڭ تۇبىنە بەكىتىلەدى جانە تازالىقتى، باقىتتى جاستىق شاقتى بەينەلەيدى. شاشباۋ ءار ايماقتا ءار ءتۇرلى جاسالادى، ول تەك ساندىك زات قانا ەمەس، قازاق قىزدارىنىڭ قوعامدىق مارتەبەسىن، وتباسىلىق جاعدايىن كورسەتەتىن ۇلتتىق مۇرانىڭ ءبىر ۇلگىسى بولىپ سانالادى.
قازاق قىزدارى تاققان شولپى، شاشباۋ جايلى نە بىلەمىز؟
حالىق نانىمىندا شاشقا سيقىرلى كۇش بەرىلگەن دەگەن سەنىم بار، ال ونى قورعاۋ ءۇشىن ارنايى قازاق قىزدارى «شولپى» نەمەسە «شاشباۋ» سىندى اشەكەي بۇيىمدار تاققان. شولپى - مەتالدان جاسالعان، نازىك ويۋلى ورنەكتەرمەن جانە تيىندارمەن بەزەندىرىلگەن اشەكەي. cultural.kz مالىمەتىنە سۇيەنسەك، بۇل اشەكەيدەگى تيىنداردىڭ سانى مىندەتتى تۇردە تاق بولۋعا ءتيىس: ءۇش، بەس، جەتى.
قىز بالالارعا ارنالعان شولپىلار سىرعا سياقتى قاراپايىم اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلسە، تۇرمىسقا شىعاتىن قىزدار ەرەكشە مارتەبەسىن كورسەتۋ ءۇشىن ءساندى، ادەمى شولپىلار تاعىپ جۇرگەن. شاشقا ءورىلىپ بەكىتىلگەن شولپىلار قوزعالىس كەزىندە نازىك اۋەندى دىبىس شىعارىپ، يەسىن جامان رۋحتاردان قورعايدى دەپ سەنگەن. مۇنداي اشەكەيلەر ادەتتە قىز بالا تۇرمىسقا شىققاننان كەيىن تەك ءبىر جىل تاعىلعان. شاشقا ارنالعان تاعى ءبىر اشەكەي بۇيىم شاشباۋ دەپ اتالادى.
بۇل - ۇزىن، كۇردەلى ورىلگەن، كوبىنە قوس نەمەسە ءۇش جىپتەن تۇراتىن تىزبەكتەر. شاشباۋعا تيىندار تىگىلىپ، ۇشى جىبەك شاشاقتارمەن نەمەسە كۇمىس اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. شاشباۋ قىزداردىڭ شاشىنىڭ تۇبىنە بەكىتىلەدى، ول تازالىقتى، باقىتتى جاستىق شاقتى بەينەلەگەن. شاشباۋ قاي كەزدە تاعىلعان؟
قىز ون بەسكە تولعاندا شاشباۋ تاعادى. بۇل جايلى «شاشباۋ - اجەمنىڭ كوزى ىسپەتتەس» ماقالاسىندا جازىلعان. شاشباۋ - قازاق قىزدارىنىڭ شاشىنا تاعىلاتىن اسەمدىك بۇيىم عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ۇلتتىق تانىمنىڭ ءبىر بەلگىسى سانالعان. ول قىز بالانىڭ بويجەتكەن كەزەڭگە وتكەنىن ءبىلدىرىپ، ونىڭ كوركىن ايشىقتاي تۇسكەن. شاشباۋ تاققان قىز بويىن تىك ۇستايدى ءارى ءجۇرىس- تۇرىسىن جوندەپ، ادەپتىلىكتى ساقتايدى.
شاشباۋ قالاي جاسالادى؟
شاشباۋدى كۇمىستەن قاقتاپ جاسايدى. سودان سوڭ وعان ءتۇرلى- ءتۇستى اسىل تاستاردى ورناتادى. شاشباۋدىڭ مونشاق تىزىلگەن ۇزىن كۇمىس شىنجىرلى باۋى بار تۇرلەرى ءجيى تاراعان. بۇل بۇيىم جاسالعان ماتەريالىنا بايلانىستى التىن شاشباۋ، كۇمىس شاشباۋ، ءتىللا شاشباۋ دەپ اتالادى. «الپامىس باتىر» داستانىندا گۇلبارشىننىڭ ءتىللا شاشباۋ تاققانى تۋرالى مىنا جولداردان كەزدەستىرۋگە بولادى:
زامانىندا تاعىپسىڭ،
ءتىللا شاشباۋ جار- جار.
شاشباۋ ورىلگەن بۇرىمنىڭ ۇشىن بەكىتۋ ءۇشىن تاعىلعان. بۇل اشەكەي بۇيىم تۇركى حالىقتارىندا ەجەلدەن قولدانىلىپ كەلەدى. شاشباۋدى التىن، كۇمىس تيىندارمەن نەمەسە مارجان تاستارمەن بەزەندىرگەن. ءار حالىقتىڭ داستۇرىنە بايلانىستى شاشباۋدىڭ جاسالۋ جولى مەن بەزەندىرىلۋى تۇرلىشە بولعان.
قازاق زەرگەرلەرى شاشباۋدى كوبىنە كۇمىستەن جاساپ، وعان ەرەكشە ءسان بەرگەن. بۇيىمنىڭ ۇشىنا كۇمىس تەڭگەلەر (سولكەباي) تىزبەكتەلىپ ءىلىنىپ، ءتۇرلى- ءتۇستى ماساتى نەمەسە جىبەكتەن توقىلعان شاشاقتارمەن اسەمدەلگەن. ال ماتادان جاسالعان شاشباۋدىڭ ەكى ۇشىنا زەرلى شاشاق تاعىپ، ۇستىڭگى جاعىنان بۋناقتاپ قۇندىز تۇتىپ قوياتىن بولعان. شاشباۋدى بۇرىمعا قوسا ءورىپ، شاشتىڭ ۇشىنا جاقىن جەردەن بايلاعان.
بۇل شاشتىڭ ۇشىن بەكىتىپ قانا قويماي، ونىڭ جيناقى ءارى ادەمى كورىنۋىنە ىقپال ەتكەن. جاستاردىڭ شاشباۋى اسەم، كوز تارتارلىق بولسا، جاسى ۇلكەن ايەلدەرگە ارنالعان شاشباۋ قاراپايىم ءارى سالماقتى بولعان. شاشباۋدىڭ كوپتەگەن ءتۇرى بولعان جانە ءار ايماقتا ءار ءتۇرلى بوپ كەلەدى. مىسالى وڭتۇستىك وڭىردە شاشباۋ كوبىنەسە التىن، كۇمىس بۇيىمدارمەن بەزەندىرىلسە، باتىس پەن شىعىستا وعان ءتۇرلى تاستار مەن زەرگەرلىك بۇيىمدار قوسىلاتىن.
شاشباۋ ادەتتە ۇزىن باۋ نەمەسە تاسپا بولىپ جاسالىپ، شاشتىڭ ەكى جاعىنا ءساندى مونشاقتار، مەتالل سىمدار، كۇمىس نەمەسە التىن زەرگەرلىك بۇيىمدار ىلىنەتىن. شاشباۋ - قازاق ايەلدەرىنىڭ سۇلۋلىعى مەن تالعامىن ايشىقتايتىن ءداستۇرلى اشەكەي بۇيىم. ول تەك ساندىك زات قانا ەمەس، ۇرپاقتان- ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق مۇرانىڭ بىرەگەي ۇلگىسى سانالادى.
شاشباۋ - قازاق حالقىنىڭ باي تاريحى مەن مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن كورسەتەتىن اشەكەي بۇيىمداردىڭ ءبىرى. ول قازاق قىزدارىنىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىن، قوعامدىق مارتەبەسىن كورسەتەدى. شاشباۋ كۇندەلىكتى ومىردە، مەرەكەلەردە، ارنايى داستۇرلەردە ماڭىزدى زەرگەرلىك بۇيىم ءارى حالىقتىڭ مادەنيەتىن ساقتاپ، كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزۋدىڭ دە ءبىر امالى رەتىندە ءالى دە ماڭىزدى.
