دەسترۋكتيۆتى اعىمدارمەن كۇرەس: ءدىن پسيحولوگتەرى نەمەن اينالىسادى

 دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەولوگيا - ەلىمىزدى عانا ەمەس، كۇللى الەمدى الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلە. جات اعىم جەتەگىندە كەتكەندەردىڭ سانى كۇن ساناپ ارتىپ جاتىر. 

دەسترۋكتيۆتى اعىمدارمەن كۇرەس
Фото: Midjourney

مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ولارعا تەك ءدىني ساۋاتتىلىق قانا ەمەس، پسيحولوگيالىق ءبىلىم دە جەتىسپەي وتىر. ادامداردىڭ ەكسترەميستىك ۇيىمعا نە سەبەپتى كىرەتىنىن زەرتتەگەن كەزدە پسيحولوگيالىق اسپەكت ماڭىزدى ورىن الاتىنىن بايقاۋعا بولادى.

ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەن ادامدارمەن جۇمىس ىستەي الۋى ءۇشىن ءدىن سالاسىندا جۇرگەن ماماندار پسيحولوگيالىق ساۋاتتى بولۋى كەرەك. سول سەبەپتى دە بيىل ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ-دا «دىندەر پسيحولوگياسى» ماماندىعى اشىلىپ جاتىر. بۇل ماماندىقتىڭ ماقساتى نە، وندا كىمدەر ءبىلىم الا الادى؟ وقۋ باعدارلاماسى قانداي؟ وقۋ بىتىرگەن ماماندار قايدا جۇمىس ىستەيدى؟ ولار دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمعا كىرىپ كەتكەندەردىڭ راديكالدى كوزقاراستان ارىلۋىنا كومەكتەسە مە؟ وسى جانە وزگە دە ساۋالدار جونىندە ماتەريال دايىنداۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. تولىعىراق قازاقپارات ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىندا.

«ءدىن پسيحولگياسى» ماماندىعى نە ءۇشىن قاجەت؟

ق ر تەرروريزمگە قارسى ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنشە، 2019 -جىلدىڭ سوڭىندا قازاقستاندا دەسترۋكتيۆتى ءدىني يدەولوگيالاردى ۇستانۋشىلار سانى 20 مىڭنان اسقان. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، سودان بەرى ولاردىڭ سانى كوبەيمەسە، ازايعان جوق. دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىم جەتەگىندە كەتكەندەردى كەرى قايتارۋ وڭاي جۇمىس ەمەس. سول سەبەپتى دە ەلىمىزدە ءبىرقاتار ءىس-شارا قولعا الىنىپ، جۇزەگە اسىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى رەتىندە جۋىردا عانا ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە اشىلعان «ءدىن پسيحولوگياسى» ماماندىعىن ايتۋعا بولادى. وسى سالادا مامان دايارلاۋ ماسەلەسى مەملەكەت پەن ءدىني ۇيىمداردىڭ قارىم- قاتىناسى ماسەلەلەرىمەن اينالىساتىن مەملەكەتتىك ورگاندار ءۇشىن دە، ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن قورلار ءۇشىن دە بۇرىننان وزەكتى تاقىرىپ. فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، دوتسەنت، ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ ءدىنتانۋ كافەدراسى مەڭگەرۋشىسىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى يۋليا شاپوۆالدىڭ سوزىنشە، «ءدىن پسيحولوگياسى» ماماندىعى ءدىنتانۋ سالاسىندا دا، پسيحولوگيا سالاسىندا دا ءبىلىمى بار ماماندارعا دەگەن قاجەتتىلىكتەن تۋىنداپ وتىر.

«اسىرەسە، بۇل تەولوگتار مەن پسيحولوگتاردىڭ 2011 -جىلدان بەرى تۇزەتۋ مەكەمەلەرىندە ءدىني ەكسترەميزم ءۇشىن سوتتالعانداردى وڭالتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋىمەن، «جۋسان» گۋمانيتارلىق وپەراتسياسى جانە ودان كەيىنگى قوعامعا بەيىمدەۋ شارالارىمەن بايلانىستى بولىپ وتىر. پراكتيكالىق جۇمىس بارىسىندا ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن تەولوگتاردىڭ پسيحولوگيا تۋرالى، ال پسيحولوگتاردىڭ ءدىن تۋرالى ءبىلىمى جەتكىلىكسىز ەكەنى كورىنىپ قالدى»، - دەدى ۋنيۆەرسيتەت وكىلى.

ق ر مادەنيەت جانە اقپارات ۆيتسە-ءمينيسترى قانات ىسقاقوۆ تا وسىنى ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ءدىن پسيحولوگياسى ماماندارىنا دەگەن قاجەتتىلىك ءدىني ەكسترەميزم بويىنشا جازاسىن وتەپ جاتقان ادامداردى نەمەسە قاقتىعىس ايماقتارىنان ورالعان ازاماتتاردى وڭالتۋ جۇمىستارى كەزىندە قاتتى بايقالعان.

«ءدىن تانۋشى ماماندار مەن تەولوگتاردان تەك ءدىني ءبىلىمى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ولاردىڭ جۇمىس تيىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىراتىن پسيحولوگيالىق ءبىلىمى دە بولۋى كەرەك ەكەنى انىق بولدى. ءدىني ەكسترەميزمگە قاتىستى زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، ادامداردىڭ ەكسترەميستىك ۇيىمدارعا كىرۋ سەبەپتەرىنىڭ ىشىندە پسيحولوگيالىق اسپەكت ماڭىزدى ورىن الادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ۆيتسە-مينيستر.

ونىڭ سوزىنشە، ەلىمىزدە ءدىن سالاسىنداعى سالاارالىق قۇزىرەتتى ماماندار جوق. ءدىن تانۋشى، تەولوگ، پسيحولوگ سەكىلدى بولەك- بولەك ماماندار عانا بار. ال ءدىن مەن پسيحولوگيا ءبىلىمىن ۇشتاستىرا الاتىن ماماندار جوق.

«مۇنداي باعىت دۇنيەجۇزىندە بۇرىننان بار ءارى قازىر دامىپ جاتىر، ال ءدىن پسيحولوگياسى قازاقستاندىق ءبىلىم مەن عىلىم ءۇشىن جاڭا باعىت سانالادى. سوندىقتان بۇگىنگى تاڭدا ءدىن پسيحولوگياسى سالاسىندا عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن تاجىريبەلىك جۇمىستار جۇرگىزەتىن ماماندار از»، - دەدى قانات ىسقاقوۆ.

ۆيتسە-ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، ازاماتتاردىڭ دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدارعا قوسىلۋ سەبەپتەرى - كۇردەلى، ول ءدىني ءبىلىمنىڭ جەتكىلىكسىزدىگىمەن قاتار جەكە پسيحولوگيالىق پروبلەمالاردى دا قامتيدى. سونىمەن قاتار ەكسترەميستىك ۇيىمدار وزىنە ادام تارتۋ ءۇشىن ءتۇرلى پسيحولوگيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانادى، ولاردىڭ جۇمىسى دا پسيحولوگيا بىلىمىنە نەگىزدەلگەن.

«سوندىقتان دا وڭالتۋ ماماندارى دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن جانداردىڭ ءدىني كوزقاراسى مەن جەكە ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ، ءار اداممەن جەكە جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن ولاردىڭ ءدىني بىلىمىمەن قوسا پسيحولوگيا تۋرالى دا ءبىلىمى بولۋى كەرەك»، - دەپ قانات ىسقاقوۆ تا يۋليا شاپوۆالدىڭ ءسوزىن قۋاتتاي ءتۇستى.

«ءدىن پسيحولوگياسى»: قانداي دۇنيەلەر باسشىلىققا الىندى؟

«ءدىن پسيحولوگياسى» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى - ءپانارالىق، سوندىقتان دا ونى ە ۇ ۋ ءدىن تانۋ كافەدراسى مەن پسيحولوگيا كافەدراسى بىرلەسىپ ازىرلەگەن، ەندى بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرادى.

«ءدىن پسيحولوگياسى» ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋ كەزىندە ەكى كافەدرانىڭ عالىمدارى ءپانارالىق كوزقاراس پەن عىلىمي ادىستەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ءدىن پسيحولوگياسىن عىلىمي زەرتتەۋ سالاسى رەتىندە زەرتتەۋدىڭ الەمدىك اكادەميالىق ءداستۇرىن، قوعامداعى جەكە جانە توپتىق ءدىني سانانىڭ دامۋ تەندەنتسيالارىن باسشىلىققا الدى. ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى پرينتسيپتەرى بۇكىل الەمنىڭ ءدىني پسيحولوگتارى ۇستاناتىن قاعيداعا نەگىزدەلەدى. ولار - وبەكتيۆتىلىك، كونفەسسيادان تىس بولۋ، عىلىمي، جۇيەلىلىك جانە ءدىني پليۋراليزم قاعيداتتارى»، - دەدى ءدىن تانۋ كافەدراسى مىندەتىن اتقارۋشى يۋليا شاپوۆال.

جالپى ءدىن پسيحولوگياسى سالاسىنداعى زەرتتەۋلەر الەمدە ايتارلىقتاي كەڭ تاراعان. سونداي-اق ءوزىنىڭ عىلىمي مەكتەپتەرى مەن ءدىن پسيحولوگياسىن زەرتتەۋ حالىقارالىق جۋرنالى (The International Journal for the Psychology of Religion) سياقتى ءوزىنىڭ ارنايى جۋرنالدارى مەن ءدىن پسيحولوگتارىنىڭ بىرلەستىكتەرى دە بار ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.

يۋليا شاپوۆالدىڭ ايتۋىنشا، بۇل ماماندىق ادامنىڭ جان دۇنيەسىمەن بايلانىستى ءدىني قۇبىلىستاردى جان-جاقتى جانە تەرەڭىرەك زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق بۇل سەنىم فەنومەنى، ءدىني تاجىريبە، پسيحولوگيالىق كوزقاراستار، ءدىندارلار مەن ءدىني توپتاردىڭ قۇندىلىقتارى مەن مىنەز- قۇلقى، قوعامدىق قاتىناستار جۇيەسىندەگى ءدىن، سەنىم جانە پسيحيكالىق دەنساۋلىق، پسيحولوگيالىق اسپەكتىلەردى زەرتتەۋ سياقتى ماڭىزدى تاقىرىپتاردى قامتيدى.

«ءدىن پسيحولوگياسى» ماماندىعى عىلىمي ءبىلىم سالاسىنداعى وقۋ-ادىستەمەلىك، عىلىمي- زەرتتەۋ جانە پراكتيكالىق جۇمىستاردى قازاقستاندىق كونتەكستى ەسكەرە وتىرىپ، الەمدىك تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن عىلىمي نەگىزدە قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، دەپ ەسەپتەيدى يۋ. شاپوۆال.

ۋنيەرسيتەت وكىلىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىل «ءدىن پسيحولوگياسى» ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋراعا العاشقى توعىز ادام قابىلدانعان.

ماماندار قانداي داعدىلاردى مەڭگەرەدى؟

ەندى بولاشاق ماماندار قانداي داعدىلاردى مەڭگەرەدى دەگەنگە توقتالساق، ۆيتسە- مينيستر قانات ىسقاقوۆ ولار تەولوگيا-پسيحولوگيالىق، پسيحولوگيا- الەۋمەتتىك، زەرتتەۋشىلىك، ساراپتاما- اناليتيكالىق جانە پسيحولوگيا-پەداگوگيكالىق داعدىلاردى مەڭگەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.

«بولاشاق مامان ءدىني سانانىڭ جاي- كۇيىن، وزگەرىستەرى مەن دامۋ تەندەنتسيالارىن، ءدىندارلار مەن ءدىني توپتاردىڭ پسيحولوگياسىن تالداي الادى. سونداي-اق مەملەكەتتىك- كونفەسسيالىق قاتىناستاردى عىلىمي نەگىزدە قۇرۋ ماقساتىندا وسى ماسەلەلەر بويىنشا عىلىمي زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ؛ دىندارلارمەن جانە ءدىني توپتارمەن جۇمىستى ءدىني تانىمعا دا، ءدىندارلاردىڭ پسيحولوگياسىنا دا نەگىزدەي ءبىلۋ؛ دىندارلارمەن جۇمىس كەزىندە دياگنوستيكا جاساۋ مەن كەڭەس بەرۋدى، ءاربىر ادامعا جەكە قارىم- قاتىناس جاساۋ ءتاسىلىن تابا ءبىلۋ؛ دەسترۋكتيۆتى راديكالدى اعىمعا تۇسكەندەرگە ساۋىقتىرۋ جانە قايتا الەۋمەتتەندىرۋ باعدارلامالارىندا ءپانارالىق ءبىلىمدى قولدانا وتىرىپ، ءار اداممەن جەكە جۇمىس ىستەۋ داعدىلارىن مەڭگەرۋ؛ ءدىني نەگىزدەگى ەكسترەميستىك اعىمعا تۇسكەندەردى وڭالتۋ جونىندەگى باعدارلامالارعا ساراپتاما جۇرگىزۋ جانە ولاردى جەتىلدىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەۋ سەكىلدى داعدىلاردى مەڭگەرەتىن بولادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى مينيسترلىك وكىلى.

ماماندار قاي جەردە قىزمەت ەتە الادى؟

ەندى «دىندەر پسيحولوگياسى – 7M02206» ماماندىعىن بىتىرگەن ماگيسترانتتار قايدا جۇمىس ىستەي الاتىنىن قاراستىرىپ كورەيىك. ق ر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ولار كوپ جەردە قىزمەت ىستەي الادى. ماسەلەن، مەملەكەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارداعى دىندارلارمەن جانە ءدىني بىرلەستىكتەرمەن جۇمىس ىستەيتىن پسيحولوگيالىق كەڭەسشى، پراكتيكالىق پسيحولوگ، داعدارىس پسيحولوگى، زەرتتەۋشى پسيحولوگ؛ تەولوگ- رەابيليتولوگ، تەولوگ- پسيحولوگ، ءدىنتانۋشى- رەابيليتولوگ، ءدىني پسيحولوگ؛ مەملەكەتتىك ورتالىق جانە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنداعى ءدىنتانۋ مامانى؛ ءارتۇرلى مەنشىك نىسانىنداعى عىلىمي- زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىقتارىندا ءدىنتانۋشى- زەرتتەۋشى- عالىم؛ ۇلتتىق جانە حالىقارالىق ساراپتامالىق جانە اناليتيكالىق ۇيىمداردا جوبا مەنەدجەرى؛ سونداي-اق ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتۋشى بولىپ قىزمەت اتقارا الادى.

بۇل ماماندىقتى بىتىرگەن مامانداردىڭ دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەن ازاماتتاردىڭ راديكالدى كوزقاراستارىنان ارىلۋ جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرا ما، جوق پا ونى ۋاقىت كورسەتەدى. ق م د ب ءدىني ءبىلىم جانە كادر دايىنداۋ ءبولىمىنىڭ مامانى جاڭاباي كوجيننىڭ پىكىرىنشە، ازىرگە وقۋ باعدارلاماسىن بىلمەگەننەن كەيىن ونى ءبىتىرىپ شىققان ماماندار دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەندەردىڭ راديكالدى كوزقاراسىنان ارىلۋ جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرا الا ما، جوق پا، ونى ايتۋ قيىن.

«بىزدە ماسەلەن، تەولوگتار جۇمىس ىستەيدى، الايدا دەسترۋكتيۆتى اعىمدار يسلامنىڭ بەلگىلى ءبىر باعىتىن ۇستاناتىن بولعاندىقتان، يسلامنان حابارى جوق. سوندىقتان كەيبىر تەولوگتار ولارمەن تىپتەن سويلەسە دە المايدى. وعان دارەجەسى دە جەتپەيدى. سول سەبەپتى ايتا المايمىز»، - دەدى ق م د ب وكىلى.

قورىتا كەلە، بۇدان ءبىز ءدىني سالادا قىزمەت ىستەيتىن مامانداردىڭ ادامدارمەن، اسىرەسە ءتۇرلى دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەن ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن پسيحولوگيالق ءبىلىمنىڭ اۋاداي قاجەت ەكەنىن بايقاپ وتىرمىز. جوعارى وقۋ ورنىنا مۇنداي ماماندىقتىڭ قوسىلۋى قانشالىقتى ناتيجە بەرەتىنىن بىرەر جىلدان كەيىن عانا ايتا الامىز...

اۆتور

نازەركە سۇيىندىك

سوڭعى جاڭالىقتار