بۇكىل الەمدىك مي كۇنى: دارىگەر ميعا قانداي كۇتىم كەرەك ەكەنىن ايتىپ بەردى
استانا. قازاقپارات – 22-شىلدە - الەمدە مي كۇنى، اتاۋلى كۇن 2014 -جىلى بەكىتىلگەن. مي - ادام ءۇشىن ماڭىزدى اعزا. استاناداعى ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىندا ميعا جىلىنا 4500-دەن استام وتا جاسالادى. ونىڭ ىشىندە بالالارمەن قاتار ەرەسەكتەر دە بار. وسى ورايدا ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىنىڭ پروفەسسورى، نەۆرولوگ، ەپيلەپتولوگ، نەيروفيزيولوگ گاۋھار يباتوۆامەن مي قىزمەتىنىڭ ماڭىزى جونىندە تىلدەسكەن ەدىك.
- گاۋھار سۇلتانحان قىزى، پاتسيەنتتەر مي جۇمىسىنا قاتىستى قانداي شاعىمدارمەن جۇگىنەدى؟
- مي كۇنى اتاپ وتۋگە تۇراتىن كۇن دەپ ويلايمىن، ويتكەنى ميدىڭ ارقاسىندا ادامزات دامىپ، وسىنداي وركەندەۋگە قول جەتكىزىپ وتىر. ءبىزدىڭ ورتالىققا پاتسيەنتتەر ءارتۇرلى دياگنوزبەن كەلەدى، جاسى دا ءارتۇرلى. پاتسيەنتتەر باس اۋرۋدان باستاپ، ەسىنەن تانىپ قالۋ جاعدايلارىمەن جۇگىنەدى. ءجيى كەزدەسەتىن جاعداي - مي ىسىگى، قاتەرلى ىسىكتى تەك وتا جاساۋ ارقىلى جويۋعا بولادى. ال سابيلەرگە كەلسەك، تۋا ءبىتتى پايدا بولۋى مۇمكىن نەمەسە ميدان اقاۋ شىعىپ جاتادى. ەرەسەكتەردىڭ دەرتى كوپ جاعدايدا ەپيلەپسيامەن بايلانىستى، ياعني مي قۇرىسىپ قالادى.
- مي جۇمىسىن دامىتۋدىڭ قانداي جولدارى بار؟
- ميدى ساقتاپ، قورعاۋ ءۇشىن الدىمەن دۇرىس تاماقتانۋ كەرەك. ميدىڭ %60 مايدان تۇرادى، ول دەگەنىمىز - دارۋمەندەر.
مىسالى، B ،A ،E ،B1 ،B12 ،B6 - ميعا وتە قاجەت دارۋمەندەر. ءبىر قىزىعى، ادام اعزالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ جالقاۋى - مي. سول ءۇشىن ميعا جۇكتەمەنى كۇشەيتۋ قاجەت، تەك تاماق ءىشىپ، جاتا بەرسەڭ مي جالقاۋلانا تۇسەدى. ونىڭ كەرى اسەرى كوپ، ەستە ساقتاۋ، اقپارات قابىلداۋ، ويلانۋ قابىلەتى ناشارلايدى. ميعا ارنالعان جاتتىعۋلارعا كەلسەك، وقۋ، ءتىل ۇيرەنۋ، شاحمات، دومينو ويناۋ، ءسوزجۇمباق شەشۋ تاعى باسقا بار. مەديتسينادا گيپپوكامپ دەگەن تۇسىنىك بار. ول ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە جاۋاپتى. ءبىز كۇنى بويى كوپ اقپارات تىڭدايمىز، قابىلدايمىز، ءتۇرلى وقيعالارعا كۋا بولامىز. سوندىقتان كەشكە قاراي شارشايمىز.
ءبىراق، كۇنى بويى مي قابىلداعان اقپارات - قىسقامەرزىمدى، وسى ورايدا ميعا دەمالىس كەرەك. وسىلايشا، ۇيقى كەزىندە ميداعى كۇنى بويى قابىلدانعان قىسقامەرزىمدى اقپاراتتار ەسىمىزدە ۇزاق مەرزىمدە ساقتالادى. ميدى تىنىقتىرماي، ۇيىقتاماعان، شالا ۇيىقتاعان ادامداردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ناشارلايدى.
ميدا ميللياردتاعان نەيرون بار، ولار ءبىر-بىرىمەن سيناپتيكالىق بايلانىستا. ادام ىشىمدىك ىشكەندە، شىلىم شەككەندە نەمەسە ەسىرتكى قولدانعاندا سيناپتيكالىق بايلانىس ۇزىلەدى، سالدارىنان ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ناشارلايدى. ونىڭ سوڭى پسيحيكالىق اۋىتقۋعا الىپ كەلەدى. جالپى نيەۆرولوگتار پاتسيەنتتىڭ تۇرىنە قاراپ، ونىڭ ءومىر سالتىن بىلە الادى. مي ءىشىنارا بىرنەشە بولىكتەن تۇرادى.
- IQ جوعارى ادامنىڭ ميى كوپ دەگەن ءسوز بە؟
- IQ جوعارى بولۋى ءۇشىن بالا كەزدەن ءمان بەرۋ كەرەك. بالانى دۇرىس تاماقتاندىرىپ، اعزانى ءتيىستى دارۋمەندەرمەن قامتاماسىز ەتكەن ابزال. بۇل جەردە انانىڭ ءرولى وتە زور، كەيدە بىزگە ميدا اقاۋى بار سابيلەردى الىپ كەلەدى. انىقتاي كەلە دۇرىس تاماقتانباۋ، دارۋمەن جەتىسپەۋشىلىگى انادان بولىپ شىعادى. قازىر ۆەگەتارياندار كوپ، ياعني ەت جەمەيدى. ولاردان تۋعان سابيلەردە ميعا قاجەتتى دارۋمەندەر جەتىسپەيدى. تاپشىلىق بولعاننان كەيىن ول بالادا قايدان جوعارى IQ بولسىن؟ تاعى ءبىر ماسەلە، قازىر ەكى بالانىڭ بىرىندە تەمىر جەتىسپەۋشىلىگى بار. ول تەمىردىڭ ميعا قانشالىقتى قاجەت ەكەنىن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس.
- زاماناۋي تەحنولوگيانىڭ ميعا اسەرى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز؟
- قازىر جاساندى ينتەللەكتىنىڭ، وزىق، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانى دەپ جاتىرمىز. ول ادامنىڭ ميىنا، ساناسىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتىر. ادامدار ەشتەڭە ىستەگىسى كەلمەيدى، ويتكەنى ءبارى دايىن. اسىرەسە، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ باستى اۋەسى - الەۋمەتتىك جەلىلەر. كۇنى بويى جەلىدە وتىرادى، كومپيۋتەر وينايدى، ال ميعا كۇن ساۋلەسى، تازا اۋا قاجەت.
- جۇيكە جۇيەسى توزىپ، ميىم اشىدى دەپ كەلگەن پاتسيەنتتەرگە قانداي كەڭەس بەرىپ، ەم ۇسىناسىزدار؟
- الدىمەن پاتسيەنتتەر ءوز شاعىمىن ايتادى، سولاردىڭ نەگىزىندە ءبىزدىڭ ماماندار پاتسيەنتكە سۇراق قويىپ، اقپاراتتاردى جيناپ تالدايدى. سودان سوڭ نەۆرولوگيالىق تەكسەرىستەن وتەدى، ياعني 12 جۇپ مي جۇيكەسىن قارايمىز. بۇل جۇيكەلەر بۇكىل اعزانىڭ ءاربىر قيمىلىنا جاۋاپتى. ەگەر تەكسەرىس كەزىندە 12 جۇپ باس مي جۇيكەلەرىنىڭ بىرىنەن اقاۋ بايقالسا، وندا م ر ت-گە (ماگنيتتىك- رەزونانستىق توموگرافيا) ءتۇسىرۋ كەرەك بولادى. وسى جەردە ميعا م ر ت جاساۋ ارقىلى ادامنىڭ جاي-كۇيىن انىقتاۋعا بولادى.
قازاقستان - نەۆرولوگيا سالاسىنىڭ دامۋى بويىنشا ورتالىق ازياداعى الدىڭعى قاتارلى ەل دەپ ايتۋعا بولادى. ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ اشىلعانىنا 16 جىل بولدى، مەن وسى جەردە اشىلعالى ەڭبەك ەتىپ كەلەم. ورتالىقتىڭ قالاي دامىپ كەلە جاتقانىنا كۋامىن. بۇرىن كەلگەن پاتسيەنتتەردى شەتەلگە جىبەرەتىن ەدىك، سەبەبى بىزدە مۇمكىندىك بولمادى، قازىر شەتەلگە بارۋدىڭ قاجەتى جوق، وتالاردى وزىمىزدە جاساي الامىز. كەرىسىنشە شەتەلدەن بىزگە كەلەدى. ميعا جاسالاتىن وتانىڭ ءتۇرى مەن دەڭگەيى دە ءارتۇرلى. بىزگە 1,5 جاسار ءسابي (قىز) ءتۇستى، ول مينۋت سايىن قۇرىسىپ قالا بەرەتىن، ىشپەگەن ءدارىسى قالماعان، ءبىر كۇندە 5 ءتۇرلى ءدارى ىشەدى ەكەن. اتا-اناسى سوڭعى ۇمىتپەن ءبىزدىڭ ورتالىققا الىپ كەلگەن، ارينە، ۋايىمدادىق، ءبىراق وتا ءساتتى جاسالدى. باستىسى ءسابيدىڭ قۇرىسىپ قالۋى بىردەن توقتادى، قازىر كىشكەنتاي پاتسيەنتىمىز مەكتەپكە بارادى.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اۆتور
داۋلەت ىزتىلەۋ
