باستاپقى جارناسىز يپوتەكا: ءۇيلى ەتە مە، كۇيدى كەتىرە مە
استانا. KAZINFORM - يپوتەكانى باستاپقى جارناسىز دا الۋعا بولادى. ونىڭ ءتۇرلى جولى بار. ءبىراق ول قانشالىقتى ءتيىمدى؟ قانداي تاۋەكەلدەرىمەن ۇشىراسۋىڭىز مۇمكىن؟ Kazinform ءتىلشىسى ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن تارازىلاپ كوردى.
يپوتەكانىڭ نەگىزگى شارتتارى
جىلجىمايتىن مۇلىك، ونىڭ ىشىندە پاتەر - باعالى دۇنيە. ەكىنىڭ ءبىرى بىردەن تولىق قۇنىن تولەپ الا المايدى. سوندىقتان دا ونىڭ قۇنىنىڭ نەگىزگى بولىگىن نەسيەگە الادى. بۇل نەسيە كوپ جاعدايدا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردەن الىنادى.
بانكتەر دە بۇل كەلىسىمدى جاساردا تاۋەكەلگە بارادى. سەبەبى قارىز الۋشىعا، بىرىنشىدەن ۇلكەن سومادا قارجى بەرىلەدى، ەكىنشىدەن ول ۇزاق مەرزىمگە (ورتاشا 5-15 جىل) راسىمدەلەدى. سوندىقتان بانك سول ساتىپ الىناتىن پاتەردى كەپىلزات رەتىندە تىركەيدى. «يپوتەكا» ءسوزى كونە گرەك تىلىندە «كەپىل» دەگەن ماعىنا بەرەتىنىن ەسكەرسەك، «يپوتەكالىق نەسيە» تەرمينى قالاي شىققانىن تۇسىنەمىز.
بانكتىڭ نەسيە بەرۋگە كەلىسۋىنە بىرنەشە فاكتور اسەر ەتەدى.
سونىڭ ءبىرى - تولەم قابىلەتى. قاراپايىم تىلمەن تۇسىندىرگەندە، قارىز الۋشىنىڭ اي سايىنعى تابىسىنان وتباسى مۇشەلەرىنىڭ سانىنا قاراي (وتباسىلى ادام بولعان جاعدايدا) ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىن (2025 -جىلى - 46228 تەڭگە)، ونىڭ باسقا دا تولەۋگە مىندەتتى نەسيەلەرىنىڭ اي سايىنعى تولەمى سوماسىن شەگەرگەندە وسى راسىمدەلەتىن نەسيەنىڭ اي سايىنعى تولەم سوماسىنداي قارجى ارتىلۋى كەرەك. بۇل تالاپتار قارىز الۋشىنىڭ ستاتۋسىنا قاراي (جالدامالى جۇمىسشى، ياعني جالاقى الۋشى، جەكە كاسىپكەر، ت. ب. ) وزگەرىپ وتىرادى.
ەكىنشى - باستاپقى جارنا. ول - قارىز الۋشى ادام يپوتەكا راسىمدەۋ كەزىندە سالاتىن تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ ءبىر بولىگىن قۇرايتىن تولەم ءتۇرى. يپوتەكاعا ءوتىنىم بەرۋ كەزىندە جىلجىمايتىن مۇلىككە باعالاۋ جۇرگىزىلەدى. سودان سوڭ ونىڭ باستاپقى جارناسى ەسەپتەلەدى. بانك تەك تۇرعىن ءۇيدىڭ تولىق قۇنىنىڭ قالعان بولىگىن كرەديتتەيدى.
ەلىمىزدەگى بانكتەردە يپوتەكالىق نەسيە راسىمدەۋ ءۇشىن قارىزعا بەرىلەتىن سومانىڭ %15-20 ىن باستاپقى جارنا رەتىندە تولەۋ كەرەك. «وتباسى بانكىندە»، ارنايى باعدارلامالاردى ەسەپكە الماعاندا، باستاپقى جارنا - %50.
بانك ءۇشىن باستاپقى جارنا - قارىز الۋشىنىڭ تولەم قابىلەتىنىڭ جانە سەنىمدىلىگىنىڭ كورسەتكىشى. ال ساتىپ الۋشى ءۇشىن تۇرعىن ءۇي نەسيەسى بويىنشا ارتىق تولەمدى ازايتۋدىڭ جولى.
جارنا قانشالىقتى جوعارى بولسا، بانك سونشالىقتى ءتيىمدى شارتتار ۇسىنادى. ماسەلەن، قارىز الۋشى تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ %50 ىن سالسا، يپوتەكالىق نەسيە سوماسى دا، اي سايىنعى تولەم دە از بولادى جانە ونى وتەۋ مەرزىمى دە قىسقارادى.
سونداي-اق نەسيەنىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى دە باستاپقى جارناعا بايلانىستى بولادى. باستاپقى جارنا نەعۇرلىم كوپ بولعان سايىن، يپوتەكالىق نەسيەنىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى دە ازايا تۇسەدى.
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، باسپانا الاتىن ادام وعان قارجىلىق دايىندىق جاساپ، باستاپقى جارنانى مولىراق جيناسا، ونىڭ يپوتەكالىق نەسيەسى بويىنشا ارتىق تولەمى سوعۇرلىم از، نەسيەلەۋ مەرزىمى قىسقا بولادى جانە بانكتىڭ وعان نەسيە بەرۋگە كەلىسىم بەرۋ ىقتيمالدىلىعى جوعارىلايدى.
باستاپقى جارناسىز يپوتەكا
Krisha.kz ساراپشىلارىنىڭ دەرەكتەرىنە جۇگىنسەك، رەسمي تۇردە باستاپقى جارناسىز يپوتەكالىق نەسيەنى تەك Halyk bank پەن بانك سەنتركرەديت بەرەدى.
باستى تالاپ - كەپىلگە قۇنى سول نەسيەلەنەتىن تۇرعىن ۇيمەن بىردەي جىلجىمايتىن مۇلىكتى قويۋ. نەسيە تولىق جابىلعانعا دەيىن ەكى تۇرعىن ءۇي دە (ساتىپ الىنعان دا، كەپىلگە قويىلعان دا) كەپىلدە بولادى. ساراپشى مۇنداي كەلىسىمنىڭ ەسكەرۋ كەرەك تۇسى دا بارىن ايتادى.
- تەگىن ىرىمشىك تەك قاقپاندا بولادى. ەگەر بانك باستاپقى جارناسىز يپوتەكا بەرسە، ول سوعان ساي كەپىلزات تا تالاپ ەتەدى. ول، ماسەلەن، جىلجىمايتىن مۇلىك بولۋى مۇمكىن. مۇنداي يپوتەكا كوبىندە وزىندە جىلجىمايتىن مۇلكى، پاتەرى بار ادامدارعا قولجەتىمدى، ياعني بۇل ۇسىنىس جالپاق جۇرتقا ارنالماعان، سول سەبەپتى دە نارىققا اسا ءبىر قاتتى اسەر ەتە قويمايدى، - دەيدى ينۆەستيتسيا جانە تۇرعىن ءۇي نارىعىنىڭ ساراپشىسى ليەۆ تەتين.
سونداي-اق ساراپشى مۇنداي كەلىسىمنىڭ قارجىلىق اۋىرتپاشىلىقتارى دا بارىن تۇسىندىرەدى.
- اي سايىنعى تولەم سوماسى جوعارى بولادى. قۇبىلمالى ەكونوميكا جاعدايىندا ادام ونى ۋاقتىلى تولەي الماۋ قالۋى مۇمكىن. ال قارىز الۋشى ءوز مىندەتىن ۋاقتىلى ورىنداماسا، بانك سوت ارقىلى كەپىلگە قويىلعان مۇلىكتى الىپ قويادى، - دەيدى.
سونداي-اق كەپىلگە قارىز الۋشىنىڭ دوستارىنا نە تۋىستارىنا دا تيەسىلى جىلجىمايتىن مۇلىكتى قويۋعا بولادى. ءبىراق ونىڭ يەسى پاتەردىڭ كەپىلگە قويىلاتىنىنا كەلىسىم بەرۋى كەرەك. ەگەر يپوتەكا نەسيەسى تولەنبەسە، بانك قارىزدى قايتارىپ الۋ ءۇشىن كەپىلگە قويىلعان جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتىپ جىبەرۋگە قۇقىلى.
بروكەر قىزمەتى
ساراپشى بۇدان بولەك بروكەرلەر ۇسىناتىن «باستاپقى جارناسىز يپوتەكا راسىمدەۋ قىزمەتىنە» دە توقتالدى.
- ينتەرنەتتە «باستاپقى جارناسىز يپوتەكالىق نەسيە راسىمدەپ بەرەمىن» دەگەن جارنامالار كەزدەسەدى. الايدا بۇل بەيرەسمي ءتاسىل سانالادى جانە ونداي قىزمەت كوبىنە بىلاي جۇزەگە اسادى: ريەلتور نەمەسە بروكەر بانكتىڭ اككرەديتتەلگەن باعالاۋشىسىمەن كەلىسىپ الادى، سوسىن ساتىپ الاتىن پاتەرگە باعالاۋ جۇرگىزۋ كەزىندە ونىڭ قۇنى جوعارى كورسەتىلەدى. ماسەلەن، پاتەردىڭ نارىقتاعى باعاسى 30 ميلليون تەڭگە تۇرادى دەلىك. ونىڭ 20 پايىزى - 6 ميلليون تەڭگە. سونى قوسىپ، پاتەردىڭ قۇنى 36 ميلليون دەپ كورسەتىلەدى. ساتىپ الۋشى باستاپقى جارنا رەتىندە 6 ميلليون تەڭگەنى الدىم دەپ قول قويىپ بەرەدى. سوڭىندا وعان 36 ميلليون تەڭگە كرەديت راسىمدەلەدى. بۇل سحەما - زاڭسىز ءارى قاۋىپتى، - دەيدى لەۆ تەتين.
ساراپشى بروكەر قىزمەتىنە جۇگىنۋ كەزىندە ۇتىلاتىن تۇس بۇل عانا ەمەسىن اتاپ ايتادى.
- وسى قىزمەتتى كورسەتكەنى ءۇشىن بروكەر اقى الادى. ول كەي جاعدايدا كرەديتكە بەرىلگەن سومانىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزى كولەمىندە، كەي جاعدايدا ناقتى ءبىر سوما كولەمىندە بەلگىلەنەدى. مىسالى، ناقتى 500 مىڭ بەر دەۋى مۇمكىن نەمەسە كرەديتكە بەرىلگەن سومانىڭ 10 پايىزىنداي سومانى سۇراۋى مۇمكىن. وسى اقشانى ول الدىن الا الىپ الدى دەلىك، كەيىن تولىق قۇجاتتار پاكەتىمەن بانككە كەلگەندە، بانك نەسيەگە كەلىسىم بەرمەي قويۋى مۇمكىن. سول كەزدە ول ادام تەكتەن-تەككە بروكەرگە اقشا تولەگەن بولىپ شىعادى. مۇنى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ول پاتەردى نارىقتاعى قۇنىنان 20 پايىز جوعارى باعاعا الىپ وتىر. ەندى ول ادام 36 ميلليون تەڭگە سۋممانى بانككە قايتارۋى كەرەك، - دەيدى.
بىلگەن ءجون
باستاپقى جارناسىز الىنعان تۇرعىن ءۇي نەسيەسىنىڭ تولىق كرەديتتىك جۇكتەمەسى قارىز الۋشىنىڭ موينىنا ىلىنەدى.
بانكتىڭ تۇرعىن ءۇي قۇنىنىڭ تولىق مولشەرىندە قارىز بەرۋى مىنانى بىلدىرەدى:
كرەديت بويىنشا شەكتى ارتىق تولەم ەسەپتەلەدى؛
اي سايىنعى تولەم سوماسى كوپ بولادى.
ماسەلەن، 10 جىلعا ءۇش ءتۇرلى جولمەن يپوتەكا الىندى دەلىك: باستاپقى جارنا 20 جانە 50 پايىز، سونداي-اق جارناسىز نەگىزدە. اي سايىنعى تولەم مەن بۇكىل مەرزىمدەگى ارتىق تولەمدە ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق بارىن كورەسىز.
قارجىلىق دايىندىق
قورىتا كەلگەندە، پاتەر سەكىلدى قۇندى مۇلىكتى الاردا ساتىپ الۋشىنىڭ «قارجىلىق دايىندىق» كەزەڭىنەن ءوتۋى ماڭىزدى قادام سانالادى.
ساراپشى ليەۆ تەتيننىڭ ايتۋىنشا، «باستاپقى جارنا رەتىندە الاتىن ءۇيىنىڭ 20 پايىزىن دا جيناي الماعان ادام - قارجىلىق تۇرعىدان ءالجۋاز ادام. مۇنداي تۇلعالاردىڭ اي سايىنعى تولەمدى وتەي الماي، مۇلكىنەن ايىرىلىپ قالۋ ىقتيمالدىعى - 50 پايىز شاماسىندا». سوندىقتان باسپانالى بولۋدى ماقسات ەتكەن ءار ساتىپ الۋشى يپوتەكالىق نەسيەگە ءوتىنىم بەرەردىڭ الدىندا بىرنەشە جىل دەپوزيت جيناپ، پسيحولوگيالىق تۇرعىدا دا نەسيە اۋىرتپاشىلىعىنا بەيىمدەلۋى كەرەك. سوندا عانا ونىڭ يپوتەكانى سوڭىنا دەيىن كەستەدەن كەشىكتىرمەي تولەۋ مۇمكىندىگى جوعارى بولادى. ال اسىعىپ، باستاپقى جارنانى جيناماستان ءۇي الۋعا ۇمتىلعانداردىڭ «سابىرسىزدىعى» ءوز باسىنا «قارجىلىق اۋىرتپاشىلىق» جانە «وتە كوپ سوماداعى ارتىق تولەم» بولىپ تيەدى.
ايتا كەتسەك، ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆ ءبىرقاتار مينيسترلىككە كاسىپورىندارمەن، اكىمدىكتەرمەن جانە «وتباسى بانكىمەن» بىرگە جۇمىسشى كادرلار ءۇشىن يپوتەكالىق جانە جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدىڭ جەڭىلدىكتى باعدارلامالارىن ىسكە قوسۋدى پىسىقتاۋدى تاپسىردى.
ەربول جانات
