اۋىل بيۋدجەتى: قارجىلىق دەربەستىكتى جەتىلدىرۋدىڭ جولى قانداي
استانا. KAZINFORM - اۋداندىق ماڭىزى بار قالا، اۋىل، كەنت، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ قارجىلىق دەربەستىگىن ارتتىرۋ قاجەت. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ەلوردادا وتكەن ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ Ⅱ رەسپۋبليكالىق فورۋمىندا ۇكىمەتكە وسىنداي مىندەت جۇكتەدى. بۇل رەتتە ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ قانداي جوسپارى بار؟ اۋىل اكىمدەرى نە دەيدى؟
«ماسەلە ەگجەي-تەگجەيلى تالقىلاۋدى تالاپ ەتەدى»
بۇرىن ەلىمىزدەگى بيۋدجەتتىك جۇيە ءۇش دەڭگەيدەن تۇرعان ەدى: رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت، وبلىستاردىڭ، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، استانانىڭ بيۋدجەتى جانە اۋداندىق بيۋدجەت (وبلىستىق ماڭىزى بار قالا بيۋدجەتى). اۋىلدىق وكرۋگتەر (اۋداندىق ماڭىزى بار قالالار، اۋىلدار، كەنت، اۋىلدىق وكرۋگتەر) اۋداندىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلىپ كەلدى.
ال 2018 -جىلدان باستاپ بيۋدجەتتىڭ جاڭا IV دەڭگەيى ەنگىزىلدى. بۇل - اۋداندىق ماڭىزى بار قالا، اۋىل، كەنت، اۋىلدىق وكرۋگ بيۋدجەتى. بيۋدجەتتىڭ IV دەڭگەيىندەگى كىرىس 8 ءتۇرلى سالىق تۇسىمىنەن، ءتۇرلى تولەمنەن، ايىپپۇلداردىڭ جانە اۋداندىق بيۋدجەتتەن بەرىلەتىن ترانسفەرتتەردەن قالىپتاسادى.
سونىمەن بىرگە، ق ر بيۋدجەت كودەكسى 56-1 بابىنىڭ 1-تارماعىنا سايكەس، اۋداندىق ماڭىزى بار قالا، اۋىل، كەنت، اۋىلدىق وكرۋگ بيۋدجەتتەرىنىڭ شىعىستارى 17 باعىت بويىنشا جۇزەگە اسىرىلادى. وندا اكىم اپپاراتىنىڭ جۇمىس ىستەۋى؛ ەلدى مەكەندەردىڭ سانيتارياسىن قامتاماسىز ەتۋ؛ كوشەلەردى جارىقتاندىرۋ؛ اباتتاندىرۋ جانە كوگالداندىرۋ؛ اۆتوموبيل جولدارىن سالۋ، رەكونسترۋكتسيالاۋ، جوندەۋ جانە كۇتىپ ۇستاۋ قاراستىرىلعان.
«قازىر جاڭا بيۋدجەت جانە سالىق كودەكستەرى ازىرلەنىپ جاتىر. وندا جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋعا قاتىستى رەفورمانىڭ ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلۋگە ءتيىس. ۇكىمەت اۋىل اكىمدەرىنىڭ بيۋدجەتىن قالىپتاستىرۋ جانە ونى جۇمساۋ تاسىلدەرىن قايتا قاراۋى كەرەك. جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جۇيەسىنىڭ قارجىلىق دەربەستىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى ۇسىنىستار ازىرلەۋى قاجەت»، - دەدى پرەزيدەنت فورۋمدا.
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى ۇسىنىستار جوباسىن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىمەن تالقىلاۋعا كىرىسكەن.
«بۇل رەتتە اۋىلدىق وكرۋگتەر بيۋدجەتىنىڭ شىعىستارىن قايتا قاراۋ ەگجەي-تەگجەيلى پىسىقتاۋدى جانە كەڭىنەن تالقىلاۋدى تالاپ ەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا وڭىرلەرمەن، ونىڭ ىشىندە اۋىلدىق وكرۋگ اكىمدەرىمەن ءتيىستى تالقىلاۋلار جۇرگىزىلىپ جاتىر»، - دەپ جازىلعان مينيسترلىكتىڭ اگەنتتىك تىلشىسىنە بەرگەن رەسمي جاۋابىندا.
كىرىستى كوبەيتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ حابارلاۋىنشا، اۋىلدىق وكرۋگتەر بيۋدجەتىنىڭ كىرىس كوزدەرىن كەڭەيتۋ جوسپارلى تۇردە جۇرگىزىلىپ كەلەدى. بيۋدجەتتىڭ IV دەڭگەيى ەنگىزىلگەن 2018 -جىلدان بەرى مەنشىكتى كىرىستەر تۇسىمدەرى 2 ەسە ۇلعايعان. ماسەلەن، 2023 -جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا IV دەڭگەيدەگى بيۋدجەتكە 320 ميلليارد تەڭگە، ونىڭ ىشىندە ءوز تابىسىنان 68 ميلليارد تەڭگە ءتۇستى.
تۇسىمدەردىڭ وسۋىنە سالىقتىق اكىمشىلەندىرۋدىڭ جاقسارۋىمەن قاتار، اۋىل بيۋدجەتىنىڭ كىرىس كوزدەرىنىڭ كەڭەيۋى دە ىقپال ەتتى. 2022 -جىلدان باستاپ بيۋدجەتتىڭ IV دەڭگەيىنە سالىقتار مەن تولەمدەردىڭ قوسىمشا 4 ءتۇرى:
ءبىرىڭعاي جەر سالىعى
جەر ۋچاسكەلەرىن پايدالانعانى ءۇشىن تولەماقى
جەر ۋچاسكەلەرىن ساتۋدان تۇسەتىن تۇسىمدەر
جەر ۋچاسكەلەرىن جالداۋ قۇقىعىن ساتقانى ءۇشىن تولەماقى بەرىلگەن ەدى.
وسى تولەم تۇرلەرى بويىنشا قوسىمشا تۇسىمدەر 2023 -جىلى 16 ميلليارد تەڭگە نەمەسە جالپى تۇسىمدەردىڭ %23,5 ى بولدى.
«بۇدان باسقا، جاڭا بيۋدجەت كودەكسى شەڭبەرىندە بيۋدجەتتىڭ IV دەڭگەيىنە پايدالى قازبالاردى ءوندىرۋ سالىعىن اۋىلدىق وكرۋگ اۋماعىندا ورنالاسقان كەڭ تارالعان پايدالى قازبالارعا، جەراستى سۋلارىنا جانە ەمدىك بالشىقتارعا بەرۋ جوسپارلانىپ وتىر. سونىمەن قاتار، بيۋدجەتتىڭ IV دەڭگەيىنە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ شەڭبەرىندە سالىقتار مەن تولەمدەردىڭ قوسىمشا تۇرلەرىن بەرۋ ماسەلەسى پىسىقتالىپ جاتىر»، - دەيدى مينيسترلىكتەن.
اۋىل اكىمدەرى ءتورتىنشى دەڭگەيلى بيۋدجەتتىڭ تيىمدىلىگىن جانە ونىڭ كىرىس بولىگىن مولايتۋ جولدارىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن ايتادى.
«بۇرىن ءۇشىنشى دەڭگەيدە بولعاندا، قارجى بىزگە تۇسپەيتىن ەدى. ءقازىر تۇسكەن قارجى وزىمىزگە اۋدارىلىپ وتىر. مۇنىڭ تيىمدىلىگى سول. ارينە، بۇدان اۋىل بيۋدجەتىنىڭ ارتىپ وتىرعان ەشتەڭەسى جوق. كىرىستى كوبەيتۋ ءۇشىن اۋىلدان شىققان، قازىر قالادا تۇراتىن بيزنەسمەندەردىڭ دجيپ سياقتى قۋاتتى كولىكتەرىنىڭ سالىعى بىزگە تۇسسە، ءتيىمدى بولار ەدى. قاراجاتتى بولۋگە جەرگىلىكتى قاۋىمداستىق ۇنەمى قاتىسىپ وتىرادى. ولارمەن اقىلداسىپ، قارجىنى قانداي ماقساتقا جۇمسايتىنىمىزدى ايتامىز. ولار دا ءوز پىكىرىن ايتادى. دەپۋتاتىمىز بار، قوعامدىق كەڭەس تە حالىق بولىپ ەسەپتەلەدى. كوگالداندىرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز، «جاسىل قازاقستان» دا بار. ءبارى دە بيۋدجەت قارجىسىنا كەلىپ تىرەلەدى. قورىتا ايتقاندا، ءتورتىنشى دەڭگەي ءتيىمدى. بولىنگەن قارجى دا اشىق، حالىققا كورىنىپ تۇرادى»، - دەيدى ب ق و بوكەي ورداسى اۋدانى ۇيالى اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى ەرلان ەرمەكقاليەۆ.
«بيۋدجەتتىڭ ءتورتىنشى دەڭگەيىنە كوشۋ اكىمدەرگە اۋىل حالقىنىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە قاتىستى بارلىق جوبالاردى دەربەس ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تۇسىمدەردى ۇلعايتۋ ءۇشىن اۋىلدا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا قولايلى جاعدايلار جاسالۋى ءتيىس، ويتكەنى اۋىل بيۋدجەتى وسىعان بايلانىستى. سالىقتىق جانە سالىقتىق ەمەس تولەمدەر ەسەبىنەن اۋىلدىق وكرۋگ بيۋدجەتىنە تۇسەتىن قاراجات تەك قانا اۋىلدىق وكرۋگتى دامىتۋعا جانە جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالادى. ونىڭ ىشىندە: ەلدى مەكەندەردىڭ سانيتارياسىن قامتاماسىز ەتۋ، ەلدى مەكەندەردى اباتتاندىرۋ جانە كوگالداندىرۋ، اۆتوموبيل جولدارىن سالۋ، رەكونسترۋكتسيالاۋ، جوندەۋ جانە كۇتىپ ۇستاۋ، ەلدى مەكەندەردى سۋمەن جابدىقتاۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە باسقا دا ماسەلەلەر بار. جەرگىلىكتى ءوزىن- ءوزى باسقارۋ شىعىندارى مىندەتتى تۇردە جەرگىلىكتى قوعامداستىقپەن كەلىسىلەدى»، - دەيدى اباي وبلىسى اياگوز اۋدانى نارىن اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اكىمى مەدەت ءتۇسىپوۆ.
تۇرعىنسىز قالىپ جاتقان اۋىلدار دا بار
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك- اۋماقتىق قۇرىلىسى تۋرالى» 1993 -جىلعى 8-جەلتوقسانداعى زاڭعا سايكەس، ەلدى مەكەن - ەل اۋماعىنىڭ حالىق جيناقى ورنالاسقان، حالىق سانى كەمىندە 50 ادام بولاتىن، ازاماتتاردىڭ شارۋاشىلىق جانە باسقا قوعامدىق قىزمەتى ناتيجەسىندە قالىپتاسقان، ق ر زاڭدارىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن ەسەپكە الىنعان جانە تىركەلگەن ءارى جەرگىلىكتى وكىلدى جانە اتقارۋشى ورگاندار باسقاراتىن بىر بولىگى.
وبلىستىق اكىمدىكتەردىڭ مالىمەتى بويىنشا، قازىرگى تاڭدا حالقىنىڭ سانى 50-دەن از، جالپى سانى 14,6 مىڭ ادام تۇراتىن 574 اۋىلدىق ەلدى مەكەن بار.
«اتالعان زاڭنىڭ 2-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس، حالقىنىڭ سانى 50 ادامنان از شارۋا قونىستارى مەن وزگە دە قونىستار ەڭ جاقىن ماڭداعى ەلدى مەكەننىڭ قۇرامىنا ەنگىزىلەدى. مۇنداي تاراتىلعان اۋىل تۇرعىندارى باسقا ەلدى مەكەندەرگە قونىس اۋدارماي-اق تۇرۋىن جالعاستىرا الادى. بۇل رەتتە، مەملەكەت تاراپىنان وسى اۋىلداردىڭ ينفراقۇرىلىمىن قولداۋ، سونداي-اق حالىققا بازالىق قىزمەتتەر كورسەتۋ ساقتالادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى مينيسترلىكتەن.
سونىمەن قاتار، 50 ادامنان از شاعىن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن جاقسارتۋ جانە جۇمىس كۇشىنىڭ موبيلدىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ادامداردىڭ ەرىكتى تۇردە قونىس اۋدارۋ قاعيدالارىنا سايكەس، باسقا ەلدى مەكەندەرگە كوشۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، كولىكپەن قامتاماسىز ەتۋ، سونداي-اق تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ جاعدايلارى قاراستىرىلعان.
ايتا كەتسەك، ەلىمىزدە اكىمدەردىڭ جۇمىسى KPI كورسەتكىشى بويىنشا باعالانادى. ونىڭ ءتۇرى دە بارشىلىق. بيىل تاعى ءبىر كريتەري ەنگىزىلدى، ول - وتباسىلاردىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ. اگەنتتىك ءتىلشىسى دەپۋتات، قوعام بەلسەندىسى مەن ساياساتتانۋشىدان KPI كورسەتكىشى تاعى قانداي سالالار بويىنشا انىقتالۋى تيىستىگىن سۇراپ بىلگەن بولاتىن.
اۆتور
ايجان سەرىكجان قىزى
