اتباساردىڭ كونە عيماراتتارى وتكەن تاريحتان سىر شەرتەدى
كوكشەتاۋ. KAZINFORM - اتباسار قالاسىندا ⅩⅨ عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىندا بوي كوتەرگەن عيماراتتار كۇنى بۇگىنگە دەيىن العاشقى قالپىن ساقتاپ تۇر.
اسىرەسە اعايىندى كوپەستەر الەكساندر، پەتر، ەۆگراف بەلوۆتاردان مۇرا بولىپ جەتكەن ۇيلەرى مەن دۇكەندەرى وتكەن تاريحىنان سىر شەرتەدى.
اتباسار قالاسىنىڭ تۇرعىنى، ولكەتانۋشى تەمىربەك قاسىمجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، ەكى قاباتتى باستاۋىش ۋچيليشەسىنىڭ ىرگەتاسى 1909-جىلى قالانعان. قازىرگى تاڭدا ءبىلىم ورداسىنىڭ قىزىعىن بۇگىنگى ۇرپاق كورىپ وتىر.
«وسى مەكتەپتە قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى ءىلياس ەسەنبەرلين، وقىمىستى، عالىم راۋناق ەسەنبەرلين، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اقان قۇرمانوۆ جانە تاعى باسقا تانىمال تۇلعالار ءبىلىم الدى. 1880-جىلدىڭ اياعىندا اتباسارعا جەر اۋدارىلعان سوتسيال-دەموكرات ن. گۋسيەۆ ۋچيليشەنىڭ العاشقى وقىتۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. كەيىن ول رسدرپ ومبى قالالىق كوميتەتىنىڭ مۇشەلىگىنە سايلانادى. سونىمەن بىرگە نادەجدا لىكينا، اگاپوۆ، كوۆتۋن دەگەن مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا ءدارىس بەرەدى. العاشقى تۇلەكتەر ۋچيليشەنى بىتىرگەندە ەۆگراف ستەپانوۆيچ بەلوۆ قۇرمەتتى قوناق رەتىندە شاقىرىلىپتى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارىندا ۋچيليشە عيماراتىنا ەۆاكۋاتسيالىق گوسپيتال ورنالاستىرىلادى. 1960-جىلدارى ءۇش قاباتتى قوسىمشا عيمارات سالىنىپ، ول «ادىلبەك مايكوتوۆ اتىنداعى قازاق ورتا مەكتەپ- ينتەرناتى» بولىپ اتالدى. اۋىل بالالارى مەكتەپ- ينتەرناتتا جاتىپ، بىلىممەن سۋسىندانادى. ورىستاندىرۋ ساياساتى كەزىندە قازاق ورتا مەكتەپ- ينتەرناتى 1975-جىلى جابىلعان ەدى»،-دەيدى تەمىربەك قاسىمجانوۆ.
سونىمەن بىرگە، ولكەتانۋشى شاھاردىڭ وركەندەۋىنە، وسۋىنە ايتارلىقتاي قولتاڭبالارىن قالدىرعان اعايىندى بەلوۆتار تۋرالى دەرەكتەر ىزدەستىرگەنىن ايتادى.
«ارادا ءجۇز جىلدام استام ۋاقىت ءوتتى. ولاردى بىلەتىن ادامدار بۇگىندە جوق. كەيىنگى بۋىن وكىلدەرى ماردىمدى، جارىتىپ ەشتەڭە ايتا المايدى. ءبىر تاڭعالارلىعى بەلوۆتاردىڭ اتاسى نيكولاي يۆانوۆيچتىڭ زيراتىنىڭ باسىنا قويىلعان قۇلپىتاسى تابىلدى. سۋرەتكە ءتۇسىرىپ الدىم. كوتەرىپ ەدىم سالماعى اۋىر، 30 ك گ تارتىپ قالار. تازا تەمىردەن قۇيىلعان. ەسكەرتكىشتىڭ بەتىندە «ۆو يميا وتتسا ي سىنا ي سۆياتاگو دۋحا امين. نيكولاي يۆانوۆيچ بلوۆ. روديلسيا ۆ 1790 گ. 6 دەكاب. پومەر 1877 گ. 28 مارتا. وت ۆنۋكوۆ» دەگەن جازۋى بار»، - دەپ قوستى ولكەتانۋشى.
ايتۋىنشا، جادىگەردى قالا تۇرعىنى ۆاسيلي ۆوزني 1973-جىلى تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى قورىنا ساقتاۋعا وتكىزىپتى. قازىرگى تاڭدا بەلوۆتاردىڭ ەكى كلاستىق باستاۋىش ۋچيليشە عيماراتىنا «2 وبلىستىق ارنايى وڭالتۋ مەكتەپ-ينتەرناتى» ورنالاسقان. مۇندا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار وقىپ تاربيەلەنۋدە. تاستان ءورىلىپ قالانعان عيماراتتىڭ ەكىنشى قاباتى شەگەسىز بورەنەمەن سالىنعان. نىسان تاريحي ەسكەرتكىش رەتىندە 1975-جىلى قورعاۋعا الىنعاندىقتان ىشكى-سىرتقى جوندەۋ جۇمىستارىن رۇقساتسىز جۇرگىزۋگە بولمايدى. مەكتەپكە 2000-جىلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. تەرەزە جاقتاۋلارى توزىپ شىرىگەندىكتەن اۋىستىرىلىپ جاڭارتىلعان. وتكەن جىلى توبەسىنەن سۋ اققان سوڭ، بۇرىنعى ەسكى جابىندىنى اۋىستىرىپ، شيفەر توسەلگەن. سول كەزدە قۇرىلىسشىلار شاتىردان جان-جاعى تاسپەن قالانىپ، سۋ تيمەس ءۇشىن بەتى تاقتايمەن جابىلىپ توپىراقپەن كومىپ تاستاعان كلاسس جۋرنالىن تاۋىپ العان. جۋرنال بۇلىنبەگەن، سول كۇيىندە ساقتالعان.
«مەكتەپ باسشىلىعىنان جۋرنالدى قولىما الىپ پاراقتاپ كوردىم. قايران قالعانىم سىرتقى مۇقاباسى شىرىمەگەن. سارعايىپ ەسكىرمەگەن. «جۋرنال پەرۆاگو كلاسسا نا 1910-1911 ۋچ. گ» دەپ جازىلعان كىتاپشادا 55 ادامنىڭ اتى- ءجونى تىركەلگەن. «كلاسسنىي جۋرنال اتباسارسكوگو 2-ح ك ل. ناچالنوگو ۋچيليشا نا 1915-1916 ۋچەبنىي گود» دەپ جازىلعان ەكىنشى جۋرنالدا 48 ادامنىڭ ەسىمى بار. دەنى ەر بالالاردىڭ اتى-ءجونى. اراسىندا ءبىر- ەكى قىزداردىڭ ەسىمدەرى كەزدەسەدى. ءبىرىنشى بەتىندە وتكىزگەن ساباقتار بولۋى كەرەك «زاكون بوجي»، «رۋسسكيى يازىك»، «اريفمەتيكا»، «چيستوپيسانىە» دەگەن ءپان اتتارى جازىلىپتى. ءتىپتى ءبىر وقۋشىعا بەرىلگەن انىقتاما (سپراۆكا) قاعازى سول كۇيىندە. وقۋ ورنىن گيمنازيا بولعان دەپ ايتىپ ءجۇرمىز. كلاسس جۋرنالىنىڭ سىرتقى مۇقاباسىندا «باستاۋىش ۋچيليشەسى» دەپ انىق كورسەتىلگەن. اعايىندى كوپەستەر الەكساندر، پەتر، ەۆگرافتىڭ اتباساردىڭ قالا بولىپ قالىپتاسۋىنا قوسقانىن ۇلەستەرى زور»، - دەپ تۇيىندەدى تەمىربەك قاسىمجانوۆ.
فوتو: ت. قاسىمجانوۆتىڭ جەكە ارحيۆىنەن جانە اتباسار تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيىنەن
ايتا كەتسەك، بۇدان بۇرىن اقمولا وبلىسىندا تراكتورمەن جىرتىلعان ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىشتەر تۋرالى جازعان ەدىك.
اۆتور
اسلان وسپانوۆ
