اسكەردەگى اتتەگەن-اي: الىمجەتتىك قاشان جويىلادى
استانا. KAZINFORM - ەلىمىزدىڭ اسكەري بولىمدەرىنە «وتان قورعاۋشىمىن» دەپ شابىتپەن بارعان جاس جىگىتتەر ۇيلەرىنە تابىتپەن ورالىپ جاتىر. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا بۇل ماسەلەگە ەرەكشە توقتالۋى پروبلەمانىڭ اسقىنىپ كەتكەنىن اڭعارتقانداي.
«ءار اتا-انا اسكەرگە كەتكەن بالاسىن مەملەكەتكە سەنىپ تاپسىرادى»
ەل پرەزيدەنتى اسكەر قاتارىندا زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ ساقتالۋى - ايرىقشا ماڭىزدى مىندەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«جاستار اسكەرگە وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە بارادى. جاس ساربازدارىمىز ءوز مىندەتىن الاڭسىز ورىنداۋى ءۇشىن اسكەر قاتارىندا، ەڭ الدىمەن، تەمىردەي ءتارتىپ بولۋعا ءتيىس. قارۋلى كۇشتەر مەن باسقا دا كۇشتىك قۇرىلىمدار وسى تالاپتى مۇلتىكسىز ورىنداۋى قاجەت. ءار اتا- انا اسكەرگە كەتكەن بالاسىن مەملەكەتكە سەنىپ تاپسىرادى. سوندىقتان ساربازداردىڭ دەنساۋلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە، ەڭ الدىمەن، ارميا باسشىلىعى جانە قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ باسشىلارى جاۋاپتى» ، - دەگەن ەدى قاسىم- جومارت توقايەۆ ءوز جولداۋىندا.
جاڭا پەتيتسيا: اسكەرگە 20 جاستان باستاپ شاقىرۋ
جاقىندا ەلىمىزدە اسكەرگە شاقىرۋ جاسىن 18 دەن 20 عا وزگەرتۋ تۋرالى پەتيتسيا پايدا بولدى. قۇجات اۆتورلارى اسكەرگە 20 جاستان باستاپ شاقىرۋدىڭ بىرنەشە سەبەبىن اتاعان:
پسيحولوگيالىق جانە فيزيكالىق تۇرعىدا جەتىلۋ؛
ءبىلىمىن جالعاستىرۋ؛
دەزەرتيرلىك (اسكەردەن قاشۋ) پەن قۇقىقبۇزۋشىلىق دەڭگەيىن تومەندەتۋ؛
اسكەري دايىندىق ساپاسىن جاقسارتۋ.
پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەر بويىنشا، جاسى ەسەيگەن كەزدە اسكەرگە باراتىن جاستاردىڭ اسكەردەن قاشۋ دەڭگەيى ازاياتىن كورىنەدى. شۆەتسيا، گەرمانيا، شۆەيتساريا مەن اۋستريادا اسكەرگە 19-20 جاستان باستاپ شاقىرىلادى ەكەن.
«اسكەرگە شاقىرۋ جاسىن 20 جاسقا دەيىن كوتەرۋ اسكەري قىزمەتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرىپ، جاس ازاماتتاردىڭ مۇددەسىن قورعاپ، قازاقستاننىڭ قورعانىس جۇيەسىندە وڭ وزگەرىستەرگە اكەلەتىنىنە سەنىمدىمىز. وسى ءوتىنىشتى قاراپ، مىندەتتى اسكەري قىزمەتكە شاقىرۋ جاسىن وزگەرتۋ بويىنشا ءتيىستى شارالار قابىلداۋىڭىزدى سۇرايمىز»، - دەلىنگەن قۇجاتتا.
اسكەر، سارباز، وقۋ- جاتتىعۋ
اسكەري بولىمدە زاڭ مەن ءتارتىپ قانشالىقتى ساقتالىپ جاتىر؟ بۇل ساۋالدى ق ر قورعانىس ءمينيسترى رۋسلان جاقسىلىقوۆقا جولداعان ەدىك. حاتقا كەلگەن جاۋاپ بويىنشا، قورعانىس مينيسترلىگى ءۇشىن باستى باسىمدىق جانە نەگىزگى مىندەت - بارلىق اسكەري قىزمەتشىنىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋ.
«بۇل جۇمىسقا بارلىق دەڭگەيدەگى كومانديرلەر اتسالىسادى. وفيتسەرلەر مەن سەرجانتتار اسكەري ۇجىمداردا جارعىلىق ەمەس قارىم- قاتىناستارعا جول بەرمەۋ بويىنشا تۇراقتى تۇردە جۇمىس ىستەپ جاتىر. انونيمدى ساۋالدار، ساۋالنامالار جۇرگىزەدى، قوعامدىق پىكىردى زەردەلەيدى. قۇقىق بۇزۋدى ازايتۋ ءۇشىن ساربازداردى تۋىستارىمەن جانە جاقىندارىمەن بەينەبايلانىسپەن قامتاماسىز ەتەتىن «وتباسىمەن بەينەقوڭىراۋ» جوبالىق سەرۆيسى ىسكە قوسىلدى. بارلىق بولىمشەدە كومانديرلەردىڭ ساربازداردىڭ اتا- انالارىمەن قارىم- قاتىناسى ءۇشىن الەۋمەتتىك چاتتار جۇمىس ىستەيدى. بارلىق كازارمالاردا بەينەباقىلاۋ جۇيەلەرى، اسكەري پوليتسيانىڭ تىرەك پۋنكتەرى جانە پسيحولوگيالىق جەڭىلدەتۋ بولمەلەرى جۇمىس ىستەيدى، كۇن سايىن اسكەري پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مەن مەديتسينالىق پەرسونالدىڭ قاتىسۋىمەن تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلەدى. وسى شارالاردىڭ بارلىعى اسكەري ۇجىمدارداعى مورالدىق- پسيحولوگيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا، جەكە قۇرامنىڭ كوڭىل- كۇيى مەن اسكەري قىزمەت جاعدايىن رەتتەۋگە ىقپال ەتەدى» ، - دەيدى قورعانىس ءمينيسترىنىڭ تاربيە جانە يدەولوگيالىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى شايح- حاسان جازىقبايەۆ.
ءمالىم ەتىلگەنىندەي، اسكەري قىزمەتشىلەر جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىكتە بولادى، ءارتۇرلى وقۋ- جاتتىعۋعا، اۆياتسيالىق ۇشۋ شارالارىنا قاتىسادى جانە باسقا دا تاپسىرمالاردى ورىندايدى. ولار پاندەميا، ءورت ءسوندىرۋ جانە سۋ تاسقىنى سالدارى سياقتى تابيعي جانە تەحنوگەندىك اپاتتاردى جويۋعا تارتىلادى، ياعني اسكەري قىزمەت كەز كەلگەن ۋاقىتتا قاۋىپ- قاتەرگە تولى.
«جاۋىنگەرلىك دايىندىقتىڭ قارقىندىلىعىنا بايلانىستى قاتەر دە ارتتى. قانداي دا ءبىر جاتتىعۋ، قارۋ- جاراق نەمەسە تەحنيكامەن قوزعالىس جاسالماس بۇرىن ءار ۋاقىت كومانديرلەرمەن قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ساقتاۋ بويىنشا نۇسقاۋلار جۇرگىزىلەدى. ماسەلەن، جەكە قۇرامنىڭ قازا بولۋ سانى (تەك قارۋلى كۇشتەر بويىنشا ستاتيستيكا، باسقا كۇشتىك ۆەدومستۆولارداعى اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ قازا بولۋىن ەسەپكە الماعاندا) وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا %30 عا تومەندەدى. ەگەر سوڭعى ءۇش جىلداعى قايتارىمسىز شىعىندار ستاتيستيكاسىن الساق، وندا %19 عا، ونىڭ ىشىندە قاۋىپسىزدىك شارالارىن بۇزۋ ناتيجەسىندە %43 عا، جول- كولىك وقيعاسى - %27 عا جانە ناۋقاستانۋى بويىنشا %24 عا تومەندەۋدىڭ جالپى سەرپىنى بايقالادى» ، - دەيدى شايح- حاسان جازىقبايەۆ.
«سارباز ءولىمىنىڭ 90 پايىزدان استامى اسكەري قىزمەتپەن بايلانىستى ەمەس.. .»
مينيسترلىك كومانديرلەر، تاربيەشىلەر، پسيحولوگتەر جۇرگىزىپ جاتقان جۇمىستارعا قاراماستان، ءوز پروبلەمالارىن جاسىرا وتىرىپ، مەرزىمدى قىزمەتتىڭ اسكەري قىزمەتشىلەرى اسىعىس ارەكەتتەر جاسايتىنىن العا تارتىپ وتىر.
«قازا بولعانداردىڭ 90 پايىزدان استامى اسكەري قىزمەت وتكەرۋمەن بايلانىستى ەمەس ەكەنىن ايتامىز. قر قارۋلى كۇشتەرىندەگى سۋيتسيدتىك جاعدايدى سالىستىرمالى تالداۋ ءبىزدىڭ ارمياداعى سۋيتسيدتەردىڭ سانى الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەرىنىڭ ارميالارىنا قاراعاندا تومەن ەكەنىن كورسەتەدى. ماسەلەن، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا سۋيتسيدتىڭ جالپى سانى مەرزىمدى قىزمەت ساربازدارى اراسىندا %66 عا (3 تەن 1 جاعدايعا دەيىن) ازايدى. سۋيتسيدتەردىڭ باسىم بولىگى اسكەري قىزمەت وتكەرۋمەن بايلانىستى ەمەس ەكەنىن ەسكەرۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، ساربازداردىڭ ءوز- وزىنە قول جۇمساۋى اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ باسقا ساناتتارىنا قاراعاندا ايتارلىقتاي از. ءبىز قارۋلى كۇشتەردەگى ءاربىر ءولىم ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشپايمىز. بۇل ولاردىڭ تۋىستارى مەن جاقىندارى ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە كومانديرلەر ءۇشىن جانە جالپى ارميا ءۇشىن قانشالىقتى اۋىر ەكەنىن انىق تۇسىنەمىز. وكىنىشكە قاراي، ءبىر مەزگىلدە اسكەرگە شاقىرىلۋشىلار اراسىندا جارعىدان تىس فاكتىلەر دە كەزدەسەدى. ەگەر ستاتيستيكاعا جۇگىنەتىن بولساق، وندا جارعىعا جات قارىم- قاتىناستار نەگىزىندە قىلمىستار سانى سوڭعى ءۇش جىلدا %28 عا تومەندەدى. زاڭسىزدىققا جول بەرگەنى ءۇشىن ءبىرقاتار اسكەري قىزمەتشى سوتتالدى» ، - دەلىنەدى جاۋاپتا.
مينيسترلىك اسكەرگە شاقىرىلعان جاستار وتباسىندا، مەكتەپتە، دوستارىنان العان ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى تاربيەمەن كەلەتىنىن العا تارتادى. ءبىر مەزگىلدە اسكەرگە شاقىرىلعان ەكى اسكەري قىزمەتشى اراسىندا قاقتىعىستار تۋىندايتىن كورىنەدى.
«ادەتتە، مۇنداي جاعدايلار ەلەۋسىز سەبەپتەرمەن، اۋىر زارداپتارسىز بولادى. وسى فاكتىلەردىڭ بارلىعىنا بولىمشەلەر مەن اسكەري قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قولباسشىلىعى ۋاقتىلى دەن قويادى. بارلىق بولىمشەدە جاۋاپتى وفيتسەرلەر مەن سەرجانتتار، پسيحولوگتەر، اسكەري پوليسيا وكىلدەرى تۇراقتى نەگىزدە جۇمىس ىستەيدى. كۇن سايىن دەنە تەكسەرۋلەرى، تاۋلىك بويى بەينەباقىلاۋ جۇرگىزىلەدى. وقيعالاردىڭ بارلىق فاكتىسى بويىنشا ءبىز مۇقيات تالقىلاۋلار جۇرگىزىپ، قاتاڭ تارتىپتىك جانە كادرلىق شەشىمدەر قابىلدايمىز. ونىڭ ىشىندە اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى دا بار. اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا اسكەري قىزمەتشىلەر جىل سايىن تەرەڭدەتىلگەن مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتەدى. ال سىرقاتى بار ادامدار اسكەري قىزمەتكە جارامدىلىعىن انىقتاۋ ءۇشىن اسكەري- دارىگەرلىك كوميسسياعا جىبەرىلەدى»، - دەيدى قورعانىس ءمينيسترىنىڭ تاربيە جانە يدەولوگيالىق جۇمىستار جونىندەگى ورىنباسارى شايح- حاسان جازىقبايەۆ.
سونداي- اق ۆەدومستۆو جاۋابىندا «ءومىرىڭدى ساقتا» باعدارلاماسىنان بولەك، قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ ادىستەمەلەرى، الەۋمەتتىك تاۋەكەل كارتالارى اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ قازا بولۋىنىڭ، سۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ جونىندەگى ارنايى كوميسسيانىڭ تاپسىرمالارى، سونداي- اق اسكەري قىزمەتتىڭ ءيميدجى مەن تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ، پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ، اسكەردى تسيفرلاندىرۋ جونىندەگى شارالار كەشەنى باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، سارباز انالار كوميتەتىمەن، جاستارمەن، ارداگەرلەر ۇيىمدارىمەن جانە وقۋ ورىندارىمەن ءوزارا ءىس- قيمىلدا دايەكتى تۇردە ىسكە اسىرىلىپ جاتقانى اتالىپ وتكەن.
«بۇگىندە ەڭ كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتەتىن مىندەتتەردىڭ ءبىرى - جاس ازاماتتاردىڭ ءوزىن- ءوزى تانۋىن قايتا قالىپتاستىرۋ بولىپ وتىر. بۇل جەردە ارمياداعى قىزمەتتى ولار ۋاقىتتى ماقساتسىز ىسىراپ ەتۋ رەتىندە ەمەس، اسكەري بورىشتى ورىنداۋ ءۇشىن قۇرمەتتى مىندەت رەتىندە قابىلداۋى كەرەك. سوندىقتان بۇگىن ءبىز جاستاردى تاربيەلەۋدىڭ بارلىق قولدا بار نىساندارى مەن ادىستەرىن قولدانامىز. ارميانى دامىتۋ مەن كاسىبيلەندىرۋدىڭ، اسكەري قىزمەتتىڭ مارتەبەسى مەن بەدەلىن ارتتىرۋدىڭ بارلىق اسپەكتىلەرى بويىنشا ءىس- شارالار كەشەنىن ىسكە اسىرا بەرمەكپىز»، - دەيدى شايح- حاسان جازىقبايەۆ.
ايتا كەتسەك، 7-قىركۇيەكتە اقتاۋ قالاسىنداعى ق ر ق م اسكەري بولىمدەرىنىڭ بىرىندە ساربازعا وق ءتيىپ، قايتىس بولدى. باتىس وڭىرلىك اسكەري- تەرگەۋ باسقارماسى قاساقانا كىسى ءولتىرۋ فاكتىسى بويىنشا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋدى باستادى. ال كەيىنگى 3 جىل 9 ايدا ۇلتتىق ۇلان قاتارىندا بورىشىن اتقارىپ جۇرگەن 11 سارباز مەرت بولعان.. .
اۆتور
ورالحان قوجانوۆ
