تۇركىلەر تۋرالى اراب دەرەككوزدەرى
دەشتى قىپشاق دالاسىنا VIII عاسىردان باستاپ يسلام ءدىنىنىڭ تارالا باستاۋىمەن بىرگە، ەكى ەل اراسىنداعى مادەني-ساياسي بايلانىستار بۇرىن-سوڭدى بولماعان قارقىنمەن ءجۇردى. تۇركىلەر حاليفاتتىڭ ساياسي ومىرىندە ۇلكەن ماڭىزعا يە بولدى. بۇل جايت اراب تاريحشىلارى مەن جىلناماشىلارىنىڭ تۇركى حالقىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرا ءتۇستى.
اراب دەرەكتەرىندەگى تۇركىلەرگە ارنالعان ەرتە ەڭبەكتەردىڭ ىشىنەن IX عاسىردا يبن ال-فاكيح ال-حامادانيدىڭ «احبار ال-بۋلدان» («ەلدەر تۋرالى حابار») كىتابىنىڭ «تۇركىلەر تۋرالى» تاراۋى مەن XI عاسىرداعى ابۋ-ل-ال يبن حاسسۋلانىڭ «تۇركىلەردىڭ باسقا ساربازداردان ارتىقشىلىعى تۋرالى» شىعارماسىن ايتۋعا بولادى. بۇل قولجازبالاردى بەلگىلى شىعىستانۋشى ا.ز.ۆاليدي (كەڭەستەر ۇكىمەتىنە قارسى كۇرەستە ءمۇستافا شوقايدىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان-اۆت) 1920- جىلى مەشحەدتەگى يمام الي يبن-ريزانىڭ كەسەنەسىنىڭ كىتاپحاناسىنان تاپقان (يران). 1937- جىلى مەشحەد قولجازبالارىنىڭ فوتوكوشىرمەسىن يران ۇكىمەتى ك س ر و عىلىم اكادەمياسىنا تارتۋ ەتكەن. سونىڭ نەگىزىندە ا.پ.كوۆالەۆسكي 1939- جىلى اراب ءتۇپنۇسقالىعىنىڭ ورىسشا اۋدارماسىن جەكە كىتاپ قىلىپ شىعاردى. بۇگىندە ەلەكتروندى جاريالانىمدا جۇرگەن «مەشحەد قولجازبالارى» سول 1939- جىلعى اۋدارمانىڭ نۇسقاسى.
سونداي-اق تانىمال اراب تاريحشىسى ال-يبريدىڭ (XIII ع.) تۇركىلەر تۋرالى ايتقان پىكىرىن دە نازارلارىڭىزعا ۇسىنا كەتكەن ءجون: «تۇركىلەر كوپ ساندى حالىق، ءبىراق ولاردىڭ ەڭ باستى ارتىقشىلىعى - ولار اسكەري ءادىس-ءتاسىلدى جانە سوعىس قارۋلارىن جاساۋدى جەتىك مەڭگەرگەن. سالت اتتى جۇرىستە ولارعا جەتۋ مۇمكىن ەمەس جانە قىلىشتاسۋدا، نايزالاسۋدا، مەرگەندىك ونەردە ولارعا ەشكىم شاق كەلمەيدى» دەيدى.
XIII عاسىر - التىن وردانىڭ ەڭ ءبىر داۋىرلەگەن كەزەڭى. ول ۋاقىتتا جەر بەتىندە ودان قۋاتتى بىردە-ءبىر يمپەريا بولماعان. ياعني، شىڭعىسحان زامانىندا ءومىر سۇرگەن، ەلدىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەتىن ال-يبري «مۇڭعىلداردىڭ» تۇركىلەر ەكەنىن جاقسى بىلگەن.
داۋلەتقالي اساۋوۆ
Baq.kz
