قاي ەلدەردىڭ يادرولىق پوليگونى ءالى كۇنگە دەيىن قولدانىستا

استانا. قازاقپارات - ادامزات جاساعان قارۋلاردىڭ ىشىندە يادرولىق بومبادان وتكەن زۇلماتى جوق. ونى سىناۋ ءۇشىن ⅩⅩ عاسىردا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن يادرولىق الاڭدار اشىلدى.

دۇنيەجۇزى بويىنشا 1945 -جىلدان باستاپ قازىرگى كۇنگە دەيىن 2 مىڭنان استام يادرولىق سىناق وتكىزىلدى. ونىڭ 90 پايىزى ا ق ش پەن كەڭەس وداعىنىڭ اۋماعىندا بولدى. سالدارى اۋىر زارداپتارعا اكەلگەنىن كورگەن مەملەكەتتەر ۋاقىت وتە بۇل پوليگونداردى جاۋىپ، جارىلىستاردى توقتاتتى. الايدا، كەيبىر ەلدەردەگى سىناق الاڭدارى ءالى كۇنگە دەيىن قولدانىستا. وسى ورايدا، قازاقپارات اگەنتتىگى ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ءىرى يادرولىق پوليگونداردىڭ قاي جەردە ورنالاسقانىن جانە ولاردا قانداي سىناقتار وتكەنىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.

الاموگوردو پوليگونى (ا ق ش )

الەمدەگى ەڭ ءىرى سىناق الاڭىنىڭ ءبىرى - الاموگوردو. ول ا ق ش -تىڭ نيۋ-مەكسيكو شتاتىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى الاموگوردو قالاسىنان شامامەن 97 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. يادرولىق سىناقتار ءداۋىرى وسى پوليگوننان باستاۋ الادى. ويتكەنى، ءدال وسى جەردە العاش رەت 1945 -جىلى 16-شىلدەدە «ترينيتي» دەپ اتالاتىن العاشقى يادرولىق قارۋ سىناقتان ءوتتى. كەيىن پوليگون تەك اسكەري ماقساتتار ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە قارۋدىڭ جاڭا تۇرلەرىن سىناۋ باعىتىندا پايدالانىلدى. بۇگىندە الاموگوردو تۋريستىك نىسان سانالادى. مۇندا جىل سايىن 1-قازان مەن 1-ءساۋىر ارالىعىندا ەكسكۋرسيا وتكىزىلەدى.

سەمەي پوليگونى (قازاقستان)

سەمەي پوليگونى 1949 -جىلى العاشقى كەڭەس يادرولىق قارۋىن سىناۋ ءۇشىن ارنايى قۇرىلدى. ول جەر بەتىندەگى كولەمى جاعىنان ەكىنشى ءىرى پوليگون ەدى. وندا قۋاتى بويىنشا الەمدەگى ءتورتىنشى يادرولىق ارسەنال ورنالاستىرىلدى.

جارتى عاسىر بويى قازاق دالاسىندا اتموسفەرالىق، جەرۇستى جانە جەراستى سىناقتارى وتكىزىلدى. ونىڭ سالدارى پوليگوننان 18 مىڭ شارشى شاقىرىم جەردى مەكەندەگەن 1,5 ميلليونعا جۋىق قازاقستاندىقتىڭ دەنساۋلىعىنا تەرىس اسەر ەتتى. ەلىمىزدىڭ شىعىسىندا، بۇرىنعى سەمەي پوليگونى اۋماعىندا رادياتسيالىق لاستانۋ ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر.

تاريحي دەرەكتەرگە ساي، 40 جىل بويى رەسپۋبليكا اۋماعىندا 456 سىناق جاسالدى. ولاردىڭ جالپى قۋاتى 1945 -جىلى حيروسيماعا تاستالعان بومبانىڭ قۋاتىنان 2,5 ەسەگە اسىپ تۇسەدى. جالپى، وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇكىل الەمدە جاسالعان سىناقتاردىڭ 24 پايىزى قازاقستان اۋماعىندا جۇرگىزىلگەن.

ك س ر و ىدىراعان سوڭ، ونىڭ يادرولىق ارسەنالىنىڭ ەداۋىر بولىگى قازاقستاندا قالدى. سول ۋاقىتتا ەلىمىز الەمنىڭ ءتورتىنشى يادرولىق دەرجاۆاسى مارتەبەسىنەن ءوز ەركىمەن باس تارتتى.

اتاپ ايتقاندا، 1991 -جىلى 29-تامىزدا پرەزيدەنت جارلىعىمەن سەمەي يادرولىق پوليگونى جابىلدى. ال 1993 -جىلى ەلىمىز يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ شارتىنا قوسىلدى.

نەۆادا پوليگونى (ا ق ش )

نەۆادا يادرولىق پوليگونى لاس-ۆەگاس قالاسىنان 105 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان. ول 3,5 مىڭ شارشى شاقىرىم اۋماقتى الىپ جاتىر. 1951 -جىلدان باستاپ 1992 -جىلعا دەيىن بۇل جەردە 928 يادرولىق سىناق وتكىزىلدى. 1986 -جىلى رادياتسيانىڭ العاشقى سالدارى انىقتالعاننان كەيىن پوليگوندى جابۋ بويىنشا تۇرعىندار 530 دان استام نارازىلىق اكتسياسىن ۇيىمداستىردى. ولارعا 37,5 مىڭعا جۋىق ادام قاتىستى.

دەگەنمەن، 1992 -جىلدىڭ 23-قىركۇيەگىنە دەيىن پوليگوندا جەراستى سىناقتارى وتكىزىلىپ كەلدى. ودان كەيىن مۇندا جارىلىس تىركەلمەدى. بۇگىندە نيەۆادا يادرولىق پوليگوننىڭ اكىمشىلىگى اي سايىن اۋماقتا تۋرلار ۇيىمداستىرادى. وعان قاتىسۋعا نيەتتىلەر بىرنەشە اي بۇرىن جازىلادى.

نوۆايا زەمليا پوليگونى (رەسەي)

نوۆايا زەملياپوليگونى سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتتىڭ قاتپايتىن پورتتارى ورنالاسقان بولىگىندە قۇرىلعان. بۇل ورىندى پوليگونعا اينالدىرۋعا سەبەپ بولعان فاكتوردىڭ ءبىرى - حالىق سانىنىڭ ازدىعى. قۇرىلىپ جاتقان 1954 -جىلى مۇندا 400 عانا تۇرعىن بولعان.

جالپى، 1955 -جىلدان 1990 -جىلعا دەيىن پوليگوندا 132 جارىلىس بولدى. ونىڭ ىشىندە 1961 -جىلى 30-قازاندا وسى جەردە «ان602» دەپ اتالاتىن ەڭ ءىرى تەرمويادرولىق بومبا سىناقتان ءوتتى. ونىڭ قۋاتى 58 مەگاتونناعا باعالانعان. سونداي-اق، 1969 -جىلى 14-قازاندا نوۆايا زەمليا پوليگونىندا اپات بولدى. وندا جەر بەتىندەگى جارىقتان راديواكتيۆتى گاز بەن بۋ سىرتقا اتقىلاپ، 344 ادام زارداپ شەكتى.

ك س ر و-داعى العاشقى سۋ استىنداعى يادرولىق جارىلىس جانە نوۆايا زەملياداعى العاشقى يادرولىق جارىلىس. 1955 -جىل، 21-قىركۇيەك. فوتو: ك س ر و قارۋلى كۇشتەرى

مۇندا ەڭ سوڭعى يادرولىق قارۋ سىناعى 1990 -جىلى 24-قازاندا ءوتتى. دەگەنمەن، بۇدان كەيىن ول جابىلعان جوق. قازىرگى تاڭدا مۇندا يادرولىق قارۋدى پايدالانۋ جانە ساقتاۋ بويىنشا زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. كوپتەگەن زاماناۋي پوليگوندار سياقتى ول قازىر عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى رەتىندە جۇمىس ىستەيدى.

مارالينگا پوليگونى (اۆستراليا)

ۇلى بريتانيانىڭ بۇرىنعى مارالينگا پوليگونى وڭتۇستىك اۆستراليا شتاتىنىڭ شولىندە ورنالاسقان. اۋدانى - 3,3 مىڭ شارشى شاقىرىم. 1956 -جىلدان 1963 -جىلعا دەيىن مۇندا قۋاتى 1 دەن 27 كيلوتونناعا دەيىن جەتەتىن 7 اتموسفەرالىق جارىلىس جاسالدى. سىناق باستالعانعا دەيىن اۆستراليالىقتار بۇل ايماقتى قاسيەتتى مەكەن ساناعان. سوندىقتان، كوپشىلىگى يادرولىق سىناقتار اياقتالعاننان كەيىن، ياعني 1970 -جىلدان باستاپ وسى وڭىرگە قايتا ورالدى.

بۇرىن پوليگوندا جۇمىس ىستەپ، زارداپ شەككەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن ارداگەرلەردىڭ باستاماسى نەگىزىندە 1984 -جىلدان 2000 -جىلعا دەيىن مارالينگا پوليگونى اۋماعىندا تازارتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن.

لوب-نور پوليگونى (قىتاي)

لوب-نور پوليگونى - شىڭجاڭ-ۇيعىر اۆتونوميالىق اۋدانىنداعى تۇزدى كول ماڭىندا ورنالاسقان. ءدال وسى جەردە قىتاي ءوزىنىڭ العاشقى يادرولىق قارۋىن سىنادى. پوليگون 2,4 مىڭ شارشى شاقىرىم اۋماقتى الىپ جاتىر. مۇندا تۇڭعىش رەت سىناق 1964 -جىلى 16-قازاندا ءوتتى. ال 1967 -جىلى 17-ماۋسىمدا لوب-نور پوليگونىندا العاش قىتايلىق سۋتەگى بومباسى جارىلدى.

كەيىن، ياعني 1996 -جىلدىڭ قىركۇيەگىندە قىتاي يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋ شارتىنا قول قويدى. 2007 -جىلى لوب- نور پوليگونىندا تۋريستەر ءۇشىن ارنايى بازا اشىلدى.

اتولل مۋرۋروا پوليگونى (فرانسيا)

اتولل مۋرۋروا پوليگونىتىنىق مۇحيتىنىڭ وڭتۇستىك بولىگىندەگى ارالداردا ورنالاسقان. 1966 -جىلدان باستاپ فرانتسيانىڭ يادرولىق قارۋ سىنايتىن پوليگونى رەتىندە قولدانىلا باستاعان. 1961 مەن 1996 -جىلدار ارالىعىندا مۋرۋروادا 181 يادرولىق سىناق وتكىزىلگەن. فرانسيا 1998 -جىلى مۇندا سوڭعى رەت سىناق جۇرگىزىپ، كەيىن حالىقارالىق شارتقا قوسىلدى.

پوحران پوليگونى (ءۇندىستان)

بۇل پوليگون رادجاستحان شتاتىنىڭ تار شولىندە ورنالاسقان. 1974 -جىلى 18-مامىردا ونىڭ اۋماعىندا «كۇلىمسىرەگەن بۋددا» اتاۋىمەن العاشقى يادرولىق سىناق وتكىزىلدى. ءۇندىستان وزىندە يادرولىق قارۋدىڭ بار ەكەنىن 1998 -جىلى مامىردا عانا مويىندادى. ول ۋاقىتقا دەيىن اتالعان ەل بيلىگى پوحراندا 5 جەراستى سىناعىن وتكىزىپ ۇلگەرگەن ەدى. بۇگىندە پوليگون قولدانىستا، دەگەنمەن ءۇندىستان وندا سىناقتاردىڭ وتەتىنى نەمەسە جارىلىستاردىڭ بولمايتىنى تۋرالى اقپاراتتى جاريالامايدى.

ايتا كەتەيىك، يادرولىق سىناقتارعا جاپپاي تىيىم سالۋ تۋرالى شارتقا (ي س ج ت ش) 185 مەملەكەت قول قويىپ، ونى 170 ى راتيفيكاتسيالادى. بۇل رەتتى ءۇندىستان، سولتۇستىك كورەيا جانە پاكىستان وعان قول قويماعان.

چاگاي پوليگونى (پاكىستان)

سىناق پوليگونى بەلۋدجيستان پروۆينتسياسىنىڭ ايماعىندا ورنالاسقان. ونى سالۋعا ارنالعان ايماق 1976 -جىلى تاڭدالعان. الايدا مۇندا العاشقى سىناقتار 1998 -جىلى مامىردا ۇندىستانمەن اراداعى كەزەكتى شيەلەنىس كەزىندە وتكىزىلدى. ول جولى يادرولىق قارۋ كوح كامباران تاۋىندا تەسىلگەن ءبىر شاقىرىمدىق جارىققا ورنالاستىرىلىپ، سىناقتان ءوتتى.

پاكىستان بۇگىندە پوليگوندا سىناقتاردىڭ وتەتىنى نەمەسە جارىلىستاردىڭ بولمايتىنى تۋرالى اقپاراتتى جاريالامايدى.

پۋنگي-ري (سولتۇستىك كورەيا)

پوليگون حامگەن-پۋكتو پروۆينسياسى كيلحۋ قالاسىنىڭ ماڭىندا ورنالاسقان. مۇندا العاشقى يادرولىق سىناقتار 2006 -جىلدىڭ 9 قازانىندا وتكىزىلدى. جوبامەن جارىلىستاردىڭ قۋاتى - 1 كيلوتوننا. يادرولىق سىناقتار 2009 -جىلدىڭ 25-مامىرىندا جانە 2013 -جىلدىڭ 12-اقپانىندا وتكىزىلدى. 2016 -جىلدىڭ 6-قاڭتارىندا پۋنگي-ريدە سۋتەگى بومباسىنىڭ جەراستى سىناعى ءوتتى. قازىرگى تاڭدا پوليگون قولدانىستا.

توقتالا كەتسەك، سولتۇستىك كورەيا 1985 -جىلى يادرولىق سىناقتارعا جاپپاي تىيىم سالۋ تۋرالى شارتىنا (ي س ج ت ش) قول قويعان. الايدا، 2003 -جىلى ودان باس تارتىپ، شارتتان شىقتى.

اۆتور:

ءاليحان اسقار