اۆيابيلەتتەردىڭ توقتاۋسىز قىمباتتاۋىنىڭ سەبەپتەرى انىقتالدى
ەلىمىزدە اۋە قاتىناسىنىڭ قۇنى «ۇشىنىپ» تۇر. مىسالى، QazaqAir اۋەتاسىمالداۋشىسى استانادان اتىراۋعا ساپارلاۋ ءۇشىن ءار ادامنان 72740 تەڭگە سۇرايدى. اتىراۋدان كەرى ورالۋ 72991 تەڭگە تۇرادى. ەگەر وتباسىمەن بارسا، جۇزدەگەن مىڭ تەڭگەگە شىعىندالماق.
استانادان الماتىعا ۇشۋ ءۇشىن 47-51 مىڭ تەڭگە تالاپ ەتىلەدى.
سالىستىرساق، تۇركيانىڭ باستى ەكى قالاسىنىڭ: ەل استاناسى انكارا مەن ىستامبۇلدىڭ اراسىنداعى اۋە قاتىناسى 1 ادامعا ورتا ەسەپپەن 46 دوللار (شامامەن 20 مىڭ تەڭگە) تۇرادى. ونىڭ ۇستىنە بۇل ءدال بۇگىنگە ارنالعان باعا. ەگەر ءبىراز بۇرىن ساتىپ الساڭىز، اۆياكومپانيالار جەڭىلدىكتەر بەرەدى. لوۋكوستەرلەر ودان دا ارزان باعا ۇسىنادى.
جالپى، تۇركيا تۇرعىندارى پويىزعا قاراعاندا، ەل ىشىندە ۇشاقپەن ساپارلاۋدى قولاي كورەدى: ارزان ءارى ىڭعايلى. مۇنى وسى ەلگە ساياحاتتاپ بارعان قازاقستاندىقتار جاقسى بىلەدى: اۋەجايلاردا پاسپورتتىق باقىلاۋدان وتكەندە تۇركيا ازاماتتارىنا ارنالعان بەكەتتەگى كەزەك شەتەلدىك تۋريستەرگە ارنالعان بەكەتتەگىدەي ۇزىن بولىپ كەلەدى.
كورشى رەسەيدە اۆيابيلەتتەردى ىزدەۋ جانە برونداۋ سەرۆيستەرى ماسكەۋدەن پەتەربورعا 2489 رۋبلگە (شامامەن 12,4 مىڭ تەڭگە) ۇشۋدى ۇسىنادى. وزبەكستان مەن قىرعىزستاندا دا اۆيابيلەتتەر باعاسى ارزان. سوندىقتان قازاقستاندىق تۋريستەر تۇركياعا جانە باسقا ەلدەرگە بىشكەكتەن ۇشۋعا بوي ۇيرەتە باستادى. ناتيجەسىندە، قىرعىزدىڭ تۋروپەراتورلارى تابىسقا كەنەلدى.
سوندا نەگە ەڭ قىمبات بيلەت قازاقستاندا بولىپ تۇر؟
بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرمەس بۇرىن نارىقتا قالىپتاسقان احۋالعا از-كەم توقتالا كەتكەن ءجون. قازاقستاندا بيىلعى ءبىر عانا مامىر ايىندا اۆيابيلەتتەر ۇشتەن بىرگە قىمباتتاپ شىعا كەلدى. كەيبىر وڭىرلەردە اۋە كولىگىنىڭ قىزمەتتەرى بۇدان الدەقايدا كوپكە ءوستى.
قازاقستاندىق اۆياكومپانيالار بيىلعى I- توقسان قورىتىندىسىندا شامامەن 204,6 ميلليارد تەڭگە تابىس تاپقان. وسىلايشا، پايداسىن بىلتىرعى ۇقساس كەزەڭمەن سالىستىرعاندا بىردەن 71,1 پايىز ارتتىردى: وتكەن جىلعى العاشقى توقسانداعى تابىسى 119,6 ميلليارد تەڭگە بولاتىن.
پايداسىنىڭ وسۋىنە جولاۋشىلار تاسىمالىنىڭ 36 پايىز ارتۋى ىقپال ەتكەن: 3,6 ميلليون جولاۋشىنى تاسىمالدادى. بۇعان قوسا، بيلەت قۇنىن دا توقتاۋسىز كوتەرۋدە.
تاسىمال قىزمەتى بيىلعى مامىردا رەسپۋبليكا بويىنشا ورتا ەسەپپەن 28,9 پايىز قىمباتتادى. وڭىرلەردىڭ اراسىندا «باعا كوتەرىلىسىنەن» كوپ زارداپ شەككەن وڭىرلەر قاتارىندا ماڭعىستاۋ وبلىسى (بۇل وڭىردە اۆيابيلەت باعالارى 63,5 پايىز جوعارىلادى)، اتىراۋ وبلىسى (56,5 پايىز) جانە قىزىلوردا وبلىسى (42,7 پايىز) بار. وزگە وڭىرلەردى دە «باعا بۇلىگىنىڭ» ءورتى شارپىپ جاتىر. اۆيابيلەتتەر باعاسى جەتىسۋ وبلىسىندا - 37 پايىزعا، قوستاناي وبلىسىندا - 28,6 پايىزعا، الماتىدا - 27 پايىزعا، شىمكەنتتە - 25,3 پايىزعا، استانادا - 24,4 پايىزعا ۇلعايدى. باسقاسىندا بۇدان تومەندەۋ، ءبىراق ءبارىبىر ءوسىم تىركەلدى.
قازاقستاننىڭ مۇنايسەرۆيستىك كومپانيالارى وداعىنىڭ باس ديرەكتورى نۇرلان جۇماعۇلوۆتىڭ تۇسىندىرۋىنشە، اۋە تاسىمالى قىزمەتتەرىنىڭ قىمباتتاۋىنا اسەر ەتەتىن باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى - اۆياكەروسين نارىعىنىڭ مونوپوليالاندىرىلۋى. مۇندا ەكى عانا الپاۋىت بار. اۆياوتىن بويىنشا كوتەرمە ساۋدا نارىعىندا «Petrosun» ج ش س-نىڭ ۇلەسى 56,8 پايىز، ال «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ ۇلەسى - 24 پايىز.
سوندىقتان انتيمونوپوليالىق ورگان ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ، وسى سالادا باسەكەلەستىكتى دامىتۋ بويىنشا بىرلەسكەن جۇمىستى باستادى. اتاپ ايتقاندا، باسەكەلەستىكتى دامىتۋ جونىندەگى جول كارتالارى قابىلداندى. سونىڭ ىشىندە ازاماتتىق اۆياتسيا سالاسىنا ارنالعان جول كارتاسى كەلەسى ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان:
• ازاماتتىق اۆياتسيا سالاسىندا باسەكەلەستىكتى دامىتۋدىڭ نەگىزگى كەدەرگىلەرىن جويۋ ءۇشىن نارىققا شامادان تىس مەملەكەتتىك قاتىسۋدى جويۋ شارالارى پىسىقتالادى؛
• «QazaqAir» ا ق، «AirAstana» ا ق اكسيالارىنىڭ مەملەكەتتىك پاكەتى ساتىلادى؛
• جەكەشەلەندىرۋگە دەيىن ونىڭ قۇرامىنان FlyArystan اۆياكومپانياسى جەكە نارىق سۋبەكتىسى رەتىندە ءبولىپ شىعارىلادى؛
• شەتەلدىك اۋە تاسىمالداۋشىلارىنىڭ نارىققا ەركىن كىرۋىنە، ەلىمىزگە رەيستەردى ءوز بەتىنشە جولعا قويۋىنا جول اشاتىن «اشىق اسپان» رەجيمىنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى 2028 -جىلعا دەيىن ۇزارتىلادى؛
• ينفراقۇرىلىمعا قولجەتىمدىلىك شەكتەلگەن: ونى شەشۋ ءۇشىن اۆياوتىندى بولشەك ساۋدادا وتكىزۋشىلەردىڭ اۋەجايلاردىڭ وتىن-ماي قۇيۋ كەشەندەرىنە كەمسىتۋسىز قول جەتكىزۋى بەكىتىلەدى؛
• رەسپۋبليكا اۋەجايلارىندا بالاما وتىن-ماي قۇيۋ كەشەندەرىن سالۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلادى.
قازاقستاندا ىشكى اۆياتاسىمالداۋ 40-تان استام مارشرۋت بويىنشا ورىندالادى. بۇل رەتتە تۇراقتى كوممەرتسيالىق رەيستەردى ەلىمىزدە نەبارى 3 اۆياكومپانيا جۇزەگە اسىرادى.
ناقتىلاساق، «AirAstana» ا ق جانە Fly Arystan نارىقتا - 71,39 پايىز، «SCAT» ا ق - 23,94 پايىز، «Qazaq Air» ا ق - 4,67 پايىز ۇلەسكە يە.
وسى ورايدا «ەير استانا» ا ق-ىنىڭ 51 پايىز اكسيالارىنىڭ باقىلاۋشى پاكەتى مەملەكەتتىك «سامۇرىق- قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنا، قالعان 49 پايىزى - بريتاندىق BAE Systems PLC كومپانياسىنا تيەسىلى.
«Qazaq Air» ا ق-نىڭ اكسيالاردىڭ 100 پايىزى «سامۇرىق-قازىنا» قورىنا تيەسىلى.
«SCAT» ا ق-نىڭ قوس قوجايىنى بار. ءبىرىنشى اكسيونەرى، رەسەيدىڭ تۋماسى، قازاقستاننىڭ ەڭ ىقپالدى بيزنەسمەندەرىنىڭ تور-50 تىزىمىنە كىرەتىن وليگارح ۆلاديمير دەنيسوۆ 57 پايىز باقىلاۋشى پاكەتىن يەلەنگەن. ول «SCAT» ارقىلى تارازداعى اۋليەاتا حالىقارالىق اۋەجايىن، شىمكەنتتەگى اۋەجايدىڭ جاڭادان سالىنىپ جاتقان تەرمينالىن جانە جولاۋشىلاردى چارتەرلىك باعىتتار بويىنشا تاسىمالداۋمەن اينالىساتىن «وڭتۇستىك اسپانى»، «Sunday Airlines» اۆياكومپانيالارىن ءوز باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. ونىڭ سەرىكتەسى ۆ. ا. سىتنيك «SCAT»- تىڭ 43 پايىزىن قانجىعالادى.
«جاڭا قازاقستاننىڭ» ىشكى رەيستەر نارىعىنا بىردە ءبىر شەتەلدىك لوۋكوستەر كىرە المادى. سالدارىنان سالا قاتتى مونوپوليالانعان. اۆياكومپانيالار «كليەنت وزگەلەرگە كەتىپ قالادى» دەپ ەش قورىقپاي، ءارى بيلىكتى دە باسىنىپ، باعانى قالاعانىنشا كوتەرەدى.
باسەكەلەستىكتى قورعاۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ بايلامىنشا،
نارىق ءۇش الپاۋىتتىڭ - «AirAstana» ،«Qazaq Air» ،«SCAT» قولىندا.
سونىڭ كەسىرىنەن، نارىقتا ءوزارا باسەكەلەستىك جوققا ءتان. ءارى سالاعا شەتەلدىك ينۆەستورلار قىزىعۋشىلىق تانىتپايدى.
انتيمونوپوليالىق ورگان تاعى ءبىر تۇيتكىلگە نازار اۋدارتىپ وتىر.
«2018 -جىلى»AirAstana«ا ق لوۋكوستەر رەتىندە Fly Arystan بولىمشەسىن قۇردى. الايدا ءالى كۇنگە دەيىن Fly Arystan جەكە زاڭدى تۇلعا رەتىندە تىركەلمەگەن جانە وندا»ازاماتتىق اۋە كەمەلەرىن پايدالانۋشىنىڭ سەرتيفيكاتى«جوق. Fly Arystan»AirAstana«ا ق قۇرىلىمىندا جۇمىس ىستەيدى: ول شىعىس جانە كىرىستىڭ بولەك ەسەبىن جۇرگىزبەيدى جانە تيىسىنشە اۆياكومپانيا مەن ونىڭ بولىمشەسىنىڭ قىزمەتىندە، ونىڭ ىشىندە باعا بەلگىلەۋ ماسەلەلەرى بويىنشا اشىقتىق جوق»، - دەپ ءتۇسىندىردى اگەنتتىك.
بۇرىنعى بيلىك ىشكى نارىقتا اۆيابيلەتتەردىڭ قىمباتتاۋىنا مىقتى نەگىز قالاپ بەردى. 2015 -جىلعى قازاندا ىشكى باعىتتاردا جولاۋشىلاردى اۆياتاسىمالداۋ نارىعى مەملەكەتتىك رەتتەۋدەن شىعارىلدى. سونداعى ۇكىمەتتىڭ دايەكتەمەسى - قازاقستاندا اۆياكومپانيالار ءوز بيلەتتەرىنىڭ باعاسىن سۇرانىسقا سۇيەنە وتىرىپ بەلگىلەيدى، ياعني باعانى نارىق انىقتايدى. الايدا ول نارىقتا ءادىل باسەكەنىڭ جوقتىعىن حالىقتان جاسىرىپ قالدى.
ەنەرگەتيكا مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، وتاندىق اۆياوتىن ءوندىرىسى ەڭ جوعارى دەگەندە، جىلىنا 650 مىڭ توننادان اسپايدى. ال جولاۋشىلار اعىنىنىڭ ءوسۋىن ەسكەرە وتىرىپ، وتاندىق كومپانيالاردىڭ اۆياوتىندى تۇتىنۋى جىلىنا 1 ميلليون توننادان استى. تيىسىنشە، اۆياوتىن تاپشىلىعى جانە ونىڭ باعاسىنىڭ ارتۋى بايقالادى.
بۇل دا اۆيابيلەت قۇنىنىڭ قىمباتتاۋىنا سوقتىردى. سەبەبى، بيلىك اۆياتسيالىق وتىنعا جۇمسالاتىن شىعىنداردىڭ ءوسۋىن وتەۋ ماقساتىندا اۆياكومپانيالارعا ءوز جولاۋشىلارىنان وتىن الىمىن (توپليۆنىي سبور) جيناۋعا رۇقسات ەتتى. ءبىراق ەگەر اۆياكەروسين ارزانداسا، بۇل الىم بيلەت قۇنىنا قوسىلماۋى شارت.
سول سەبەپتى، ەلىمىزدە اۆياتاسىمال قىزمەتتەرى ارزانداۋى ءۇشىن ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ، اۆياوتىندى جەتكىزۋدە پارازيت بولىپ وتىرعان دەلدالدىق قىزمەتتەردى جويۋعا جانە اۆياوتىندى ۇزدىكسىز جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. دەگەنمەن، ول سالانى دا مونوپوليستەر جاۋلاعانىن ەسكەرسەك، بۇدان دا ناتيجە شىقپاي تۇر.
مىسالى، اۆياكەروسين ىرگەلەس وزبەكستاندا جانە كاسپيي بويىنشا كورشى ازەربايجاندا ارزان. سوندىقتان شەتەلدىك اۆياكومپانيالار ءوز مارشرۋتى بويىندا وتىنى قىمبات قازاقستاندى اينالىپ ءوتىپ، وسى ەكى ەلگە ايالدايدى، اۋە كولىگىنە اۆياكەروسيندى سولاردا قۇيىپ الادى. وسىنىڭ ارقاسىندا، ءارى رەسەي مەن بەلارۋستىڭ سانكسيا استىندا قالۋى ناتيجەسىندە بۇگىندە وزبەكستان مەن ازەربايجان ءبىزدىڭ ايماعىمىزداعى اۆياحابقا اينالدى.
تۇيىقتان شىعۋ ءۇشىن قازاقستان ۇكىمەت اۆياوتىن وندىرۋشىلەردى ءوز ءونىمىن اۆياكومپانيالارعا دەلدالسىز، تىكەلەيى جەتكىزۋگە مىندەتتەدى. الايدا مونوپوليستەر ءوز باعاسىن ەش دەلدالسىز-اق، وزدەرى كوتەرىپ جاتىر.
قورىتا ايتقاندا، مونوپوليستەردىڭ جەتەگىندە كەتكەن بۇل سالا «جاڭا قازاقستاننىڭ» جۇرتىن ءازىر ارزان بيلەتپەن جارىلقايىن دەپ تۇرعان جوق. كەرىسىنشە، تەك قىمباتشىلىق بەلەڭ الا بەرمەك.
دەرەككوز: inbusiness.kz
