ءيت جەككەننەن امان قايتقان قازاق

استانا. قازاقپارات- التايدىڭ التىن مونشاعىنداي مولدىرەگەن اتاقتى مارقا كولمەن ، جۋسان ءيسى بۇرقىراپ ، توبىلعىسى تۇرلەنگەن بوكتەر بوكەنباي نايمان جالمەنبەت اۋىلدارىنىڭ سوڭعى ەكى عاسىردان بەرگى اتا قونىسى بولاتىن.

ەلى كوشكەن جەر جەتىم دەگەندەي قازىرگى كەزدە تۇرعىن جۇرتى ازايىپ جەتىمسىرەپ تۇرعانمەن ءوز كەزىندە جالمەنبەتتىڭ ءتورت تۇلىك مالى شۇرقىراپ ، قارا قازانى بۇرقىراعان كەرەمەت ءبىر بۇلا داۋرەن باستان وتكەن ەدى.

التى قانات اق وردانىڭ تورىندە وتىراتىن جالمەنبەتتىڭ ءبيى نۇرعازى بۇكىل اۋىلدىڭ ارقا تۇتار اعاسى، رۋدىڭ ۇيتقىسى بولعان دەيدى.

ول كىسىنىڭ ايبىندىلىعى سونشا بەتىنە تۋرا قاراي الماۋشى ەدىك دەپ وتىرادى ەكەن كەيىنگى كوز كورگەن جۇرت. نۇرعازى ءبيدى ەلدىڭ سىيلايتىنى سونشا اۋىلىنىڭ سىرتىنان اتتى كىسى اتىنان ءتۇسىپ ، اتىن جەتەكتەپ جاياۋلاپ وتەتىن بولعان.

نۇرعازى بي پاۆلودارعا تۇيەمەن كەرۋەن جۇرگىزىپ شاي، كەزدەمە، استىق تاسىتىپ جالشى قوسشىسىنا دەيىن قىلداي ءبولىپ تەڭ تارقاتىپ بەرىپ وتىرادى. كوممۋنيزمنىڭ كوكەسى قازاقتىڭ اۋىلدارىندا بولعان عوي، بۇكىل اۋىلدىڭ قىستىق ، كۇزدىك سوعىمدارىنا دەيىن ءبىر جەردەن سويىلىپ ، تاراتىلىپ بەرىپ وتىرعان ەكەن.

جالمەنبەتتەردىڭ بۇل مامىراجاي ءومىرى ۇزاققا سوزىلمادى. 1928-جىلى ماسكەۋدەن كوتەرىلگەن قارا قۇيىن قازاق دالاسىنىڭ دا شەتىنە ىلىنگەن ەدى. باي كۋلاكتاردى قۋدالاۋ ناۋقانى قازاق جەرىندە دە باستالدى. مۇقىم ەلدى اسىراپ وتىرعان تالاي بايلارمەن بيلەردى شەتىنەن كوگەندەپ ۇستاپ اكەتىپ جاتتى. بودان ەلدىڭ تۇياق سەرپەر شاماسى قالماعان كەز. بۇدان بۇرىن ءار جەردە بۇرىق ەتە قالاتىن قىزىل ۇكىمەتكە قارسى ۇلتتىق كوتەرىلىستەر ءبىر جولا تىنىشتاندىرىلعان، باس كوتەرەر بوزداقتاردىڭ ءبارى شەتىنەن ۇستالىپ اتىلىپ قالعانى يتجەككەنگە ايدالىپ جاتقان تۇس ەدى.

كەدەيدىڭ كۇنى تۋىپ، ساتقىنداردىڭ تاسى ورگە دومالاپ تۇرعان زامان باستالدى.

وسىنداي كۇندەردىڭ بىرىندە باي مەن ءبيدى قيداي سىپىرىپ كەلە جاتقان قىزىل اسكەرلەر مۇزداي قارۋلانعان بەتى بوكەنبايدىڭ بوكتەرىنە ساۋ ەتە قالعان، جول باستاۋشى تۋرا تارتىپ نۇرعازىنىڭ التى قانات اق ۇيىنە ات باسىن تىرەگەن.

اسكەرلەر سىرتتا تۇرعان ءبيدىڭ ەكىنشى ۇلى قيماديمەن سويلەستى.

- نۇرعازى ۇيدەمە؟

- جوق، مارقاكولگە كەتكەن.

- قاشان كەلەدى؟

- بىلمەيمىن.

- ايەلىڭ ەكەۋىڭ بىزبەن بىرگە جۇرەسىڭدەر...

وسىلاي قىسقا سويلەسكەن قىزىل اسكەرلەر ەكىنشى ۇلى قيماديدى ۇستاپ اكەتتى، ءبىراز كۇننەن سوڭ يتجەككەنگە ايدالدى دەگەن حابار كەلدى.

ارتىندا ەڭ ۇلكەنى توعىز جاسار شيەتتەي التى بالا شىرىلداپ قالا بەرگەن. ال قيمادي اتامىزدىڭ ايەلى قىزىل ۇكىمەت ۇستاعان 3000 ايەلمەن بىرگە ايداۋدا كەتىپ بارا جاتقاندا جول بويىنداعى جىراعا جاسىرىنىپ قالادى دا جولدا كەزدەسكەن ءبىر بالانىڭ ات ارباسىنا وتىرىپ ۇيىنە قاشىپ كەلەدى. 3000 ايەل ازبا؟! ايداۋدا كەتىپ بارا جاتىپ بىرەۋى تولعاتىپ جاتادى دەيدى، ال بىرەۋلەرى بوسانىپ جاتادى دەيدى.

قىزىل اسكەردىڭ ءوزىن ۇستاۋعا كەلە جاتقانىن ەستىگەن نۇرعازى بي سودان ءبىر كۇن بۇرىن شەكاراداعى القابەك وزەنىنىڭ بويىندا وتىرعان كۇيەۋ بالاسى بالتابايدىڭ ءۇيىن بارىپ پانالايدى.

ەرمەنتاي، سەرمەن دەگەن ەكى بالدىزىن جىبەرىپ ارتتا قالعان قاتىن بالاسىن كوشىرىپ اكەلە جاتقاندا جولدا قىزىل اسكەرلەر بايبىشەسىن اتىپ ءولتىرىپ كەتەدى.

ول كىسىنىڭ جانىندا تۇرعان نەمەرەسى امان قالعان ەكەن، ءۇستى باسىنا ادامنىڭ قانى مەن ميى شاشىراعان بەتى قاشىپ كەلەدى.

سونىمەن قىزىل ۇكىمەتتىڭ تۇقىم قالدىرماي قىراتىنىنا كوزى جەتكەن نۇرعازى اتامىز التى نەمەرەسىن الىپ (1جاسپەن 10جاس ارالىعىندا). ارعى بەتتەگى كەرەي ىشىنە بارىپ ونداعى از اۋىل جالمەنبەتكە قوسىلادى. جالمەنبەتتەر باسىنا ءۇي تىگىپ بەرەدى. كەلەسى جىلى نۇرعازى بي ەلۋ نەشە جاسىندا قايتىس بولادى.

25 جاسىندا يتجەككەنگە ايدالعان قيمادي اتامىز سولتۇستىك پوليارعا تاياۋ جەردەگى لاگەردە اۋىر ەڭبەك ىستەيدى. كۇن شىقپايتىن جەردە تۇردىق ، جارىق جاعىپ جۇمىس ىستەيمىز دەپ ايتىپ وتىرادى ەكەن.

سونىمەن ءبىراز جىل وتكەندە ءبىر كۇنى اتاممەن اتتاس قيمادي دەگەن ادامنىڭ تۇرمەدەن بوسايتىنى تۋرالى حابار تاراپ ونى اسكەرلەر ىزدەپ تاپپايدى.

سونىمەن ءدال پويەز جۇرگەلى تۇرعاندا اتامىز مەن قيماديمىن دەپ سولداتتىڭ جانىنا جەتىپ بارعاندا اسىعىپ تۇرعان سولدات : شىق پويەزعا دەيدى. پويەزبەن نەشە كۇن نەشە ءتۇن ءجۇرىپ قازاقستان شەكاراسىنا كىرىپ وسكەمەنگە تاياۋ قىزىلجار دەگەن جەرگە كەلگەندە پويەزدان سەكىرەدى.

امان ەسەن سول ماڭداعى قارىنداسىنىڭ ۇيىنە كەلسە كۇيەۋ بالاسى دا سوتتالىپ كەتىپ قارىنداسى ءبىر قىزىمەن جالعىز وتىر ەكەن.

اعاسىنا بارلىق ءمان ءجايدى ايتىپ بەرەدى. ەكەۋى بىرگە قىتايعا وتپەكشى بولادى. سونىمەن كۇندىز ۇيىقتاپ تۇندە ءجۇرىپ وتىرىپ امان ەسەن ارعى بەت التايداعى ەل شەتىنە ىلىنەدى. ەلدەن سۇراي-سۇراي ءور التايداعى قارا ەرتىستىڭ باسىندا وتىرعان بالا شاعاسىنا امان ەسەن قوسىلعان ەكەن.

ەرزات زايتحاننىڭ (قيمادي شوبەرەسى) facebook پاراقشاسىنان الىندى