تارالاڭدا تۋىپ تورتكۇل دۇنيەگە تانىلدى: بوكسشى، قىتاي قازاعى توقتاربەك تاڭاتقان تۋرالى نە بىلەمىز
وسىناۋ ءدۇبىرلى دودادا شەت مەملەكەتتەر اتىنان سىنعا ءتۇسىپ، شارشى الاڭداعى ايقاستاردا ۇلت ابىرويىن اسقاقتاتىپ، جۇلدەگە يە بولعان ۇلتى قازاق بوكسشىلارى تۋرالى دا ءبىراز ايتىلدى. سولاردىڭ ءبىرى قىتايداعى قازاق قانداسىمىز - توقتاربەك تاڭاتقان.
ميللياردتار ەلىندە دۇنيە ەسىگىن اشىپ، سول ەلدىڭ تۋى استىندا رينگكە شىعىپ، جۇدىرىقتاسىپ جۇرگەن، تاشكەنت تورىندە جاسىنداي جارقىراپ، نەبىر مىقتىلاردى جولدان تايدىرىپ، الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتانعان، قىتاي قۇراماسىنىڭ ەنشىسىنە تيگەن جالعىز مەدال يەگەرى قانداسىمىز توقتاربەك تاڭاتقان جايىندا قازاقپارات ءتىلشىسى ءبىرشاما دەرەكتەردى وقىرمانعا ۇسىنادى.
تارالاڭنان تورتكىل دۇنيەگە تانىلدى
«قانداس» دەگەن ءسوزدى ەستي قالساق بىردەن وزگە ەلدە تۋىپ، سول ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇلتى قازاق باۋىرلارىمىز ەسىمىزگە ورالا كەتەدى. بەيرەسمي دەرەككوزدەرگە سۇيەنسەك، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاننان بولەك الەمنىڭ 40 تان استام ەلىندە 6 ميلليونعا جۋىق ەتنيكالىق قازاقتار تۇرىپ جاتىر. سول ەلدەردىڭ ءبىرى - قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى. قازىر شىعىستاعى كورشىمىزدە 2 ميلليونعا جۋىق قانداس بار دەلىنەدى. قىتاي قازاقتارى نەگىزىنەن ىلە، تارباعاتاي جانە التاي ايماقتارىندا شوعىرلانعان.
مىنە، سول التاي ايماعىنىڭ كىرە بەرىسىندەگى الاعاق قالاشىعىنا قارايتىن اياداي عانا تارالاڭ دەگەن اۋىل بار. بىلعارى قولعاپ كيىپ، بوكس ارقىلى كۇللى الەمگە اتى تانىلعان توقتاربەك تاڭاتقان سول اۋىلدىڭ تۋماسى.
اۋىل اتى تارالاڭ اتالعانىمەن توڭىرەگىن تاۋ قورشاعان جەرى شۇرايلى، تابيعاتى كوركەم، ءوڭىردى مەكەن ەتكەن قانداستارىمىزعا جايلى، قۇتتى جەر. توقتاربەك وسى اۋىلدا كىندىك قانى تامىپ، ات جالىن تارتىپ مىنگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرى.
ول 1996-جىلى 18- قاراشادا قاراپايىم وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى تاڭاتقان قازاقتىڭ قاتارداعى قاراپايىم شارۋا ادامى. نەگىزگى كاسىبى دە كۇنكورىسى دە - مال شارۋاشىلىعى. كادىمگى سابادا ءپىسىپ العان سارىمايىن، قايناتقان قۇرت-ىرىمشىگىن ساتىپ كۇنكورىس جاسايدى. اۋىلدا مال ۇستاپ، ءسۇت ونىمدەرىن ساتىپ، بالالارىن وقىتىپ، جەتكىزگەن. اناسى دا قاراپايىم شارۋا قىزمەتكەرى. توقتاربەكتىڭ وزىنەن ۇلكەن جاقىپبەك ەسىمدى ءبىر عانا اعاسى بار ەكەن. توقتاربەك ءۇيدىڭ كەنجەسى. اعاسى ۇيلەنگەن. سپورتقا سونشالىقتى قاتىسى جوق. وسى اياداي وتباسىنان شىعىپ، سپورتتى جانىنا سالا سەرىك ەتكەن توقتاربەك قانا ەكەن.
بوكسقا العاش باۋلىعان باپكەرى كىم؟
توقتاربەك مەكتەپ تابالدىرىعىن ءوزى تۋعان تارالاڭدا اتتاعانىمەن 2004-جىلى وتباسىمەن بىرگە الاعاق قالاشىعىنا كوشىپ كەلىپ، ارى قاراي وقۋىن سوندا جالعاستىرادى. بالا كۇنىنەن ەلگەزەك، نامىسشىل جاس بالا جاڭا ورتاعا كەلگەن ساتتەن اۋىل بالالارىمەن جۇدىرىقتاسىپ، تەنتەكتىگىمەن دە كوزگە ءتۇسىپتى. قايتپاس قايسارلىعىمەن تانىلىپتى. مۇنى سىرتتاي سەزىپ، بايقاپ جۇرگەن اكەسى تاڭاتقان بالاسىنىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ، قابا اۋدانىنداعى بەلگىلى بوكس باپكەرى مۇرات بوشاي ۇلىنا توقتاربەكتى الىپ بارادى.
باپكەر دە «بولايىن دەپ» كوزىنەن وت جانىپ تۇرعان بالانى بىردەن قابىلداپ، قامقورلىعىنا العان. ءوز ۇيىنە جاتقىزىپ، بوكسقا باۋلۋدىڭ الىپپەسىن باستايدى. سونىمەن الەمدىك دەڭگەيدەگى بولاشاق بوكسشىنىڭ سپورتتاعى العاشقى قادامى وسىلاي باستالىپتى.
وسى تۇستا «مۇرات بوشاي ۇلى كىم؟» دەگەن سۇراق تۋادى. وزگە ەلدە جۇرسە دە، ءوز ۇلتى ءۇشىن ەرىنبەي ەڭبەك ەتىپ، قىتايداعى ات توبەلىندەي از عانا قازاقتان وليمپيادا جۇلدەگەرىن شىعارعان، ميلليارد حالقى بار ەلدەگى بوكستان تالاي شاكىرتتىڭ توماعاسىن سىپىرعان جالعىز قازاق باپكەرى بار. ول - مۇرات بوشاي ۇلى.
مۇرات بوشاي ۇلى ۇزاق جىلدار بويى ق ح ر التاي ايماقتىق بوكس قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەدى. بۇگىنگە دەيىن تالاي تاستۇلەكتىڭ قاناتىن قومداپ، ۇيادان ۇشىرعان باپكەردىڭ العاشقى شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى 2008-جىلعى بەيجىڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى - قانات يسلام.
مىنە، وسىنداي بوكس الەمىندە وزىندىك ورىنى بار قانات يسلام ءوزىنىڭ ءبىر سۇحباتىندا العاشقى باپكەرى مۇرات بوشاي ۇلى تۋرالى «قىتايدا بوكس 1986-جىلدان باستاپ دامي باستادى. التايدىڭ قابا اۋدانىندا العاش رەت مۇرات بوشاي ۇلى دەگەن اعامىز بوكس ونەرىن ۇيرەندى. تۋعان اعام ەرلان سول باپكەردەن ءتالىم الدى. مەن دە مۇرات بوشاي ۇلىنىڭ شاكىرتى بولدىم. ۇستازىم اعامدى اۋىلدا دايىندادى. ول بوكستان وبلىستىق جارىستارعا قاتىسىپ ءجۇردى. 6-7 جاستان باستاپ سول كىسىلەردىڭ قالاي جاتتىققانىن كورىپ ءوستىم. ماعان ونىڭ دا اسەرى بولۋ كەرەك. سپورتتاعى ءومىرىم وسىلاي باستالدى»، - دەپ ەسكە الادى.
باپكەردىڭ شاكىرتى اتاپ وتكەن سول قىتايداعى التاي ايماعىنا قاراستى قابا اۋدانى بۇگىندە بىلعارى قولعاپ سايىپقىراندارىنىڭ مەكەنى اتانىپ كەتكەن. وعان باستى سەبەپ - مۇرات بوشاي ۇلى نەگىزىن قالاعان اۋدانداعى بوكس مەكتەبى.
مىنە وسى مەكتەپتىڭ تۇعىرىن كوتەرىپ، تۋىن بيىكتەتىپ جۇرگەن بىلىكتى باپكەر تۋرالى بۇگىندە ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەيدى. توقتاربەك تاڭاتقاننىڭ العاشقى باپكەرى دە وسى - مۇرات بوشاي ۇلى!
2011-جىلى العاش التاي ايماعى بويىنشا ءوز سالماعىندا چەمپيون اتانعان توقتاربەكتىڭ جەڭىستەرى ارى قاراي جالعاسا بەردى. جاسىنداي جارقىلداپ ءوسىپ كەلە جاتقان جىگىتكە باپكەرلەر نازارى اۋا باستايدى. ناتيجەسىندە سول جىلدىڭ قاراشا ايىندا شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى اۋدانىنداعى بوكس كومانداسىنا شاقىرتۋ الادى. وسى ولكەلىك كوماندا ساپىندا ءجۇرىپ، 4 جىل بويى قاتارىنان باس جۇلدەنى قانجىعاسىنا بايلاپتى.
توقتاربەك شىڭجاڭ قۇراماسىندا ءجۇرىپ-اق، قىتايدىڭ ىشكى ولكەلەرىندە جىل سايىن ۇيىمداستىرىلاتىن ءىرى جارىستارعا قاتىسىپ، قارسىلاستارىن قوعاداي جاپىرادى. قازاق بالاسىنىڭ جويقىن جۇدىرىعىن كورىپ، ءبىلىپ جۇرگەن بوكستان قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى 2017-جىلى قازان ايىندا ونى مەملەكەتتىك قۇراما قاتارىنا شاقىرادى.
ول قىتايدىڭ مەملەكەتتىك ۇلتتىق قۇراماسىنا قوسىلا سالا بىردەن 75 كەلى سالماقتا باق سىنايدى. كەيىننەن ۇلتتىق قۇراما باپكەرلەرى ونى توكيو وليمپياداسىنا دايىنداۋعا كىرىسەدى.
بۇل ورايدى ءمۇلت جىبەرمەگەن توقتاربەك وليمپيادا ويىندارىنا جولداما ساراپقا سالىنعان دودادا كوزدەگەنىنە جەتىپ، جاھاندىق دوداعا قاتىسۋعا مۇمكىندىك الادى. وكىنىشكە قاراي، توكيو تورىندە توقتاربەكتىڭ باعى جانبادى.
ايتپاقشى، توقتاربەك توكيو وليمپياداسىنا دەيىن «قىتايدىڭ بوكس كورولى» اتاعىن 2017، 2019، 2020 جانە 2021-جىلدارى ءتورت رەت جەڭىپ الدى. بۇل - قىتايدىڭ ءوزى ىشىندە عانا وتەتىن ەڭ بەدەلدى جارىستاردىڭ ءبىرى. سىياقىسى دا قوماقتى.
توقتالا كەتەتىن جايت، توقتاربەك قىتاي قازاقتارى اراسىنداعى بوكسشىلاردان وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسقان ەكىنشى قازاق بالاسى. ودان بۇرىن كاسىپقوي بوكسشى قانات يسلام قىتاي تۋى استىندا 2004-جىلى افينى وليمپياداسىنا قاتىسقانىن، 2008-جىلى بەيجىڭ وليمپياداسىندا قانجىعاسى قولا مەدالمەن «مايلانعانىن» بىلەمىز. مىنە، وسى قاناتتان كەيىن قىتايداعى قانداستار اراسىنان توقتاربەك ەكىنشى رەت وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسقان بوكسشى بولدى.
تاشكەنتتەگى تاريحي جۇلدە
مىنە، كۇنى كەشە تاشكەنت تورىندە وتكەن الەم بىرىنشىلىگىندە توقتاربەك تاڭاتقان كۇمىس جۇلدەگە قول جەتكىزدى. ول الەم چەمپيوناتىنداعى العاشقى جەكپە-جەگىن ارمەنيالىق حامباردزۋم اكوپيانعا قارسى وتكىزىپ، تورەشىلەردىڭ ءبىراۋىزدان شەشىمىمەن جەڭىسكە جەتتى. ال ەكىنشى ايقاسىندا ماروككولىق موحامەد اسساگيردى نوكاۋتپەن جەڭدى. ءۇشىنشى ايقاسىندا مىسىرلىق ابدەلگاۆۆاد سالاحپەن شەبەرلىك بايقاسىپ، ونى دا ەكىنشى راۋندتا نوكاۋتپەن جارىس جولىنان تايدىرادى.
ەڭ قىزىعى ءارى تاماشا تارتىسقا تولى ايقاس شيرەك فينالدا بولدى. توقتاربەك تاڭاتقان سەنساتسيا جاساپ، ەكى دۇركىن وليمپيادا جەڭىمپازى، الەم چەمپيونى كۋبا قابىلانى اتانىپ جۇرگەن ايگىلى ارلەن لوپەستان ايلاسىن اسىرىپ جارتىلاي فينالعا شىعادى. فينالعا شىعۋ ءۇشىن ول يسپانيالىق، ءتۇبى رەسەيلىك گازيماگومەد جاليدوۆپەن جۇدىرىقتاسىپ، ونىڭ دا وسال تۇسىن تاپتى.
وسىلايشا فينالعا سۇرىنبەي جەتىپ، چەمپيوندىق اتاق ءۇشىن ايقاستا قازاقستاندىق نۇربەك ورالبايمەن قولعاپ ءتۇيىستىردى.
اسا تارتىستى وتكەن جەكپە-جەك قورىتىندىسى بويىنشا تورەشىلەر قازاقستاندىق بوكسشىنى جەڭىمپاز دەپ تاپتى.
اۆتور: كۇنسۇلتان وتارباي
