بۇگىن - جەڭىس كۇنى
گەرمانيا اسكەرى ك س ر و اۋماعىنا شابۋىل جاساعان 1941 -جىلدىڭ 22-ماۋسىمى ت م د ەلدەرىنىڭ رەسمي تاريحىندا 4 جىلعا سوزىلعان الاپات سوعىستىڭ باستالعان كۇنى بولىپ ەسەپتەلەدى. كەز كەلگەن سوعىس ەكونوميكانىڭ دامۋىن ونداعان جىلعا ارتقا شەگەرىپ، ۇلتتىڭ تۇرمىس ساپاسى مەن دەموگرافيالىق الەۋەتىن تەجەيتىنى حاق. سوندىقتان، سوعىستىڭ بىتكەنى تۋرالى حاباردى «قارا قاعازدار» مەن قالىپتان تىس ازاپتى جۇمىستان جاۋىر بولعان حالىقتىڭ «جەڭىس» دەپ قابىلاۋى زاڭدىلىق.
ك س ر و ءۇشىن جەڭىستى جاقىنداتۋعا وداق قۇرامىنداعى قازاق ك س ر-نىڭ قوسقان ۇلەسى زور. 1939 -جىلى وداق كولەمىندە جۇرگىزىلگەن حالىق ساناعى بويىنشا قازاقستاندا 6,2 ميلليون ادام تۇرعان. 4 جىلدا قازاق دالاسىنان 1 ميلليون 200 مىڭ ازامات مايدانعا اتتانىپ، ونىڭ 601 مىڭى قايتىپ ورالمادى.
100 مىڭنان استام قازاقستاندىق سوعىستاعى ەرلىگى ءۇشىن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى وردەن، مەدالدەرمەن ماراپاتتالدى. ونىڭ ىشىندە 99 مايدانگەر كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى جانە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى اتاقتارىن يەلەندى.
«سوۆەت- گەرمان سوعىسى كەزىندە جاۋعا اتىلعان 10 وقتىڭ توعىزى شىمكەنتتەگى قورعاسىن زاۋىتىندا قۇيىلدى» دەپ كەلەتىن ءتامسىل قالعان. سوعىس جىلدارىندا قازاقستان جالپى وداق بويىنشا مىس قۇيماسىنىڭ %30 ىن، مارگانەتس كەنىنىڭ – 60، مىس كەنىنىڭ – 50، ۆيسمۋتتىڭ – 65، پوليمەتالل كەندەرىنىڭ - 70 جانە مىرىش ءونىمىنىڭ %85 ىن ءوندىردى.
سوعىس جىلدارىنداعى رەسمي ستاتيستيكاعا ساي، شايقاسقا جارامسىز بالا- شاعا مەن قاريالاردىڭ، جارىمجاندار مەن ايەلدەردىڭ تىلداعى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان مايدانعا 500 مىڭ توننادان استام استىق، 230 مىڭ توننادان استام كارتوپ پەن كوكونىس، 250 مىڭ توننادان استام ەت، 300 مىڭ توننادان استام ءسۇت، 1,7 ميلليون توننا ءجۇن، 2,5 ميلليون دانا جىلى كيىم جىبەردى. ۇرىسقا دەپ 110 مىڭنان اسا جىلقى، جاۋدان ازات ەتىلگەن اۋداندارعا ارناپ 500 مىڭنان استام مال جونەلتكەن. تىلداعى قازاقستاندىقتاردان 1941-1945 -جىلدارى سوعىس تەحنيكالارىن جاساۋعا 480,3 ميلليون رۋبل جيناپ الىندى.
1941-1944 -جىلدارى رەسپۋبليكاعا 300 مىڭنان استام نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلى، 45500 قاراشاي، 406000 شەشەن مەن ينگۋش، 21150 بالقار، 2200 قالماق، 4500 قىرىم تاتارلارى، 27600 مەسحەت تۇرىكتەرى جانە باسقا دا ۇلت وكىلدەرى جەر اۋدارىلدى.
1949 -جىلى ك س ر و بويىنشا كەزەكتى ساناق جۇرگىزىلۋى كەرەك بولاتىن. دەگەنمەن، بيلىك ونى وتكىزۋدى تاعى 10 جىلعا كەيىنگە قالدىردى. سوندىقتان، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالار الدىندا 6,2 ميلليون حالقى بولعان قازاقستاندا قاندى مايداننان كەيىن قانشا ادام قالعانى جايلى ناقتى دەرەك جوق.
ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ 26-ساۋىردەگى مالىمەتىنە سايكەس، ەلىمىزدە قازىر 237 ارداگەر بار.
ەسكە سالا كەتسەك، بيىل اكىمدىكتەردىڭ ۇسىنىسى نەگىزىندە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس مايدانگەرلەرىنە 1,5 ميلليون تەڭگەدەن كەم ەمەس سومادا قاراجات تولەنەدى.
