اقىننىڭ ازۋى - جاركەن بودەش ۇلىنىڭ جىر جيناعى تۋرالى

استانا. قازاقپارات- اقىن جاركەن بودەش ۇلىنىڭ ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنا ۇسىنىلعان «جۇلدىزتاس» اتتى جىر جيناعىنىڭ رەداكتورى بولعاندىقتان، بۇل تۋىندىنىڭ قىرى مەن سىرىنا ءبىرشاما قانىقپىن دەسەم دە بولادى.

كىتاپ «اتامۇرا» باسپاسىنان جارىق كوردى. جيناققا ەنگەن ولەڭ-جىردىڭ ءاربىر ءۇتىر، نۇكتەسىنە دەيىن قاداعالاپ، ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بار زەيىنىمدى سالىپ، قۇمارلانا وقىپ شىقتىم.

قولجازباسىن تاپسىرعان اقىن: «جۇلدىزتاستىڭ» ەندىگى تاعدىرى، باۋىرىم، سەنىڭ قولىڭدا»، - دەدى. اقىننىڭ بۇل تىلەگى ماعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەگەندەي بولدى. ىسكە كىرىستىم. قولجازبانى پاراقتاي باستادىم. العاشقى بەتىندەگى «ازۋ ءتىس» دەگەن ولەڭ كوزىمە وتتاي باسىلدى. بۇل ولەڭدى بۇرىن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنەن وقىعان بولاتىنمىن. ولەڭ «ءبىر ولەڭ - ءبىر الەم» ءمۇشايراسىندا جۇلدەلى ورىن العانى دا ەسىمە ءتۇستى.

ازۋىن قاعىپ السا -

اۋىزىنا قان تولار.

ايدىن اينىپ، قاعى قالسا -

اققۋ-قازى جار سوعار.

بۇل بەتاشارىنا بەرىلگەن ەپيگراف. سيرەك كەزدەسەتىن ادەبي ءتاسىل. ويتكەنى، اقىننىڭ ءوز ولەڭىنەن الىنعان. العاشىندا توسىرقاپ قالعانىممەن «ازۋ ءتىس» جىرىنا باعدارلاپ تۇرعان وسى ءبىر شۋماقتىڭ ءوزى شىعارمانىڭ نەگىزگى وزەگى ىسپەتتەس، ءار جولى داۋىستى دىبىستان باستالاتىن اسسونانس تۇرىندەگى كۇشەيتىلگەن شىمىر ويدىڭ قۋات-قارىمىنداي ەكەن. تاۋەكەل دەپ «ازۋ ءتىستى» وقي باستادىم.

پەيىلى كەڭ ەل ەدىم، ەشكىمگە جوق جازىعىم،

ەركىن وسكەن ءبورى ەدىم، جول-جونەكەي ازىعىم.

اقسيىپ ءبىر كۇلگەندە اي مەن كۇنگە شاعىلىپ -

الداسپانداي جارقىلدار التى قارىس ازۋىم.

الداسپانداي جارقىلدار ازۋ ءتىسىم - ايبارىم،

ايبارىمنىڭ بارىندا ەسكە تۇسەر قايداعىم:

بارەكەلدى! كەنەتتەن بۇيىعىپ قالعان ويىم جازىلىپ، سەرگىپ سالا بەردىم. ءسوز جوق، رۋحتى جىر. «الاڭ دا الاڭ، الاڭ جۇرت» دەپ تولعانعان قازتۋعان، «تولعامالى الا بالتا قولعا الىپ، توپ باستادىم، وكىنبەن» دەگەن دوسپامبەت، «كۇلدىر كۇلدىر كىسىنەتىپ، كۇرەڭدى مىنگەن» اقتامبەردى، شالكيىز، بۇقار سياقتى ۇلى جىراۋلار جىرىمەن ۇندەسەتىن زاڭدى جالعاسىنداي بولعان اقىندى مارقۇم ەسەنباي دۇيسەنباي ۇلى اعامىز بەكەر جاركەن جىراۋ دەپ اتاماعان ەكەن-اۋ دەپ ءبىر توقتادىم.

«ازۋ ءتىس» - تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ، تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ كۇردەلى دە قيىن تاريحىن تولعاعان تۋمىسى بولەك تۋىندى بولىپ شىقتى.

بىرىنشىدەن، «ازۋ ءتىس» - قازاق دەگەن قاهارمان حالىقتىڭ قايىسپاس قاجىرى، بەت قاراتپاس اشۋ-ىزاسى، كەگىنىڭ، ەرلىك پەن ەلدىگىنىڭ كەپىلى.

ەكىنشىدەن، ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق رۋحتىڭ اسقاق دابىلى.

ۇشىنشىدەن، «ازۋ ءتىس» - ءتىلى مەن ءدىلىنىڭ، عاجايىپ ونەرىنىڭ الدىرماس قورعانى، قامقورشى قورمالى.

تورتىنشىدەن، «ازۋ ءتىس» - قازاقتىڭ ۇلان-بايتاق دالاسىن، اسقار تاۋ، ايدىن كولىن، وزەن-دارياسىن بىلايعى جاۋدان قورعاپ قالعان ايبىنى كۇشتى ەرلىك جىگەرى، نامىس قايراعى.

بەسىنشىدەن، بولاشاققا اداستىرماي اپاراتىن تەمىرقازىعى.

«ازۋى باردىڭ ازىعى جولدا»، «ازۋى جوقتىڭ ازىعى جوق». وسىنى بىلگەن اككى جاۋ - باسقىنشى يمپەريالار قازاقتى وتارعا اينالدىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازۋىن قاعىپ الۋعا ارەكەت ەتكەن. ءدال وسى تۇستا اقىننىڭ وزىنە جۇگىنەلىك.

كەنەكەڭنىڭ ازۋىن -

احاڭداردىڭ ازۋىن -

جاقاڭداردىڭ ازۋىن -

ءاليحاننىڭ ازۋىن -

ماعجاننىڭ ازۋىن -

جاۋىزدىق قاعىپ العان كۇن،

زورلىعىن كوردىم زاماننىڭ.

قورلىعىن كوردىم جالعاننىڭ.

قاسىرەت تاۋىن ارقالاپ،

كۇنىم باتتى قانتالاپ،

ايىم باتتى شالقالاپ،

قاراۋىتىپ شارتاراپ.

قولدىراپ قىزىل يەگى، ساۋدىراپ اسىل سۇيەگى

ازۋسىز قالدى اق وردام،

ازۋسىز قالدى التى الاش.

ازۋسىز قالدى ءدىلىم دە،

ازۋسىز قالدى ءتىلىم دە.

نەتكەن قاسىرەت! نەتكەن تاعدىر بۇل! وسى ءبىر وتارشىلدىق وكتەمدىكتەن ءبىزدى تەك تاۋەلسىزدىك قانا قۇتقاردى. اقىن ايتقانداي:

قابىل عىپ اللا تىلەكتى،

الاشىم قايتا ءدۇر ەتتى،

بوستاندىقتىڭ ساۋلەسى قازىعىمدى بەكىتتى.

ازۋىمدى تۇلەتتى.

دوس كوڭىلى مارقايىپ،

سىندى وكتەمشىل جاۋ ساعى.

تامساندىردى الەمدى

تاۋەلسىز تۇڭعىش تاڭ ءسارى.

قازىعى مىقتى بولعان سوڭ،

ازۋى مىقتى بولعان سوڭ،

قازاقتىڭ قايسار بالاسى تاس شايناپ،

مۇز قاۋسادى.

كوپ جاساعان جىراۋداي

الاتاۋدىڭ باسى اپپاق،

اسپان اشىق، جول نۇرلى.

استاناسىن جاساقتاپ،

ەسىل بويلاپ قوندىردى.

دەمەك، تاۋەلسىزدىك مۇقالعان ازۋدى قايراپ جەتىلدىردى. ورنىندا بار وڭالدى، وشكەنىمىز جاندى. ازۋلى قازاقتى بۇدان بىلاي ەشكىم دە بيلەپ-توستەپ، قورلاي المايدى. ازۋلى قازاقتىڭ ەرتەڭى جارقىن. اقىن ازۋسىزدىقتىڭ ازابىن عۇمىر بويى ۇمىتپاستاي ەتىپ، تايعا تاڭبا باسقانداي انىق تا قانىق، باتىل دا باتىر جىر جولدارىمەن ورنەكتەيدى. مىسالى:

تەلەگەي تەڭىز سارقىلسا،

جوتاسى تاۋداي كيت عارىپ،

ازۋى جوق پەندەنىڭ اۋزىنا كەتەر ءيت سارىپ.

قولدىراعان يەكتى قۇجىناعان قۇرت جەيدى.

ازۋسىز قالعان ارىستاننىڭ

اتىنان قويان ۇرىكپەيدى.

ازۋسىز قالعان حانداردىڭ،

قارۋسىز قالعان پاڭداردىڭ -

ەتەگىمەن داليعان قۇلدار قولىن سۇرتپەيدى.

وسى ولەڭ جولدارىن وقىپ وتىرعاندا اللا تاعالا مۇنداي باقىتسىزدىقتى، مۇنداي بەيشارالىقتى ادام بالاسىنىڭ باسىنا بەرمەسىن دەپ يمانىڭدى ۇيىرەرىڭ حاق.

اقىن تاۋەلسىز قازاق ازاماتتارىن قىراعىلىققا، ساقتىققا شاقىرادى. قوعامدا بولىپ جاتقان كەلەڭسىزدىكتەردى شىمبايىنا باتىرىپ ايتادى. «ازۋ ءتىس» جىرىنىڭ تاعى ءبىر اتتاپ وتۋگە بولمايتىن تۇسى بار. ول - اشكوزدىك پەن جەمقورلىق جايىندا. يمانسىز الاياقتاردا ازۋ ءتىس قايدان بولسىن، تەك تويمايتىن قۇلقىن، قورقاۋلىق عانا بار. اقىنشا ايتساق:

ازۋسىزدار قاشاندا زاماننىڭ وبىر قوناعى،

الدىنا دايىن اس قويساڭ شاينامايدى، وبادى.

ونداي ىندەتتەن يماندىلىق قانا قۇتقارماق.

«ازۋ ءتىستىڭ» قادىر-قاسيەتىن ەكى اياقتى ادامدار عانا ەمەس، ءتورت اياقتى حايۋاندار دا جاقسى بىلەدى. اڭ پاتشاسى ارىستان مەن جولبارىستى بىلاي قويعاندا، ازۋى التى قارىس كوكجال ءبورى ارانى اشىلىپ، ابدەن اشىققان كەزدە قوتانداعى قويعا شابۋىلداۋعا جورتىپ كەلە جاتقاندا، اۋىلدىڭ ساق توبەتتەرى ونىڭ ءيىسىن الىستان سەزەدى ەكەن. ايتاقتاعان كۇزەتشىنىڭ ايعايىنان «شابىت» العان الگى توبەتتەر بۇعىپ جاتقان قاسقىردىڭ ۇستىنەن تۇسكەندە ءبورى تەك قانا ازۋىن اقسيتىپ كورسەتىپ، ايبات شەكسە بولعانى تەبىتىپ، ارسىلداپ، كۇرسىلدەپ، كۇبىنىپ تۇرعان ءداۋ-ءداۋ توبەتتەر ءجۇنى جىعىلىپ، ءار جاققا جان ساۋعالاپ زىتىپ وتىرادى ەكەن. مىنە، اقىننىڭ «ازۋى باردىڭ - ازىعى بار» دەيتىنى وسىعان سايادى.

ءبىز ازۋلىلاردىڭ اۋزىنان امان شىققان حالىقپىز. ەگەر ءبىز كەشەگى كەنەسارىنىڭ باسىن تاپساق، ازۋلى ايبارىمىزدى قاستەرلەپ كيە تۇتار ەدىك-اۋ. ىزدەدىك، تابا المادىق.

ءبىراق اقىن ايتقانداي:

ابىلاي حاننىڭ ازۋىن،

ءتاڭىرتاۋداعى رايىمبەكتىڭ ازۋىن،

قۋباس اتتى قابانبايدىڭ ازۋىن

شاپىراشتى ناۋرىزبايدىڭ ازۋىن،

قانجىعالى بوگەنبايدىڭ ازۋىن،

كوكشەدەگى ەر باياننىڭ ازۋىن، -

مۇراجايدان تاپپايمىن، تەك سانامدا ساقتايمىن.

اقىن ۇلتىمىزدىڭ قۇندى مۇرالارىن، اسىل جادىگەرلەرى مەن ۇلى بابالار ەسىمىن وشىرمەي ماڭگى ساقتاۋعا ۇندەيدى.

حالقىمىز «ازۋ ءتىسى - التى قارىس»، «ازۋىن ايعا بىلەگەن»، «ازۋلىنىڭ اۋزىنا تۇسپە» دەگەن جىرعا بەرگىسىز شەشەندىك، شەجىرەلى سوزدەر كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز ءمانىن جويعان جوق. مۇنى دا اقىن نازاردان تىس قالدىرماعان. كەرەك دەسەڭىز، وسىنداي رۋحى ۇستەم تامسىلدەر اقىننىڭ شابىتىنا شابىت قوسقانى كامىل.

اقىن جاركەن بودەش ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى سوڭعى جىلدارى تولايىم سىن ماقالالار جازىلىپ، ءتىپتى عىلىمي اينالىسقا دا ەنگىزىلە باستادى. سونىڭ ءبىرى، ءبىرى عانا ەمەس بىرەگەيى كورنەكتى اقىن تەمىرحان مەدەتبەكتىڭ «اقىن مەن اتاجۇرت» اتتى ماقالاسى. جاركەن اعانىڭ زامانداسى تەمىرحان مەدەتبەك ونىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ولەڭىن تالداي كەلىپ، بىلاي دەيدى.

«مەن وسى ولەڭنەن ماحامبەتتىڭ «اۋ، قىزعىش قۇس، قىزعىش قۇس، ەل قورىعان مەن ەدىم، مەن دە ايرىلدىم ەلىمنەن. كول قورىعان سەن ەدىڭ، سەن دە ايرىلدىڭ كولىڭنەن. اسپاندا ۇشقان قىزعىش قۇس، سەنى كولدەن ايىرعان لاشىن قۇستىڭ تەپكىنى، مەنى ەلدەن ايىرعان حان جاڭىگىردىڭ ەكپىنى» دەپ قايتارا سوعىپ، قايىرىلا سويلەيتىن عاسىرلار استىنان ەستىلگەن «لاشىن قۇستىڭ» قاناتىنىڭ سۋىلىن؛ ماعجاننىڭ «ساعىمى سايران قۇرادى، بورانى ۇلىپ تۇرادى، قىس - اق كەبىن، جاز - سارى، ورمانى جوق، شۋى جوق، سۋى جوق، ماڭگى ولىك ساحاراسى. سارى ارقا دەگەن جەرىم بار. نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن - سول ارقامدى سۇيەمىن» دەپ جەرى ءۇشىن ەت جۇرەگى ەلجىرەپ، سۇيەگى ۇگىتىلىپ تۇرعان «سۇيەمىن» ولەڭىنىڭ وتتاي ىستىق لەبى مەن دەمىن، تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ «ارۋانا جاۋدىڭ قولىنا تۇسسە بوتاسىن شايناپ ءولتىرىپ، قارالى موينىنى قايتادان ارتقا بۇرماستاي حالگە كەلتىرىپ، جەرىنە تارتىپ وتىرادى ەكەن مونشاقتاپ جاسى بوزداۋمەن، ومىراۋىن شەرگە تولتىرىپ» دەگەن ءارى قايسار ءارى قاسىرەتتى جولدارىنداعى ەرەك ەكپىندى اعىستى سەزىنگەندەي بولاسىڭ».

قالامگەردىڭ اقىنعا بەرگەن باعاسىنا قوسارىمىز دا، الارىمىز دا جوق. «تەڭىز ءدامى تامشىدان» دەگەندەي كەڭ تىنىستى، قازاق پوەزياسىندا وزىندىك قولتاڭباسىمەن جارقىراپ جۇرگەن اقىننىڭ قوعام، ادام جايلى فيلوسوفيالىق ولەڭدەرىنىڭ ىشىنەن ءبىر عانا «ازۋ ءتىس» اتتى ولەڭىنەن العان اسەرىمىزدى تىلگە تيەك ەتتىك. «ازۋ ءتىس» جىرىن اقىن اق تىلەكپەن اياقتايدى.

تاس توبەمدە وينايدى جارقىلداعان

جاسىن كەپ،

ساۋىسقانداي ساقسىنام،

قاپاسقا قيار باسىم جوق.

جاراتقاننان تىلەيمىن:

ۇلتىم ءۇشىن تىلەيمىن،

جۇرتىم ءۇشىن تىلەيمىن -

ەل يەسى پاتشانىڭ ازۋى مۇقالماسىن دەپ،

جۇيكەسى جۇقارماسىن دەپ.

بۇل تىلەك بۇكىل حالىقتىڭ تىلەگى. الاش جۇرتىنىڭ تىلەگى! كەشەگى ارىستارىمىزدىڭ ارمانى ورىندالىپ، بۇگىندە اۋزىن ايعا بىلەگەن ىرگەلى ەگەمەن مەملەكەتكە اينالدىق. تاۋەلسىزدىگىمىز باياندى، ەلدىگىمىز تۇعىرلى، ازۋىمىز امان بولسىن، اعايىن.

اقىن جاركەن بودەش ۇلىنىڭ بايگەگە قوسقان ازۋلى تۇلپارىنا ساتتىلىك تىلەيمىز!

سەرىك قاليەۆ،

ق ر مادەنيەت قايراتكەرى.(2012-جىل)