اتىراۋ ارحيۆىنەن ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ايتىلماي جۇرگەن ءانى تابىلدى
ءاننىڭ ءسوزىن اقىن، جازۋشى بەرقايىر امانشين جازعان. بۇل تۋرالى ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى اققالي احمەت ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
- اققالي قابيجان ۇلى، كومپوزيتور ءشامشى قالداياقوۆتىڭ بۇرىن بەيمالىم بولىپ كەلگەن ءانىن قايدان تاپتىڭىز؟
- تاريحشى رەتىندە وڭىرلىك، الماتىداعى ۇلتتىق ارحيۆتە، رەسەيدىڭ ماسكەۋ، سانكت-پەتەربۋرگ، ورىنبور، استراحان قالالارىنداعى مەملەكەتتىك ارحيۆتەرىندە جۇمىس ىستەدىم. سول كەزدە قازاق تاريحىنا، الاش قايراتكەرلەرى سەكىلدى ۇلتىمىزدىڭ تۇلعالارىنا قاتىستى قۇندى مالىمەتتەردى جيناۋعا تىرىسامىن.
ويتكەنى، رەسەي ارحيۆتەرىندە حالقىمىزدىڭ تاريحىن تەرەڭدەتۋگە قاجەتتى قۇندى دەرەكتەر وتە كوپ. اسىرەسە، قازاقتىڭ اۋىز ادەبيەتىنە قاتىستى جۇمباقتار، جاڭىلتپاشتار، ەرتەگىلەر، قايىم ايتىس، قىز بەن جىگىت ايتىسىنا ماتەريالداردى الىپ كەلدىم.
ال، «قازاق ءۆالسىنىڭ كورولى» اتانعان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ حالقىمىزدىڭ جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ، تولەگەن ايبەرگەنوۆ، سابىرحان اسانوۆ، مۇحتار شاحانوۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ، قادىر مىرزاليەۆ، نۇرسۇلتان ءالىمقۇلوۆ، زاكىر شۇكىروۆ، عافۋ قايىربەكوۆ، نۇتفوللا شاكەنوۆ سەكىلدى تانىمال اقىندارىمەن شىعارماشىلىق بايلانىس ورناتقانىن بىلەمىز.
اسىرەسە، جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆپەن بىرگە جازعان «مەنىڭ قازاقستانىم» ءانى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءانۇرانىنا اينالدى.
ومىردەن ەرتە وتكەن اقىن تولەگەن ايبەرگەنوۆپەن اتىراۋعا كەلگەن ساپارىندا «اق ەركە، اقجايىق» ءانىن جازعان. كومپوزيتوردىڭ اقىن، جازۋشى، اۋدارماشى بەرقايىر امانشينمەن بىرگە «ايشا قىز» اتتى ءان جازعان ەكەن.
بۇل ءان بۇرىنعى وبلىستىق «سوتسياليستىك قۇرىلىس» (قازىرگى «اتىراۋ») گازەتىنىڭ 1959 -جىلعى 15-مامىرداعى سانىندا نوتاسىمەن جاريالانعان.
گازەت تىگىندىسىن اتىراۋ وبلىستىق مەملەكەتتىك ارحيۆىنىڭ قورىنان تاپتىم.
- كومپوزيتوردىڭ بۇل ءانى تۋرالى ونەر ادامدارى بىلە مە ەكەن؟ ونەر زەرتتەۋشىلەرىنە حابارلاسىپ كوردىڭىز بە؟
- شىندىعىندا، ءشامشى اعامىزدىڭ ءالى جارىققا شىقپاعان ءانى كوپ بولۋى مۇمكىن. سوڭعى جىلدارى سونداي اندەرىنىڭ كەيبىرى ورىندالىپ ءجۇر. ءبىراق ءدال وسى ءاننىڭ راديودان، نە تەلەباعدارلامالاردان ورىندالعانىن كورمەدىم.
سول سەبەپتەن، بۇل ءان قىزىعۋشىلىعىمدى تۋدىرعانى راس. قازاقتىڭ ونەرىن، حالىق اندەرى مەن كومپوزيتورلارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە ءشامشى قالداياقوۆتىڭ شىعارماشىلىعى زەرتتەپ جۇرگەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى يليا جاقانوۆقا حابارلاسقان ەدىم.
ونەر زەرتتەۋشىسى ءشامشىنىڭ ءالى دە جارىققا شىقپاعان، ءتىپتى جوعالىپ كەتكەن اندەرى بارىن ايتتى. الايدا، كومپوزيتوردىڭ «ايشا قىز» ءانىن ەستىمەگەن.
بۇل ءان تۋرالى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، مادەنيەت قايراتكەرى، قازاق راديوسىنىڭ «التىن قور» ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى التىن يمانبايەۆادان دا سۇراپ كوردىم. ول بۇل ءاننىڭ التىن قوردا جوق ەكەنىن ايتتى.
- بۇل ءاننىڭ جەرگىلىكتى باسىلىمدا جاريالانۋ سەبەبىنە ءۇڭىلىپ كوردىڭىز بە؟
- مۇنىڭ مىناداي سەبەبى بولۋى مۇمكىن. «ايشا قىز» ءانىنىڭ ءسوزىن جازعان بەرقايىر امانشين 1954-1959 -جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن.
ال، ءان وبلىستىق گازەتكە جاريالانعان كەزدە قالاگەر قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ گۋريەۆ وبلىستىق بولىمشەسىنىڭ حاتشىسى بولعان.
مۇنايلى وڭىرگە قىزمەتىن اۋىستىرىپ كەلگەن كەزدە ءاندى نوتاسىمەن جەرگىلىكتى گازەتكە بەرگەن بولۋى مۇمكىن دەپ توپشىلايمىز.
- اقىننىڭ كىتاپتارىندا بۇل ءاننىڭ ءماتىنى بار شىعار...
- بەرقايىر امانشيننىڭ بىرنەشە كىتابى بار. ماسەلەن، «ولەڭدەر» (1954)، «جىلقىلى اۋىل» (1955)، «بۇتاقتاعى بۇلبۇلدار» (1958) اتتى كىتابى جارىق كورگەن.
ءبىراق، بۇل توپتامالارىندا اتالعان ءاننىڭ ءماتىنىن تابا المادىق. انگە اينالعان ولەڭ ءماتىنى 1978 -جىلى «جازۋشى» باسپاسىنان جارىق كورگەن «جايىق جەلى» جانە «قۇتتى مەكەن» (1984) كىتاپتارىنا جاريالانىپتى.
نەگە ەكەنى بەلگىسىز، ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ءار جىلدارى جارىق كورگەن كىتاپتارىندا دا بۇل ءاننىڭ نوتاسى ەنبەگەن.
- «قازاقپارات» وقىرماندارىنا ءاننىڭ ءماتىنىن ۇسىنا الاسىز با؟
- ارينە، بۇل ءان ءشامشى اعامىزدىڭ ارتىندا قالعان شىعارماشىلىق مۇراسىنا قوسىلۋى ءتيىس.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
ايشا قىز
مۋزىكاسىن جازعان ءشامشا قالداياقوۆ
تەكستىن جازعان بەرحايىر امانشين
جايىقتىڭ جاعاسىندا جاسىل مايسا
ءبىر ۇيدە سۇلۋ قىز بار اتى ايشا.
تۇسىنان كۇندە وتەمىز قول بۇلعاپ،
بىزدەردى بايقامايدى ول قالايشا؟
بىزدەردى بايقامايدى ول قالايشا؟
ايشا - قىز، كەل جايىققا، ءمىن قايىققا،
ايدىنعا سەرۋەندەپ شىعايىق تا.
جۇرەگىن جيىرما جىگىت ۇسىنعاندا،
ءجۇرۋىڭ سەنىڭ جالعىز ىلايىق پا؟
ءجۇرۋىڭ سەنىڭ جالعىز ىلايىق پا؟
ايشا - قىز، سەن وقۋعا، ءبىز تەڭىزگە
ارماندا تۇسىنىسپەي كەتەمىز بە؟
جۇرەگىن جيىرما جىگىت ۇسىنعاندا،
تىم قاتال بولماساڭشى سەن دە بىزگە.
تىم قاتال بولماساڭشى سەن دە بىزگە.
