قادىر ءتۇنى، ورازا، كۇنا ارەكەتتەر تۋرالى - يمام نۇرلان بايجىگىت ۇلىمەن سۇحبات

استانا. قازاقپارات - قاسيەتتى رامازان ايى ءوز مارەسىنە جەتىپ قالدى. بۇگىن بارشا مۇسىلمان قاۋىم قادىر ءتۇنىن قارسى الادى.

قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، بيىل قادىر ءتۇنى 17 ى ساۋىردەن 18 نە قاراعان تۇنگە كەلىپ وتىر. قادىر ءتۇنىنىڭ قاسيەتى - ادامزاتتى ەكى الەمنىڭ باقىتىنا جەتەلەيتىن جانە جاقسىلىق پەن جاماندىقتى، دۇرىس پەن بۇرىستى اجىراتاتىن ءسات. وسى ورايدا قازاقپارات ءتىلشىسى يمام، تەولوگ نۇرلان بايجىگىت ۇلىمەن قادىر ءتۇنىنىڭ قاسيەتى مەن ورازا ۇستاۋ فيلوسوفياسى تۋرالى اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ەدى.

- نۇرلان بايجىگىت ۇلى، قادىر ءتۇنىن قالاي قارسى الۋ كەرەك؟

- قادىر ءتۇنى ماڭىزدى جانە ۇلى تۇندەردىڭ ءبىرى. حاديستەر وسى ءتۇننىڭ مارتەبەسى مەن ماڭىزدىلىعىن ەرەكشە اتاپ وتەدى. ءبىزدىڭ پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ايەلى ايشاعا ءبارىن ايتتى دۋا مىنانى وقىڭىز: «ايت: اللاحۋمما ينناكا 'افۋۆۆۋن تۋحيببۋ ل- 'افۆا فا 'فۋ ' انني» («اللا تۋرالى! شىنىندا دا، سەن كەشىرۋشىسىڭ، كەشىرگەندى ۇناتاسىڭ، مەنى كەشىرشى». وسى دۋانى كوبىرەك وقۋ كەرەك. سونداي-اق، پەندە اللا الدىندا ناماز باسقا دا دۇعالاردى وقۋ كەرەك.

- قادىر ءتۇنى قارساڭىندا قازاقستاندىقتارعا تاعى قانداي ۇسىنىستار بەرەسىز؟

- ءبىز وسى ءتۇندى قالاي قارسى الۋ كەرەكتىگى تۋرالى ءوز ەرەجەمىزدى قالىپتاستىردىق. سونىڭ ءبىرى وسى تۇندە ۇيىقتاماۋعا قاتىستى. دەگەنمەن، تۇندە ەمەس تاڭ الدىندا ۇيىقتاماۋ ماڭىزدى. كوبىسى ءتۇنى بويى ۇيىقتامايدى، ال تاڭەرتەڭ شارشاپ، ۇيىقتاپ كەتەدى. تاڭ اتىپ كەلە جاتقاندا ۇيىقتاماي، دۇعا ەتۋ جاقسى. قادىر تۇنىنەن كەيىن كوپ ادامدار مەكتەپكە، جۇمىسقا كەشىگىپ بارادى. بۇل ءىس قۇپتالمايدى. قادىر ءتۇنىن قارسى الام دەپ ءتۇنى بويى ۇيىقتاماي شالا ۇيقىمەن جۇمىسقا كەشىگىپ بارعان ءجون ەمەس. ادامدار مۇنى ءتۇسىنۋى كەرەك. مۇنداي شارتتى ەشكىم قويمايدى. ارينە، ەگەر ءسىز ءتۇنى بويى ۇيىقتاي الماساڭىز، دۇعا وقىپ، نيەت ەتكەن بۇل جاقسى. الايدا، ەگەر كەلەسى كۇنى ورىنداۋ كەرەك ماڭىزدى نارسەلەر بولسا، تاڭ اتقانعا دەيىن ۇيىقتاپ، تاڭەرتەڭ ويانىپ، دۇعا ەتىپ، جۇمىسقا بارعان دۇرىس.

- قادىر ءتۇنىن قارسى الۋ تۋرالى كۇنتىزبەدە ناقتى بەلگىلەنگەن ۋاقىت جوق قوي؟

- ءيا، بەلگىلى ءبىر كۇن جوق. كوپتەگەن عالىمدار بۇل ءتۇن رامازان ورازاسىنىڭ 27- كۇنىنە ياعني 17-18-ءساۋىر ارالىعىندا تۇسەدى دەپ سانايدى. الايدا، قادىر ءتۇنىن ءدال وسى كۇنى كەلەدى دەپ ەشكىم ناقتى ايتا المايدى.

- كوپ ادامدار ادەتتە، قادىر تۇنىنە الدىن-الا دايىندالىپ، داستارحان جايىپ، قىدىر اتانى كۇتەدى. بۇنىڭ ءدىني راسىممەن قانداي بايلانىسى بار؟

- بۇل ءدىني راسىممەن بايلانىستى ەمەس. ەت اسىپ، تاتتىلەر ءپىسىرىپ، داستارحان جايۋدىڭ، قوناقتاردى شاقىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ەڭ باستىسى اللاعا دۇعا ەتۋ جانە عيبادات ەتۋ. قادىر ءتۇنى كەيبىرەۋلەر قوناقتار شاقىرىپ جاتادى. دەگەنمەن، ءسىز شارشاپ، شارشاپ ۇيىقتايسىز. ەگەر ءسىز اۋىزاشار بەرسەڭىز، بۇل باسقا ماسەلە. قىدىر اتا جوق، قىدىر پايعامبار بار. ءبىز قىدىر پايعامبار كەلەدى دەپ قاتە ويلايمىز. «قىدىر دارىسىن» دەگەن ءسوز بار، ول اللادان جاقسىلىق كۇتۋ دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان بۇل تۇندە ەشكىمدى كۇتپەڭىز. كەيبىرەۋلەر دەنەنى دىرىلدەپ، كەنەتتەن جىلى نەمەسە سۋىق بولعانىن ايتادى. ولار مۇنداي وزگەرىستەردى قىدىر اتا ۇيىنە كىرگەندەي قابىلدايدى. نەگىزىندە ولاي ەمەس.

- يسلامعا سەنۋشىلەر جىل سايىن ورازا ۇستاپ، يگى ىستەر جاساۋعا تىرىسادى. ورازانىڭ فيلوسوفياسى نەدە دەپ ويلايسىز؟

- ونىڭ فيلوسوفياسى - عيبادات ەتۋ. حاديستەردە بىلاي دەلىنگەن: ەگەر بىرەۋ ورازانى عيبادات رەتىندە قابىلداسا، ەگەر ول ورازانى سەنىممەن ۇستاسا، وندا ونىڭ كۇنالارى كەشىرىلەدى. ەكىنشىدەن، سەنۋشىلەر ورازانى ۇستاپ قانا قويمايدى، ولار ودان پايدا كورەدى. ياعني مۇقتاجدارعا كومەك كورسەتەدى، يگى ىستەر جاسايدى، تۋىستارىمەن بايلانىسادى.

- ناعىز رامازان ايى قاسيەتتى ورازادان كەيىن كەلەدى دەيدى. ياعني، بۇل اي - ءبىز ءۇشىن سىناق ايى. رامازان اياقتالسا دا جاقسى ادەتتەردى جالعاستىرۋ كەرەك قوي. ياعني، ورازا كەزىندە جاساعان يگى ىستەردى توقتاتپاۋ كەرەك.

- شىنىندا دا، وسى قاسيەتتى ايدا ءبىز ورازا ۇستايمىز، مۇقتاج جاندارعا كومەكتەسەمىز، دۇرىس ءومىر سالتىن ۇستانامىز. ءبىز بۇل ادەتتەردى كەلەسى 11 ايدا ۇستانۋىمىز كەرەك. ياعني، رامازان ايىندا ۇيرەنگەن بارلىق جاقسى نارسەلەر كەلەسى ايلاردا ازىق بولۋى كەرەك. ءبىز قاسيەتتى ايدا ۇيرەنگەن بارلىق يگى ىستەر مەن وڭ قاسيەتتەردى بويىمىزعا ءسىڭىرۋىمىز كەرەك. ول دەگەنىمىز مەيىرىمدىلىك، ادامگەرشىلىك، تاربيە، جاناشىرلىق، تۇسىنىستىك جانە تاعى سول سياقتى.

- كوپ ادامدار قاسيەتتى ايدا ءجيى قايىرىمدىلىق جاسايدى. وسى ورايدا كومەكتى ءبىرىنشى كەزەكتە كىمگە كورسەتۋ كەرەك؟ الدىمەن مەشىتكە، مۇقتاج جانعا نەمەسە جاقىن- جۋىعىنا قول ۇشىن سوزعان ءجون بە؟

- مەشىتكە تۇسكەن قايىرىمدىلىق قاراجاتتى مۇقتاج جاندارعا بەرىلەدى. ارينە، قايىرىمدىلىقتى كىمگە بەرۋ كەرەكتىگىن ءار ادام ءوزى شەشەدى. الايدا، قايىرىمدىلىق بارلىق راسىمگە ساي دۇعا وقىپ، تىلەك ەتۋ ارقىلى جاسالۋى كەرەك.

- نەسيە الۋ كۇنا بولىپ سانالادى ما؟ ادامدار امال جوقتان قارىز (نەسيە) الادى ەمەس پە؟

- شىنىندا دا، ادامدار نەسيەنى جەتىسكەننەن المايدى. ءبىراق نەسيەنى بەرگەن ادام ودان پايدا كورەدى. باسقاشا ايتقاندا، ادام سوزبە- ءسوز نەسيە بەرۋشىنىڭ قۇلىنا اينالادى. مۇسىلماندار كومەك رەتىندە ادامعا قارىزعا اقشا بەرە الادى، ءبىراق پايىزسىز. ايتالىق، مەن سىزگە بەلگىلى ءبىر قارىز سوماسىن بەرەمىن، ءبىراق پايىزبەن. نەگىزگى قارىزدان بولەك، ءسىز ۇستەمە پايىزداردى قايتارۋىڭىز كەرەك. بۇل جاقسى ەمەس. مەن سىزگە كومەكتەسپەيمىن، كەرىسىنشە، سىزدەن اقشا سورىپ الامىن. بۇل دۇرىس ەمەس. ەگەر ءسىز نەسيە، كيىم، تەلەفون نەمەسە تەلەديدار ساتىپ الۋ ءۇشىن قارىز الساڭىز، ءسىز ءومىر بويى بورىشكەر بولىپ قالا بەرەسىز. ەگەر سىزگە شىنىمەن قاجەت بولسا، قارىزعا اقشا الۋ كەرەك. دەگەنمەن مۇمكىن بولسا، قارىزعا اقشا الماعانىڭىز ءجون.

- سوڭعى جىلدارى تەحنولوگيانىڭ دامۋىمەن نەسيەگە نەمەسە ءبولىپ تولەۋ بويىنشا كوپتەگەن قىزمەت پايدا بولدى. بۇعان نە دەيسىز؟

- ءپاتۋا ءمۇفتياتى (قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى) جاريالاندى. ءسىز ساتا الاسىز، ءبىراق ساتىپ الۋدىڭ قاجەتى جوق.

- ءار ەتنوستىڭ قاسيەتتى رامازان ايىنا قاتىستى ادەتتەرى قالىپتاستى. ەگەر ەلىمىزدە رامازان مەرەكەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى ايتاتىن بولساق، قازاقستاندىقتار ءۇشىن بۇل جاي عانا قاسيەتتى اي ەمەس، ەرەكشە مەرەكە سەكىلدى.

- شىنىندا دا، بۇل ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ قاسيەتتى ايعا دەگەن قۇرمەتىن، سۇيىسپەنشىلىگىن كورسەتەدى. ءبىزدىڭ ازاماتتار رامازانعا بىرنەشە اي بۇرىن دايىندالادى. اۋىزاشاردى بەرىپ، ءپىتىر ساداقا ەتۋدى الدىن الا جوسپارلايدى. بۇل ءبىزدىڭ ەرەكشەلىگىمىز.

- رامازان ايىنىڭ سوڭىنا دەيىن بىرنەشە كۇن قالدى. قازاقستاندىقتارعا قانداي ۇسىنىستار بەرەسىز؟

- كوپ كىتاپ وقۋ كەرەك. ۇلى اباي، ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيەۆ سول سياقتى ءدىني ادەبيەت. قۇراندى وقۋدى باستاۋ كەرەك، ويتكەنى قاسيەتتى قۇران رامازان ايىندا جىبەرىلگەن. قۇراندى وقىپ، رۋحاني ءبىلىمدى ارتتىرعان ابزال. سوندا ءبىز اللاعا جاقىنداي تۇسەمىز، كوپ نارسەنى تۇسىنە باستايمىز، وتباسىن تاربيەلەيمىز.

- نۇرلان بايجىگىت ۇلى، ءسىز الەۋمەتتىك جەلىلەردى بەلسەندى قولداناسىز. تىكەلەي ەفيردە وتانداستارىمىزدىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرىپ، سول ارقىلى ولاردىڭ ءدىني ءبىلىمىن ارتتىرىپ ءجۇرسىز. جالپى ادامداردى نە قىزىقتىرادى؟ سىزگە قانداي سۇراقتار ءجيى قويىلادى؟

- وتباسى تاقىرىبى ەرەكشە وزەكتى. ادامدار ءبىر-ءبىرىن تۇسىنبەيدى، قىڭىر، ولار تەك وزىنىكىن دۇرىس دەپ سانايدى، العاش قادام جاساعىسى كەلمەيدى. كوپ ادامداردىڭ ماقساتى بىرەۋگە ءبىر نارسەنى دالەلدەۋ، ولار سول ءۇشىن ءومىر سۇرەدى. جاڭا كىلەم ساتىپ الدى ما سونى بارىنە كورسەتۋ كەرەك. ادامدار بىرەۋ بىرەۋ ءۇشىن ءومىر سۇرەدى، جۇرتتان قالماي بىردەڭە ساتىپ الىپ، ءبىراق ونى پايدالانبايدى. ءبىز جيناعان دۇنيەمىزدى وزىمىزبەن بىرگە الىپ كەتە المايمىز. سوندىقتان، مۇمكىندىگىنشە ءومىر ءسۇرىڭىز، ساياحاتتاڭىز. مەنىڭشە، ءبىز ماتەريالدىق زاتتارعا باسىمدىق بەرمەۋىمىز كەرەك. بۇرىن ءبىزدى ءوز ءۇيىڭ بولۋ كەرەك دەپ ۇيرەتىپ تاستاعان. ەگەر باسقا قالاعا كوشۋ كەرەك دەسە، ءبىز بىردەن مەنى كىم كۇتىپ تۇر، قايدا بارام، نە ىستەيمىن دەپ ءبىر دجۋنگليدە جۇرگەندەي ويلايمىز.

- ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا وتباسىڭىزبەن مەشىتتە تۇراتىڭىزدى ايتتىڭىز. سول راس پا؟

- كوپ جىلدار بويى ءبىز مەشىتتە تۇرىپ كەلەمىز. كىلەمدى جايىپ جىبەرىپ، سول جەرگە ۇيىقتايمىز. كەيدە سۋىق بولادى، الايدا، بۇنى پروبلەما دەپ سانامايمىن. ءتىپتى ءۇيى جوق ادامدار دا باقىتتى بولا الادى. مەنىڭ جاقسى دوسىم، ءدىنتانۋشى، عالىم باۋىرجان ءالي ۇلى بولدى. ءتىرى كەزىندە ونىڭ ءۇيى بولعان جوق. ول قايتىس بولعان كەزدە ونىڭ وتباسىنا ءتورت ءۇي سىيعا تارتىلدى. ەندى ونىڭ اسپاندا ماڭگىلىك ءۇيى جانە جەردە دە ءۇيى بار. ءسىز اللاعا ريزاشىلىق بىلدىرسەڭىز، اللا ءسىزدى مىندەتتى تۇردە ماراپاتتايدى. مەنىڭ ويىمشا، ءار قالادا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدى كوبىرەك ەنگىزۋ قاجەت. ەگەر ءسىز باسقا قالاعا كوشسەڭىز، پاتەر اقىسىن قازىرگى سومامەن تولەۋ قيىنعا تۇسەدى. پاتەر جالداۋ ءبىزدىڭ جالاقىمىزبەن بىردەي. ەگەر مەملەكەت جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي سانىن كوبەيتىپ، قۇنىن تومەندەتسە، ادامدار قارىزعا كىرىپ، پايىز تولەمەس ەدى.

- ءسىزدىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى بەلسەندىلىگىڭىزگە قايتا ورالساق، تىڭداۋشىلارمەن كەرى بايلانىس بار ما؟

- Direct-كە كوپ حابارلاما كەلىپ تۇسەدى. ايتپاقشى، قازىر «وزگەرىس» دەگەن ايدار دايىنداپ جاتىرمىن. بۇل ايداردا تىڭدارماندار مەنىڭ كەڭەستەرىم مەن ۇسىنىستارىمدى تىڭداۋ ارقىلى قانداي وزگەرىستەرگە قول جەتكىزگەنى تۋرالى ايتادى. ودان كەيىن «دامۋ» ايدارى شىعادى. ءسىز وزگەرىستى توقتاتپاي، ونى ءارى قاراي دامۋىڭىز كەرەك. وقىرماندار ماعان: «وتباسىمدى ساقتاپ قالدىم»، «ءسىزدى تىڭدادىم، وتباسىممەن قايتا قوسىلدىم» دەپ جازىپ جاتادى. كوپ ەر ادامدار جۇبايىمەن ۇرىسقاننان كەيىن، ول ۇيدەن كەتسە، جۇبايىن الىپ كەتۋگە بارمايدى. مەن ۇنەمى ايتامىن: جۇبايىڭنىڭ ىزىنەن بار، اكەل، وتباسىن ساقتا، تاكاپپار بولما دەپ. بارلىق جازبانىڭ سكرينشوتى بار. جۋىردا ول جازبالاردى ايدارلار ارقىلى جاريالايمىن.

داۋلەت ىزتىلەۋ