ەر ادامنىڭ تاربيەشى بولۋىنا ءبىزدىڭ مەنتاليتەت كەدەرگى - بالاباقشا مەڭگەرۋشىسى
ول - وڭىردە تاربيەشى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن جالعىز ەر ادام. قازىر پەتروپاۆلداعى «اراي» بالاباقشاسىن مەڭگەرىپ، ۇجىمدى «ۇرشىقشا» ءيىرىپ وتىرعان بىلىكتى مامانمەن قازاقپارات ءتىلشىسى سۇحبات قۇرعان ەدى.
- مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ تاجىريبەلى مامانىسىز، بۇل قىزمەتكە قالاي كەلدىڭىز، ءبارى نەدەن باستالدى؟
- پەتروپاۆلداعى م. جۇمابايەۆ اتىنداعى جوعارى كوللەدجىنىڭ تۇلەگىمىن، قازاق ءتىلى جانە ادەبيەت ءپانىنىڭ مۇعالىمى بويىنشا وقۋ ورنىن بىتىرگەنمىن. ديپلومدى قولىما العاننان كەيىن اۋىلدا تۇراتىن اتا-انامنىڭ جانىنا بارىپ كومەكتەسەيىن، از دا بولسا بالالىق پارىزىمدى وتەيىن دەگەن وي بولدى. وسىلايشا، قىزىلجار اۋدانى پەتەرفەلد ەلدى مەكەنىنە كەلدىم. ءبىراق، ونداعى مەكتەپتە ماعان ورىن بولعان جوق، سول كەزدە بالاباقشادا تاربيەشىسىنىڭ ورنى بوساپ جاتىر ەكەن، «كوزدى جۇمىپ» قىزمەتكە كىرىسىپ كەتتىم. ماماندىعىم جالپى، پەداگوگ بولعاندىقتان، جاڭا باعىتتا جۇمىس ىستەۋ، بالاقايلارمەن ءتىل تابىسۋ قيىندىق تۋدىرمادى. ءارى مەنىڭ جولىم بولىپ، جاقسى ۇجىمعا تاپ بولدىم، بىلمەگەنىمدى ۇيرەتتى، كورسەتتى، ارىپتەستەرىم بارىنشا قولدادى. تاربيەشى رەتىندە قالىپتاسۋىما كوپ سەپتىگىن تيگىزدى.
كەيىن پەتروپاۆلعا كەلىپ، التى جىلعا جۋىق بىرنەشە بالاباقشادا تاربيەشى - قازاق ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولىپ ەڭبەك ەتتىم. ماعان سەنىم ارتقان، بىلگەنىن ۇيرەتكەن، جول كورسەتكەن ۇستازدارىمنىڭ ءبىرى - سايران قابيدەن قىزى. بۇل سالادا جۇرگەن جالعىز ەر ادام بولعاندىقتان دا شىعار، بەتىمنەن قاقپادى. قولداۋ بولعاندىقتان، جۇمىسقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىم ارتا ءتۇستى. قازىر ءوزىمدى باسقا سالادا ەلەستەتە المايمىن.
- اتا-اناڭىز، تۋىس، تانىستارىڭىز بۇل تاڭداۋىڭىزدى قالاي قابىلدادى؟
- اتا-انا بالاسىنىڭ قانداي باستاماسى بولماسىن قولدايدى عوي. ء«مۇعالىم بولامىن دەپ وقۋىن وقىدىڭ، بۇل دا بالامەن جۇمىس. وقىعان ەڭبەگىڭ زايا كەتپەسىن، تاربيەشى بولىپ ىستەي بەر. كەيىن قاجەت دەپ تاپساڭ، مەكتەپكە اۋىسا جاتارسىڭ» دەدى. ول كەزدە ۇيلەنگەن جوق ەدىم. مەنى جارىممەن تابىستىرعان دا وسى جۇمىس. زارينا قايىربەك قىزىمەن بالاباقشا تاربيەشىلەرىنە ارنالعان سەميناردا تانىستىم. ءسوزىمىز جاراسىپ، شاڭىراق كوتەردىك. قىزىمىز بار. زارينا دا بالاباقشادا تاربيەشى-پسيحولوگ بولىپ جۇمىس ىستەيدى. سوندىقتان، ءبىر-ءبىرىمىزدى قولداپ، قاجەت كەزدە اقىل-كەڭەسىمىزدى ايامايمىز.
- بالاباقشا تاربيەشىسى دەگەندە ويىمىزعا الدىمەن ايەل ادام كەلەدى. ايەل ادامعا ءتان ماماندىق دەگەن ستەرەوتيپ قالىپتاسقان. بۇل سالاعا كەلگەنىڭىزگە وكىنگەن كەزىڭىز بولعان جوق پا؟
- بالاباقشا تاربيەشىسىنە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن. الدىڭدا 20-25 بالا، ءبارى ءبىر-ءبىر ءۇيدىڭ ەركەسى. بالا بولعاسىن جۇگىرەدى، وينايدى، قۇلايدى. ءبىر ءسات كوزدەن تاسا جىبەرمەۋ كەرەك. ءبىراق، ءتۇرلى جاعداي بولادى عوي. تاربيەشى بولىپ جۇرگەنىمە كوپ بولا قويماعان كەز. بالالارىمنىڭ ءبىرى قولىن اۋىرتىپ الىپ، اناسى ماعان «قارامادىڭ» دەپ سوكتى. سول كەزدە ەڭبەگىمنىڭ ءبارى ەش كەتكەندەي كورىندى، تاستايمىن دەپ شەشتىم. ءبىراق، ارىپتەستەرىم باسۋ ايتىپ، رايىمنان قايتاردى.
- بالامەن جۇمىس ىستەۋدە ەڭ قيىنى نە؟
- مەن ءۇشىن ەڭ قيىنى - بالاباقشاعا جاڭا كەلگەن بالا مەن اتا-انانى اداپتاتسيادان وتكىزۋ. ۇيدە ەركىن وسكەن بالا جاڭا ورتاعا، مۇلدە تانىمايتىن ادامداردىڭ اراسىنا تۇسەدى، جاڭا تارتىپكە ۇيرەنۋى قاجەت. ول ءۇشىن بۇل ۇلكەن كۇيزەلىس دەسە دە بولادى. جالپى، بالامەن جۇمىس ىستەۋ وڭاي، ونىڭ اتا-اناسىمەن ءتىل تابىسۋ قيىن دەر ەدىم. قازىرگى اتا-انانىڭ كەيبىرى قانداي دا ءبىر ماسەلە نەمەسە سۇراق تۋىنداسا، كەلىپ سويلەسۋدەن، ءمانىسىن بىلۋدەن بۇرىن، الەۋمەتتىك جەلىگە جاريالاۋعا دايىن تۇرادى.
- تاربيەشى كوپ قىرلى ماماندىقتاردىڭ ءبىرى عوي. الدىمەن، جاقسى پسيحولوگ بولۋى كەرەك. تاعى قانداي قاسيەتتەر بولعانى ءجون؟
- ەڭ الدىمەن، بالانى جاقسى كورۋىڭ كەرەك. سوسىن، تاعى قايتالاپ ايتامىن، اسقان جاۋاپكەرشىلىكتى، قايىرىمدىلىقتى جانە ەڭبەكقورلىقتى قاجەت ەتەدى. ءبىز پەداگوگ قانا ەمەس، پسيحولوگپىز. ءارى اكتەرمىز، ءارى ەرتەڭگىلىكتەرگە ستسەناريي دە جازاتىن ءوزىمىز. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى، ءوسىپ كەلە جاتقان بالانىڭ سۇراعى كوپ، ال سۇراعىنا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن جان-جاقتىلىق قاجەت. بالا سەنىڭ وتىرىك ايتقانىڭدى، ۇناتپاي تۇرعانىڭدى، جالپى كوڭىل-كۇيىڭدى بىردەن تۇسىنەدى. ال كوڭىلىن تاپساڭ، شىنايى جاقسى كورەدى. تاربيەشىلەر بالاباقشادا بالانىڭ «ىرگەتاسىن» قالايدى. رۋحاني-ادامگەرشىلىك جانە ۇلتتىق تاربيەنىڭ، وتانسۇيگىشتىكتىڭ، ازاماتتىق سانا- سەزىمنىڭ ءدانىن سىڭىرەتىن ورتا - الدىمەن وتباسى، كەيىن بالاباقشا.
- جالپى، ەر ادامنىڭ تاربيەشى بولۋىنىڭ قانداي ارتىقشىلىقتارى بار؟
- ەۋروپا ەلدەرىندە، سونىڭ ىشىندە گەرمانيادا بالاباقشاعا تاربيەشى الاردا ەر ادامعا باسىمدىق بەرەدى ەكەن. بالا ەر ادامدى جاقسى قابىلدايدى، سىيلايدى، تىڭدايدى. تاعى ءبىر سەبەبى، سوڭعى كەزدە اجىراسقاندار كوپ. تولىق وتباسى بولسا دا، اكەلەرى جۇمىسباستىلىقپەن بالا تاربيەسىنە ارالاسا بەرمەيدى. ەر ادام تاربيەشى بولسا، تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋعا كومەكتەسەدى.
- تاربيەشىنىڭ ەڭبەگى نەمەن ولشەنەدى؟
- ارينە، بالاعا بەرگەن تاربيەسىمەن ولشەنەدى. ەرتەڭ مەكتەپكە بارعاندا ءبىزدىڭ بالامىز جاقسى كورسەتكىش كورسەتىپ، «اراي» بالاباقشاسىندا تاربيە العان» دەپ جاقسى لەبىز ايتىلىپ جاتسا، ول - ءبىز ءۇشىن ابىروي. بالانىڭ قابىلەتىن بايقاۋ، اشۋ، دۇرىس باعىتتاي ءبىلۋ، ونىڭ بولمىسىن قالىپتاستىرۋ - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. ۇيىندە ەركە، ءتىلدى الا قويمايتىن بالا بىزگە كەلىپ مۇلدە وزگەرۋى مۇمكىن. بالالارىمىز ءبىر جەتىستىككە جەتىپ، جۇمىسىمىز ناتيجە بەرىپ جاتسا، ودان ارتىق بىزگە ەشتەڭە كەرەك ەمەس.
- ۋاقىتىڭىزدىڭ باسىم بولىگى بالالاردىڭ اراسىندا ءوتىپ جاتىر. وسىدان شامامەن 5 جىل بۇرىنعى بالالار مەن قازىرگى بالالاردىڭ ايىرماشىلىعى بار ما؟
- قازىرگى بالالار گادجەتتەرگە بايلانعان. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ءوز جاسىنا كەرەك ەمەس نارسەلەردى بىلەدى. بالا جۇگىرىپ، سەكىرىپ ويناۋ كەرەك. بالاعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك، كەم دەگەندە كۇنىنە جارتى ساعات سويلەسكەن ءجون.
- وبلىستا ءسىز جالعىز تاربيەشى ەر ادام بولدىڭىز. قازىر بالاباقشا مەڭگەرۋشىلەرى اراسىندا دا جالعىزسىز. نەلىكتەن ەر ادامدار بۇل سالاعا بارا قويمايدى؟
- ەڭ الدىمەن، ءبىزدىڭ مەنتاليتەت سەبەپ دەر ەدىم. «بالانىڭ تاربيەسىمەن، ونىڭ كۇتىمىمەن انا- ايەل اينالىسۋى كەرەك» دەگەن جاڭساق پىكىر قالىپتاسقان. ال، ەكىنشى سەبەبى - ەڭبەكاقىنىڭ تومەن بولۋى. ءبىراق، بۇل ەكىنشى ماسەلە ءوز شەشىمىن تاۋىپ جاتىر. تاربيەشىگە دە پەداگوگ مارتەبەسى بەرىلدى، ەڭبەكاقىمىز جارتى جىل سايىن كوتەرىلىپ جاتىر. قاڭتار ايىنىڭ سوڭىندا تاعى %25 جوعارى ەڭبەكاقى الامىز. ەڭبەك ءوتىلى، كورسەتكىشتەر بويىنشا قوسىمشا ۇستەمەاقى قاراستىرىلعان. سوندىقتان، قازىر جاعدايىمىز جاقسارىپ كەلەدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
فوتو سۇحبات بەرۋشىنىڭ جەكە مۇراعاتىنان
اۆتور
اقەركە داۋرەنبەك قىزى
