ءبىز ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋىمىز كەرەك - جازۋشى سماعۇل ەلۋباي
- سماعۇل اعا، ءسىزدىڭ سوڭعى جازعان كىتابىڭىز «قيامەت-قايىم عاسىرىن» وقىعاندا كادىمگىدەي تولقىپ، ۇلكەن ويعا قالدىق. سەبەبى ءسىز وندا ءدىني نانىم-سەنىم، ءتۇرلى زامانالار جايلى، اينالادا بولىپ جاتقان قۇبىلىستار تۋرالى ساراپتاپ، ادامزاتتى تاۋبەسىنە كەلۋگە شاقىرىپسىز. اسىرەسە ف.نيسششەنىڭ ХІХ عاسىردا «قۇداي ءولدى» دەگەنىنە 20- عاسىردا ايگىلى جازۋشى دوستوەۆسكيدىڭ «ХІХ عاسىردا قۇداي ولسە، وندا 20- عاسىردا ادام ءولدى» دەگەنى سانالى جاننىڭ ويلانباسىنا قويمايدى. قاي زاماندا دا ءوز تۇسىنا باعا بەرگەن ويشىلدار تابىلادى. وسى تۇستا ءسىز بۇگىن ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مىنا عاسىرعا قانداي تۇجىرىم جاساپ، قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟
- ءوزى ءومىر سۇرەتىن قوعام مەن زامان جايلى ويلانبايتىن ويلى ادام بولۋى مۇمكىن ەمەس. كەز كەلگەن ويلى ادام وسى ەكى ۇعىممەن قاتار، سول زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ۇرپاعىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ويلارى انىق. تىلگە تيەك بولىپ وتىرعان «قيامەت-قايىم عاسىرى» - سونداي ويدان تۋعان ەڭبەك، ياعني مەنىڭ تەك قانا جازۋشى ەمەس، ءوز زامانىمىز تۋرالى، ءدىنىمىز تۋرالى وي تولعاۋىم ەدى. ءبىر جاعىنان، ونتولوگيا، ياعني قۇداي تانۋ، ەكىنشى جاعىنان، تەولوگيا - ءدىن تانۋ، سونداي-اق بۇل - ەسسە، ياكي وي. جوعارىدان كەلگەن بۇيرىق بولار، وسى كىتاپتى جازۋ ۇستىندەگى كەلگەن ويلار اق قاعازعا تىزبەكتەلە بەردى.
ەندى قازىرگى زامانعا كەلەر بولساق، شىنىندا دا، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان عاسىر بۇل - جاي عاسىر ەمەس، جالپى ادامزاتتىڭ تاريح الدىندا ەسەپ بەرەتىن، قورىتىندى شىعاراتىن عاسىرى. ەگەردە ول قورىتىندى شىعارا الماسا، بۇل اقىرى قيىنعا اپارىپ سوعاتىن قيىن عاسىر بولۋ قاۋپى بار. ويتكەنى قاسيەتتى قۇران كارىمدە جانە وعان دەيىنگى كيەلى كىتاپتاردا دا ايتىلعان زاماناقىر جايلى بولجامداردىڭ كوپتەگەن بەلگىلەرى ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كولبەڭدەپ ءجۇر دەپ ايتۋعا نەگىز بار. ەڭ قيىنى - ادامداردىڭ نيەتى وزگەرىپ، قۇندىلىققا دەگەن كوزقاراسى وزگەرىپ، ادامدار قۇنىعىپ كەتتى. بۇل قۇبىلىس قايدان، قالاي ءوربىدى دەر بولساق، ءتۇپ-تامىرىن سوناۋ XVI عاسىردان تاباتىندايمىز. سەبەبى سول تۇستان باستاپ باتىس الەمىندە يمپەرياليزم دۇنيەگە كەلە باستادى.
نەگىزى، قانداي دا بولسىن وركەنيەت ءوز باستاۋىن قارۋ شىعارۋدان الادى. بەرتىن كەلە، ادامزات سول قارۋدى سۋ جولىمەن، باسقا دا شالعاي جولدارمەن جەتكىزەتىن كەمە، پويىز سياقتى كولىك تۇرلەرىن ويلاپ تاپتى. سول باعىتتا كەي ەلدەردىڭ ارانى اشىلىپ، وزدەرىنەن السىزدەۋ ەلدەردى جاۋلاپ الۋعا كىرىستى. مۇنى يمپەرياليزمنىڭ الەمگە اۋىز سالۋى دەۋگە بولادى. سول ورتا عاسىرلاردا باتىستا ادامزاتتى كوپ نارسەدەن شەكتەپ، اۋىزدىقتاپ وتىرعان ءدىن ەدى، ياعني حريستيان ءدىنى سوناۋ 16-18- عاسىرلاردا يمپەرياليزمگە تۇساۋ سالۋعا تىرىستى. نەگە؟ سەبەبى يمپەرياليزم ءوز ماقساتىنا جەتۋ جولىندا جاۋلاپ الۋ، توناۋ، قان توگۋ، زورلىق-زومبىلىقتان دا تايىنباي، اياق الىپ بارا جاتىر ەدى. وكىنىشتىسى، وسى قوعام ءوز جولىنا كەدەرگى بولعان ءدىندى السىرەتۋگە كوشتى عوي.
كاپيتال ومىرگە كەلىسىمەن، بارلىق كۇش يدەولوگيالىق قارۋ، بارلىعى دا سونىڭ جاعىنا شىعىپ كەتتى دە، دىنگە بۇل اۋىر سوققى بولدى. مۇنداي پروسەستەر باتىستىڭ بارلىق ەلىندە تەگىس ءجۇرىپ جاتتى. ناتيجەسىندە سوناۋ نيۋتون، ونىڭ بەرگى جاعىنداعى دارۆين، جالپى عىلىمدا اشىلىپ جاتقان ءاربىر ۇلكەن جاڭالىق «قۇداي جوق» دەگەن قاعيدانىڭ قۇرالىنا اينالدى. سول جولعا قىزمەت ەتىپ، بۇقارانى اتەيزمگە ەرتىپ اكەتۋگە بارىن سالدى. بۋرجۋازيا وعان ءماز بولىپ، قول سوعىپ وتىردى. مىنەكەي، دارۆين ەۆوليۋسياسى وسى قولداۋ-قۋاتتاۋدىڭ ارقاسىندا دۇنيەگە كەلگەن ەدى. كاپيتال ءسوزسىز وعان بارىنشا دەمەۋ جاساپ، ونىڭ الەمدى شارلاۋىنا جاعداي جاسادى. كۇشەيگەن ەۆوليۋسيا بولسا، قۇدايدىڭ «تاعدىرىنا» نۇكتە قويدى. مىنا قىزىققا قاراڭىز، بۇكىل باتىس بۋرجۋازياسى وزدەرىن كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ قاۋىمنان ساناي وتىرىپ، ادامنىڭ، ياعني ءوز تەگىنىڭ مايمىلدان شىققانىنا سەندى سوندا. سولايشا «قۇداي ماسەلەسىن» شەشتى.
سوندىقتان دا سول 19- عاسىردىڭ ويشىلى فريدريح نيسشە «قۇداي ءولدى، ونى ءبىز ولتىردىك» دەپ الەمگە جار سالدى. ونى ەستىگەن فەدور دوستوەۆسكي «19- عاسىردا قۇداي ولسە، وندا 20- عاسىردا ادام ويىنا كەلگەندى جاساي بەرەتىن بولدى عوي» دەپ ءوزىنىڭ ادامي بيىك ويىن قورىقپاي ايتىپ سالدى. ۇلى جازۋشىنىڭ ايتقانى كەلدى، شىنىندا، قۇداي «ولگەننەن» كەيىن، ادام ازعىنداۋ جولىنا ءتۇستى. نيسشەنىڭ فيلوسوفيالىق ءىلىمىن گيتلەر ءىلىپ اكەتتى دە، قولىنان كەلگەنشە ادامزاتتى قىرىپ-جويىپ، جەر بەتىن قانعا بويادى. ميلليونداعان ادام فاشيزمنىڭ قۇربانى بولدى. وسىدان كەيىن 20- عاسىر قۇدايسىزدار عاسىرى بولدى دەۋگە ابدەن نەگىز بار.
جەر شارىنىڭ جارتىسىن سوسياليزم جايلادى. ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتى سول - قۇدايعا سەنەتىندەردىڭ كوزىن جويىپ، اتەيستەردى العا ۇمتىلدىرۋ بولعانى وزدەرىڭىزگە ايان. سول ماقساتقا جەتتى، ونىڭ زاردابىن ءسىز بەن ءبىزدىڭ اتا-بابامىز دا تارتىپ، ءتىپتى بۇگىنگە دەيىن سالقىنى سەزىلىپ قالادى. دىنسىزدىك پەن يماننان اجىراۋدىڭ زاردابىن قازاق تارتۋداي-اق تارتتى: بىزگە ۇلگى كورسەتىپ، باتا بەرۋگە ءتيىس قاريالارىمىز اراق ءىشىپ، توي-تومالاق قۋۋعا اينالدى. مىنەكەي، وسىنداي شىندىقتى، وسىنداي سۇمدىقتى كورگەن بۋىننان قالعان بىزدەر وسى جاعىن كوپتەن ويلاندىق.
- كوپتەن ويلاندىق دەيسىز، ال ەندى وسى سوزىڭىزگە قاراپ جۇرت كوكەيىندە «ەگەر كوپتەن ويلانسا، وندا نەگە بۇرىنىراق جازبادى، بۇگىنگىدەي اتا سالتتىڭ ساقالىنا جارماسىپ، مارقۇمداردىڭ زيراتىن قيراتاتىن ۇرپاق، بالكىم، سوندا تۋماس پا ەدى؟» دەگەن وي تۋۋى زاڭدى عوي؟
- كورگەنىمىزدى، بايقاعانىمىزدى قايتەيىك، نەگىز بولماي، سۇيەنەتىن دەرەك بولماي ءبىز ەشتەڭە ايتىپ، جازا المايتىن ەدىك قوي. سوندىقتان كوزىمىز اشىق بولعانىمەن - سوقىر، قۇلاعىمىز بولعانىمەن - كەرەڭ، ءتىلىمىز بولعانىمەن مىلقاۋدىڭ كۇيىن كەشۋگە ءماجبۇر بولدىق. سەبەبى كەڭەس ۇكىمەتى كۇيرەپ، تەمىر تورلارى قۇلاماي، ءبىزدىڭ قولىمىز الەمدىك فيلوسوفياعا جەتپەدى. تەرەڭ ويلى عۇلامالار ەڭبەگى، قۇران سەكىلدى ۇلى كىتاپتاردى وقۋعا تىيىم سالىنعان ەدى. تاۋەلسىزدىك ۇرپاعى، بالكىم، ءبىزدى تۇسىنبەس، سەبەبى ءبىزدىڭ كورگەنىمىزدى، باقىتتارىنا وراي، ولار كورگەن جوق. ولار ەركىن، ولار تىيىم دەگەندى بىلمەيدى.
شۇكىر، تاۋەلسىزدىكتىڭ كەلۋى اقپاراتقا جول اشتى عوي. بۇرىن تىيىم سالىنعان تالاي-تالاي تۋىندىلار اۆتورلارى اقتالىپ، ارامىزعا ورالدى. ناتيجەسىندە ءبىز قازىرگى زامان، قازىرگى قوعامعا وسىنداي وي ايتا الاتىن دارەجەگە جەتتىك. وسى تۇستا ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز. 1991- جىلى ەگەمەن ەل بولعاندا ەكى بىردەي ۇلكەن تاريحي جاڭالىق بولدى. ونىڭ ءبىرى - جاقسى، ەكىنشىسى... جاقسىسى - تاۋەلسىز ەل بولىپ، وتارلىق بۇعاۋدان قۇتىلساق، ال جامانى - ءوزىمىز بىلمەي، سەزبەي، اساۋ تولقىنعا كۇمپ بەرگەندەي بولدىق.
سول جولدا ءبىز كوپتەگەن قيىندىقتارعا ۇشىراستىق. كاپيتال «قۇداي» بولىپ ەسەپتەلەتىن سول اساۋ اعىسقا تۇسكەن باتىس ەلدەرىنىڭ كۇيىن قازىر كورىپ وتىرسىزدار: ءار ەلىندە داعدارىس، اقشاعا تابىنعان باتىس الەمى جاراتۋشىسىن «ءولتىرىپ»، ورنىنا، تاققا اقشانى وتىرعىزدى. سويتكەن كاپيتاليستىك جۇيەنىڭ جەر بەتىندە بۇگىن ۇلكەن داعدارىسى باستالدى. سەبەبى ول «تاققا وتىرعىزعان» اقشا ادامزاتقا باقىت الىپ كەلمەدى. تىعىرىق پەن داعدارىستىڭ بار ءمانىسى - وسىندا. وكىنىشكە قاراي، ادامزات ءالى كۇنگە دەيىن كاپيتاليزمنەن باسقا دامۋدىڭ جولىن ويلاپ تاپقان جوق، ءازىر. ءبىراق سوعان قاراماستان يماندى قوعام قۇرساق دەگەن ارمان بار بىزدە. ول الاش ارمانى ەدى. ەركىن نارىق قالا بەرۋى كەرەك، ارينە، ءبىراق يماندى نارىق بولسا. سول سياقتى كاپيتاليستىك قوعامعا دا ەشكىم قارسى بولماس ەدى، ەگەر ول يماندىلىققا يەك ارتقان، حالىققا جۇمىس ىستەيتىن ادال كاپيتال بولسا. ول حالىقتىڭ نەگىزگى بولىگىن سورلاتاتىن كاپيتال بولماۋعا ءتيىس قوي.
وكىنىشكە قاراي، ءبىز ونداي كاپيتالدى كوپتەگەن ەلدەر تاجىريبەسىنەن كورىپ تە ءجۇرمىز. ماسەلەن، اراب ەلدەرىندە پيراميدانىڭ ۇشار باسىنداعى باي-شونجارلار ودان سايىن داۋلەتى تاسىپ، ال قالىڭ بۇقارا بولسا باقىتسىز كۇيگە تۇسۋدە، ارينە، الەۋمەتتىك تۇرعىدا. قازىر ول ەلدەردە بولىپ جاتقان الاپات سوعىستار سونىڭ ناتيجەسى دەۋگە ابدەن نەگىز بار. سوندىقتان دا ءبىز، قازاقستان نارىقتىڭ مۇنداي داعدارىسقا اپارىپ سوقتىراتىن ەمەس، يماندى جولىن تاپسا ەكەن دەگەن نيەتپەن وسىنداي ەڭبەك جازىپ وتىرمىز.
- قازاق - ەشقاشان يمانىنان اجىراماعان حالىق. سويتە تۇرا، ءبىز قازاقتى ءدىندار بولدى دەي الامىز با؟ قازىرگى ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ سەنىمى، سوعان ساي ءوزىن-ءوزى ۇستاۋىنا، سەنىمىن سىرت پىشىنىمەن كورسەتۋ قۇبىلىسىنا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟
- جۋىردا عانا مەن ەگيپەتتە بولىپ كەلدىم. سوندا سول كايردىڭ وزىندە قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ەش تۇمشالانباي-اق، زاماناۋي كيىممەن جۇرگەنىن كوردىم. بەت-اۋزىنا دەيىن بۇركەپ نەمەسە قاپ-قارا كيىنىپ جۇرگەندەر ول جاقتا جوقتىڭ قاسى. ال ەندى كورشى اراب ەلىندە جاعداي ءتىپتى باسقا. ولاردىڭ كيىمى دە، يسلامعا دەگەن قۇلقى دا وزگەشە. مىنەكەي، سول ءتارىزدى سەنىم، يمان، ءدىندى ۇستانۋ دەگەن دە ءار ەلدىڭ تاريحي مەنتاليتەتىنە، سالت-داستۇرىنە ساي ەنۋى كەرەك، مەنىڭشە. بۇل جايلى قاسيەتتى قۇران كارىمدە دە ايتىلعان، ياعني ءدىندى تىم اسىرا سىلتەپ، فانات دارەجەسىندە ۇستانۋدان ساق بولۋدى ەسكەرتەدى. پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س) حاديستەرىندە دە ايتىلادى.
نەگىزىندە، قازاق - يماندى جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاتقان حالىق. الايدا قازاق ەشقاشاندا دىنگە بايلانىستى كيىمىن وزگەرتپەگەن، ءوزىنىڭ ۇلتتىق كيىمىندە قالعان. سەبەبى ءبىزدىڭ ۇلتتىق كيىمىمىز شاريعاتتا ايتىلعان شارتتارعا قايشى كەلمەيدى. سوسىن تاعى ءبىر ايتارلىعى حالقىمىز ەشقاشان ءدىني فانات بولماعان. ءبىراق قازىر ءتىپتى ەل-جۇرتى قالاعا كوشىپ، قاڭىراپ قالعان اۋىلدارعا بارساڭىز دا، ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان كونە مەشىتتەردى كورەمىز. ياعني بۇل - اۋىلداردا مەشىت بولدى، ونىڭ يمامى، مولدالارى بولدى، سوندىقتان اۋىل ءدىني ساۋاتتى بولدى دەگەننىڭ دالەلى. ءتىپتى ءبىزدىڭ احاڭ، احمەت بايتۇرسىنوۆ جاساپ شىققان ءتول ءالىپبيىمىزدىڭ اراب گرافيكاسى نەگىزىندە ازىرلەنگەن توتە جازۋدا بولۋىنىڭ ءوزى ءدىني ساۋاتتىلىعىمىزدىڭ بۇلتارتپاس دالەلى ەدى. ءسوزسىز، ءبىز مۇسىلماندىقتى جۇرەكپەن قابىلداعان حالىقپىز، ءبىراق ءبىز ءدىندى قازاقتىڭ، تۇركىلەردىڭ مەنتاليتەتىنە، دالانىڭ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى ۇستاندىق، ەشبىر جەرىنەن بولمىسىمىزبەن قايشىلىق تۋعان جوق.
- ال ەندى وسى تۇستا ءسوزىڭىزدى بولەيىن، «قازاق تاڭىرلىك ءدىندى ۇستاندى، شامان بولدى» دەيتىندەر دە تابىلىپ ءجۇر. وعان دالەل رەتىندە ەل ىشىندە ساقتالعان كەيبىر، ايتالىق، وتقا ماي قۇيۋ، ايعا سالەم سالۋ سەكىلدى سالتتاردى العا تارتادى. سول سەكىلدى قازاقتىڭ ءبىرتۋار تۇلعاسى، عاجايىپ دارىن يەسى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ «قازاقتارداعى شاماندىقتىڭ قالدىعى» اتتى عىلىمي مونوگرافياسى دا بار. وسىعان نە دەر ەدىڭىز؟
- راس، ءار اۋىلدا باقسىلار بولدى، ءتىپتى ءالى كۇنگە دەيىن باقسىلىق ساقتالعان. ولاردىڭ قوعامداعى ورنى قانداي؟ نە ءۇشىن باقسىلىق فەنومەنى جويىلماي كەلەدى؟ سەبەبى ونىڭ ەل ىشىندە اتقاراتىن ءوز فۋنكسياسى بار، ول ەمشىلىك قىزمەت اتقارادى. شىنىنا كەلەر بولساق، باقسىلاردىڭ سىرت كەيپى شاماندىققا تارتقانىمەن، ىشكى مازمۇنى جاعىنان مۇسىلماندىققا جاقىن جاندار ەدى. سەبەبى ولار اللادان بەرىلگەن ەمشىلىك قاسيەتىن ادامدارعا بەرۋ ارقىلى اللادان اۋرۋعا شيپا تىلەگەن. ال ەندى قازىرگى كەزدە ءبىز اتا-بابامىز مىڭ جىلدان بەرى ۇستانىپ كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءدىنىمىزدى قالپىنا كەلتىرۋىمىز كەرەك. سەبەبى ءداستۇرلى دىنىمىزدە ەشقانداي تەرروريزمگە، ۆانداليزمگە ورىن جوق. قازاقتا ەشقاشان ءبىر اتانىڭ بالالارى ءبىر-بىرىنە وق اتپاعان. قازاق «مۇسىلماندىق استە-استە» دەپ تەككە ايتپاعان. بۇل - ناعىز فاناتيزمگە قارسى تويتارىس بەرەتىن تاربيە. ال قازاقتىڭ اۋزىنان اللاسى ەش ۋاقىتتا تۇسپەگەن. ءدىن بولشەكتەنۋدىڭ، ىرىتكى سالۋدىڭ ەمەس، ۇلتتىق تۇتاستىقتىڭ فاكتورى بولعان. دالاداعى جالعىز ءدىن يسلام بولدى، باسقا ەشقانداي ءدىندى ءبىزدىڭ حالقىمىز قابىلداعان جوق. ءبىز سول قالىپقا، ياعني ءدىني تۇتاستىققا قايتا كەلۋىمىز كەرەك.
- كەڭەستىك زاماننىڭ قازاققا اكەلگەن ۇلكەن ءبىر قاسىرەتى - قۇدايسىزداندىرعانى. ال ەندى تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ ۇلكەن سىيى دەسەك تە بولار، قازاقتى قايتا قۇدايمەن قاۋىشتىردى. ءبىراق ءدىني بوستاندىقتى دا دۇرىس تۇسىنبەۋدەن ءبىز نەشە اعىمعا ءبولىنىپ، ءتىپتى ءبىر وتباسىنىڭ مۇشەلەرى ءارتۇرلى سەنىم جەتەگىندە كەتىپ، داستارقان باسىندا بىرگە تاماقتانا المايتىن حالگە جەتكەن دە جايىمىز بار. باسقا سەكتالاردى ايتپاعاننىڭ وزىندە، مۇسىلمان دەگەندەردىڭ ءوز ىشىندە دە قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرىن جوققا شىعارۋشىلار تابىلىپ ءجۇر...
- مەن، مىنە، سوعان قارسىمىن. باتىستا تۇركى وركەنيەتى دەگەن ۇعىم بار. ءبىز سول ءوز وركەنيەتى بار ۇلكەن تۇركى جۇرتىنىڭ ءبىر بولشەگىمىز. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ بۇكىل بولمىسىمىزعا سىڭگەن ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى ىسىرىپ تاستاۋعا بولمايدى. جالپى، قازاق عۇرپىنداعى اتا-بابا مازارىن قۇرمەتتەۋ، قايتىس بولعاندارعا قۇران باعىشتاۋ شاريعاتقا قايشى نارسەلەر ەمەس. ناماز وقىعاندا دا سوڭىندا اتا-بابا ارۋاعىنا ارناپ دۇعا ەتۋ بار عوي. قۇران حاتىم قىلۋ - ەشقانداي دا اللاعا سەرىك قوسۋ ەمەس، ارۋاقتى سىيلاۋ. سول سەكىلدى اتا سىيلاۋ، انا سىيلاۋ دەگەننىڭ ءوزى يماننىڭ ەڭ ءبىرىنشى شارتتارى، «جۇماقتىڭ كىلتىن انا تابانىنىڭ استىنان ىزدەڭدەر» دەيدى پايعامبارىمىز ءوز حاديستەرىندە. ال قازىرگىدەي قىرىق پىشاق بولىپ جاتقاندىعىمىز ول ءارتۇرلى ءدىني ءبىلىم العاندىقتان دەپ ويلايمىن.
90-جىلدارى ءبىزدىڭ ءبىلىم ىزدەپ شەتەلگە كەتكەن جاستارىمىزدىڭ دەنى جاقسى ءبىلىم الىپ كەلدى، اسىرەسە تۇركياعا بارعاندار دەر ەدىم مەن. ال ەندى ءبىزدىڭ شىعىسىمىزداعى دامىماي قالعان يسلام مەملەكەتتەرىنە بارىپ ءبىلىم العان جاستاردىڭ كەيبىرەۋلەرى سول ەكسترەميستىك ۇگىت-ناسيحاتتىڭ جەتەگىنە ءوزىنىڭ قالاي ەرىپ كەتكەنىن دە بىلمەي قالدى. ەلىمىزدىڭ ءار شەتىندە ءوزىن-ءوزى قوپارىپ جۇرگەن بالالار كوزى اشىلماي، ساناسىنا تازا ءبىلىمنىڭ ەمەس، ارامزا پيعىلداعى ۇگىت-ناسيحاتتىڭ ۋى ەگىلگەندەر. ولاردىڭ ميىن ۋلاعان، ەكىنشى جاعىنان، ۇلكەن قارجىمەن ولاردىڭ اياق-قولىن بايلاعان. ولاردىڭ كوبى شەتتە ءجۇرىپ، ۇيىنەن قارجىلاي كومەك الا الماي، ءوزىن-ءوزى اسىراۋ جولىندا الگىندەيلەردىڭ قۇرىعىنا ءىلىنىپ قالعان كەدەيدىڭ بالالارى دەپ توپشىلايمىن ءوز باسىم. شىن مانىندەگى يسلامي ءىلىم بەرىلسە، وندا ول كەرىسىنشە قوعامعا بارىنشا پايداسىن تيگىزىپ، ادام اتاۋلىعا مەيىرىمىن توگەر ەدى. سەبەبى ءبىزدىڭ ءدىنىمىزدىڭ نەگىزى تەك گۋمانيزمنەن تۇرادى. سونداي تەرەڭدىككە بارماعاندىقتان دا، ول بالالار سەكتالىق دارەجەدەگى ءدىني اعىمداردىڭ قۇربانى بولىپ جاتىر. ول وتە وكىنىشتى جاعداي.
- ماسەلەن، «مادەنيەت ولگەن جەردە وركەنيەت سالتانات قۇرادى» دەگەن ءسوز بار، ءسىز وسىعان كەلىسەسىز بە؟
- وتە دۇرىس ايتىلعان ءسوز، مەن بۇعان تولىعىمەن كەلىسەمىن. راسىندا، جاهاندانۋدى مادەني قۇبىلىسقا ەمەس، وركەنيەتكە بالايمىن ءوز باسىم. ال سول جاھاندانۋدى، ۇلتتىق مادەنيەتتەردى ءوز ەكپىنىمەن ۇشىرىپ، جويىپ كەتەتىن الەمدىك داۋىل دەۋگە بولادى. جاهاندانعان جۇرت ءبىر-بىرىنەن اۋمايتىن ۇيلەر سالۋدا. ماسەلەن، توكيو مەن نيۋ-يوركتەن نە ايىرماشىلىعى بار؟ سول سياقتى ءبىر-بىرىنەن اۋمايتىن ادەت-عۇرىپ، ءبىر-بىرىنەن اۋمايتىن كيىم-كەشەك كيىپ، تۋرا سونداي كينوفيلمدەر كورەدى. سويتەدى دە ءار حالىق ءوزىنىڭ ۇلتتىق كەلبەتىن جوعالتادى. ال جاهاندانۋدىڭ دا كوزدەگەنى - سول. ويتكەنى ول - وركەنيەت، ال وركەنيەتتە ۇلتتىق بەت جوق. ۇلتتىق بەت تەك قانا مادەنيەتتە عانا بار.
اۆتور: ماريام ءابساتتار
دەرەككوز: «الاش ايناسى» گازەتى. 2011
