التايدىڭ ار جاعىندا جۇرگەن ارۋ
شەكارادان شىعارىپ سالعان ارىپتەستەرىم ماعان شاۋەشەك قالاسىندا اۋدارماشى ءارى تاكسي قىزمەتىن كورسەتە الاتىن ءبىر كىسىنىڭ تەلەفونىن بەرگەن ەدى. قىتايلىق كەدەنشىلەر مەن شەكاراشىلاردىڭ تەكسەرۋىنەن وتكەننەن كەيىن تاكسي قىزمەتىن اتقاراتىن جەرگە كەلسەم، كولىك دەگەنىڭىز قاپتاپ تۇر. تاكسي قىزمەتىن اتقاراتىنداردىڭ كوبىسى جەرگىلىكتى قىتايلار مەن ۇيعىرلار ەكەن. قالتامداعى ۇيالى تەلەفونىمدى الىپ، تاكسي ايدايتىن اۋدارماشىعا تەلەفون سوعايىن دەپ ىڭعايلانا بەرگەنىمدە، «اعاي، سىزگە تاكسي كەرەك پە؟» دەگەن ءبىر قىز بالانىڭ جىڭىشكە داۋىسى ەلەڭ ەتكىزدى. جالت قاراسام، ورتا بويلىدان ۇزىنشا، كوزىنە قارا كوزىلدىرىك كيگەن، شاشىن وزىنە جاراسىمدى ەتىپ ءتۇيىپ العان ءاپ-ادەمى قازاقتىڭ قىزى تۇر الدىمدا. ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەيمىن. «تاكسيست سەن بە، قارىنداسىم-اۋ؟» دەپپىن ساسقانىمنان. «ءيا، اعا» دەدى جىلى جىميا. «وندا مەنىڭ جولىم بولدى عوي، اينالايىن. سەن تۇرعاندا ماعان جول باستاۋشىنىڭ دا، اۋدارماشىنىڭ دا قاجەتى جوق شىعار» دەدىم.
شاۋەشەككە قاراي جول تارتىپ كەلەمىز. ءوز ەلىمىزدە بولسا ءبىر ءسارى، جات ەلدە قازاق قىزىنىڭ تاكسي قىزمەتىن كورسەتۋى ادامنىڭ كوڭىلىنە ەرەكشە اسەر ەتەدى ەكەن. قىتايداعى قانداس قارىنداسىمىزدىڭ اتى - ايشا، رۋى - نايمان بولىپ شىقتى. وسى قىزمەتپەن اينالىسقانىنا بەس جىلداي عانا ۋاقىت بولىپتى. قىتاي تىلىنە دە وتە جۇيرىك جانە قالانىڭ بارلىق تۇكپىرىن جاقسى بىلەتىن كورىنەدى. ماعان اۋدارماشى ءارى گيد قىزمەتىن جاقسى اتقارعانى سونشا، بار بولعانى ءۇش ساعاتتىڭ ىشىندە كەلگەن شارۋامدى ءبىتىرىپ الدىم. شەكارادان وتەردە «كەشكە دەيىن كەرى قايتىپ ۇلگەرەم بە؟» دەپ تە قوبالجىعان ەدىم. سودان سوڭ: «ال ايشاجان، قارىنداسىم، ەكەۋمىزدىڭ تانىستىعىمىز ءۇشىن، جات جەردە قانداس قارىنداسىمدى تاپقانىم جانە جۇمىسىمنىڭ ويداعىداي بىتكەنى ءۇشىن جاقسى ءبىر مەيرامحانادان بارىپ ءدام تاتايىق. قالعان اڭگىمەمىزدى سول جەردە جالعاستىرساق قالاي قارايسىڭ؟» دەپ ۇسىنىس جاسادىم. ول قارسى بولعان جوق.
اڭگىمە اراسىندا بىلگەنىم، ءوزى تۇرمىستا جانە ءبىر ۇلى بار ەكەن. جولداسى دا تابىسى جامان ەمەس، ورتانقول بيزنەسپەن اينالىساتىن كورىنەدى. العاشىندا تاكسي جۇرگىزۋشىلىك كاسىبىن باستاعاندا كولىكتى جالعا الىپ، جۇمىس ىستەگەن ەكەن. جالداۋ اقىسى جوعارى بولعاندىقتان، ونى تولەۋ دە قيىنعا سوعىپتى. سودان كەيىن جولداسى ەكەۋى اقىلداسا كەلە بانكىدەن 12 مىڭ دوللار كولەمىندە نەسيە الىپ، سوعان جەكەمەنشىككە ءبىر جەڭىل كولىك ساتىپ العانعا ۇقسايدى. ول كۇندىز-ءتۇنى تىنباي ەڭبەك ەتىپ، نەسيەدەن ەكى جىلدىڭ ىشىندە قۇتىلىپتى. قازىر كولىكتەرى ءوز مەنشىگىندە بولعاندىقتان، ەشكىمگە تاۋەلدى ەمەس، جاعدايلارى دا جاقسى كورىنەدى. «بۇل جەردە جانىڭدى سالىپ تەر توكپەسەڭ، تالپىنباساڭ، تىرشىلىك كەشۋ وتە قيىن، اعا، - دەدى ول ىشىندەگى سىرىن جاسىرماي. - سەبەبى قىتاي ازاماتتارى بيزنەس اشسا، ولار ءبىرىنشى كەزەكتە جۇمىسقا ءوز ۇلتىنىڭ وكىلدەرىن الۋعا تىرىسادى. ءبىزدىڭ اعايىنداردىڭ كوبىسىنىڭ الىس اۋىلداردان قالاعا كەلە الماي، دۇرىس ءبىلىم الا الماي، مال باعۋدان اسا الماي جۇرگەندەرىنىڭ نەگىزگى سەبەبى وسىدا». «ءوزىڭنىڭ ەلگە ورالاتىن ويىڭ جوق پا؟» دەدىم ءسوز اراسىندا. «ونداي ويىمىز بار. ءبىراق ەلگە قايتۋ ءۇشىن دە ەشكىمگە الاقان جايمايتىنداي بولىپ، ءتيىستى قور جيناپ العاننان سوڭ عانا كوشەرمىز. بالام اتاجۇرتتا وقىپ، ەر جەتسە دەگەن ارمانىم بار» دەدى.
جات جۇرتتا جۇرگەن ايشا قارىنداسىمنىڭ مىنا ءسوزى ماعان اجەپتاۋىر وي سالدى. سەبەبى، وسىدان بەس جىل بۇرىن شاۋەشەك قالاسىنان تاكسيمەن ۇرىمجىگە جول تارتىپ بارا جاتقان جولدا مال باعىپ جۇرگەن قازاق اعايىنداردىڭ قوسىنىنا ەرىكسىز توقتاپ، امان-ساۋلىق سۇراسقان ەدىم. جيىرما ءبىرىنشى عاسىرعا قادام باسساق تا، ءتيىستى ءبىلىمى دە جوق، قولدارىنداعى بار بايلىعى بەس التى ءىرى قارا عانا، ال ۇيلەرىندە ەلەكتر جارىعى دا تارتىلماعان كەيبىر اعايىنداردىڭ جۇپىنى تىرلىگىن كورگەندە جۇرەگىم ءبىر قان جىلاپ ەدى. ولاردىڭ سول كەزدە ەلگە قايتساق دەگەن ۇمىتتەرىنىڭ زور ەكەنىن، الايدا، قۇجات دايىنداۋ ماسەلەسى قيىن ەكەنىن ايتقاندارى قۇلاعىمدا جاڭعىرىق سياقتى قالىپ قويىپتى. مىنە، سول وقيعا بۇگىن كوز الدىما قايتادان كەلدى.
وسىلايشا اۋىر ويعا شومىپ كەتكەن ساتىمدە: «اعا، ايتپاقشى، مەن تۋرالى ءبىر قازاق جۋرناليسى وسى قىتايدا شىعاتىن قازاق گازەتىنە ماقالا جازعان بولاتىن، - دەدى ويىمدى ءبولىپ. - بۇل جەردە قازاق قىزىنىڭ تاكسي ايداۋى ۇلكەن جاڭالىق دەسە دە بولادى. ايتەۋىر شەكارا اشىلعالى جاعدايىمىز جاقساردى. بۇعان دا قۇدايعا مىڭ دا ءبىر شۇكىر. قىتايعا بەت العان كوپتەگەن قازاق ازاماتتارى مەنىڭ قىزمەتىمە جۇگىنگەندى جاقسى كورەدى. سوندىقتان تابىسىم دا جامان ەمەس. سەبەبى، مەن تاكسي عانا ەمەس، جولباسشى جانە اۋدارماشى قىزمەتىن دە قوسا اتقارامىن عوي» دەپ كۇلدى. ءبىراز اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ قالىپپىز. ساعاتىما قاراسام، كۇندىزگى ەكىدەن اۋىپ بارادى. ءوز جوسپارىم بويىنشا ساعات بەستەن كەشىكپەي كەرى قايتىپ، شەكارادان ءوتىپ ۇلگەرۋىم كەرەك بولاتىن.
- ايشا، ەندى ساعان ءبىر ءوتىنىشىم بار، شاماڭ كەلسە، سوعان كومەكتەس، - دەدىم.
- قولدان كەلسە ايانار جايىم جوق، اعا، - دەدى ءبيازى تۇردە.
- سەن قاجىعۇمار شابدان ۇلى ەسىمدى جازۋشىنى بىلەسىڭ بە؟
- ارينە، بىلەمىن اعا...
- سەن وندا مەنى سول كىسىنىڭ ۇيىنە اپار. بايبىشەسىنە كوڭىل ايتىپ شىعايىن. ءبىزدىڭ ەلدىڭ ازاماتتارى ول كىسىنىڭ ءوزىن دە، شىعارماشىلىعىن دا كەرەمەت قۇرمەت تۇتاتىنىن بىلە ءجۇرسىن.
- نيەتىڭىز دۇرىس ەكەن. الايدا، ول كىسى ۇيىندە جوق. وسى جاقىندا عانا شەكارادان قازاقستانعا كەتىپ بارا جاتقانىن ءوز كوزىممەن كورگەنمىن.
- قاپ، اتتەگەن-اي، وندا ول كىسىنىڭ جەرلەنگەن جەرىن بىلەسىڭ بە؟ تىم بولماسا باسىنا بارىپ، قۇران وقىپ قايتسام بولار ەدى، - دەدىم قاپالانىپ.
- ءيا، بىلەمىن اعا، ءجۇرىڭىز وندا، - دەپ ورنىمىزدان تۇرەگەلدىك. دارىندى قالامگەرىمىز قاجىعۇمار شابدان ۇلىنىڭ باسىنا كوزگە كورنەكتى بولماسا دا، ورتا مولشەردە قارا مراموردان قۇلپىتاس قويىلىپتى. بۇعان دا ءتاۋبا دەدىم ىشتەي. شاريعات جولىمەن تىزەمىزدى بۇگىپ، قۇران باعىشتادىم. قىتاي ەلىنە تالاي ساپار شەكسەم دە، كوزى تىرىسىندە قاجىعۇمار اقساقالعا جولىعۋدىڭ ءبىر رەتى كەلمەي جۇرەتىن...
ءوزىن كورمەسەم دە، كوپتەن بەرى كوڭىلىمدە جۇرگەندىكتەن بە، قۇران باعىشتاعاننان كەيىن ۇستىمنەن ءبىر اۋىر جۇك تۇسكەندەي، جەڭىلدەپ قالدىم. وسىنداي جىگەرلى، قارا نارداي قايىسپاس ۇلى ادامعا تۋعان جەرىنەن توپىراق بۇيىرماعانى وكىنىشتى ەكەنىن وسىندايدا عانا جەتە سەزىنەدى ەكەنسىڭ...
ۋاقىت كەشكى ساعات بەسكە دە تاياپ قالىپتى. قايتاتىن ۋاقىت تا كەلدى. دالادا كۇن شىجىپ تۇر. جولعا بەت الدىق. ايشا جاڭا تانىسقان اعاسىن دۇرىستاپ شىعارىپ سالايىن دەپ ويلادى ما، بىلمەدىم، ماگنيتوفوندى قوستى دا، تاكسيدىڭ تەرەزەسىن اشتى. قىتاي جەرىندە قازاق ءانى اۋەلەي جونەلدى. بۇل دا كەۋدەسىندە سەزىمى بار ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە كەرەمەت اسەر ەتەدى ەكەن. جات جەردە تانىسقان قارىنداسىمىزدىڭ جاساعان مىنا كومەگىنە، ادامنىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىسقان ادال قىزمەتىنە قالاي ريزا بولمايسىڭ. شەكاراعا جاقىنداپ قالعاندا:
- ايشا، سەن وسى «التايدىڭ ار جاعىنان كەلگەن ارۋ» دەگەن ءاندى بىلەسىڭ بە؟ - دەدىم.
- ارينە، بىلەمىن. بۇل ءان قىتاي قازاقتارىنىڭ ىشىندە كەڭ تارالىپ كەتتى. تويلاردا ءجيى ايتىلادى، - دەدى.
- ال ەندى بۇل ءاننىڭ شىعۋ تاريحىن بىلەسىڭ بە؟
- ارينە، بىلەمىن، - دەپ ءوز بىلگەنىن ايتا جونەلدى.
- ايشا، دەدىم ءسوزىن ءبولىپ.
- مەن سەنەن بۇل ءاننىڭ تاريحى تۋرالى بەكەر سۇراپ وتىرعان جوقپىن. ەندى ەلگە جەتكەن سوڭ ءان شىعارماسام دا، گازەتكە «التايدىڭ ار جاعىندا جۇرگەن ارۋ» دەگەن تاقىرىپپەن ماقالا جازۋ يدەياسى تۋىندادى. سەن وعان قالاي قارايسىڭ؟
- تاقىرىبىڭىز جاقسى ەكەن، مەنى ارۋعا تەڭەسەڭىز جامان بولمادى عوي، اعا- دەپ كۇلدى. اڭگىمەلەسە وتىرىپ، شەكاراعا قالاي جەتكەنىمىزدى دە بايقاماي قالدىق. جات جەردە ەلدەن قالماي ەڭبەك ەتىپ، كەز-كەلگەن قىز بالانىڭ جۇرەگى داۋالاي بەرمەيتىن كاسىپپەن اينالىسىپ جۇرگەن قارىنداسىما العىسىمدى ايتىپ، كەدەندىك شەكاراعا بەتتەدىم. بەس-التى ساعات بولسا دا پىكىرلەس بولعان ايشادىڭ مىنا تىرشىلىگىنە، كورسەتكەن كومەگىنە، اتاجۇرتتان كەلگەن ادامدارعا «اعا» دەپ ەت جۇرەگى ەلجىرەي جاسايتىن ادال قىزمەتىنە ريزا بولدىم. قوشتاساردا: «جولىڭىز بولسىن، اعا، ەلگە سالەم ايتىڭىز» دەدى. نەگە ەكەنىن بىلمەدىم، «ەلگە سالەم ايتىڭىز» دەگەن ءسوزى ماعان قاتتى اسەر ەتتى. سودان كەيىن مەن دە ءوز ريزاشىلىعىمدى ءبىلدىرىپ: «ءيا، اينالايىن قارىنداسىم، ەل جاققا قارايلاپ، ەلدى ساعىنىپ جۇرگەن سەن دە امان بول. كەزدەسكەنشە كۇن جاقسى» دەپ قولىن قىستىم. «راحمەت، اعا» دەپ جىميا كۇلىپ قالا بەردى.
بەكەن نۇراحمەتوۆ، كەدەن قىزمەتىنىڭ پولكوۆنيگى
دەرەككوزى: «ايقىن» گازەتى. 2011
