جاڭا قازاقستانداعى جاڭا وبلىستار: ەلىمىزدىڭ تەرريتوريالىق قۇرىلىمى قالاي وزگەردى

استانا. قازاقپارات - قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ەلىمىزدىڭ اۋماقتىق قۇرىلىمى بىرنەشە رەت وزگەردى. بىردە وبلىس سانى كوبەيسە، ەندى بىردە ازايىپ وتىردى.

ماسەلەن، ەگەمەندىك العان 1991 -جىلى رەسپۋبليكادا 19 وبلىس بولعان، ال 1997 -جىلى 14 وبلىسقا دەيىن قىسقارعان. ال بيىل مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باستاماسىمەن ءۇش جاڭا وبلىس، اتاپ ايتساق اباي، جەتىسۋ جانە ۇلىتاۋ وبلىستارى قۇرىلدى. وسىلايشا، جاڭا قازاقستان جاڭا وبلىستارمەن تولىقتى.

ەل پرەزيدەنتىنىڭ سوزىنشە، اتالعان ايماقتاردىڭ ىشكى ينفراقۇرىلىمى ابدەن توزىپ، حالىقتىڭ دا تۇرمىس- تىرشىلىگى تومەندەپ كەتكەن. سول سەبەپتى دە قازاققا دانا اباي مەن باسقا دا ۇلى تۇلعالاردى سىيلاعان، پايدالى قازباعا باي، كيەلى وڭىرلەردى قايتا جاڭعىرتۋ ءۇشىن اتالعان ايماقتارعا وبلىس مارتەبەسى بەرىلدى. بۇگىندە وبلىس قۇرامىنا كىرەتىن اۋداندار دا، ونىڭ باسشىلارى دا بەلگىلى بولدى. كەيىننەن مەملەكەت باسشىسى جاڭا وبلىستارعا جۇمىس ساپارىمەن بارىپ، ءوڭىردىڭ جۇرتشىلىعىمەن كەزدەستى.

ەندەشە، جاڭادان قۇرىلعان وبلىستارعا شولۋ جاساپ كورەيىك.

مەملەكەتتىڭ تۇراقتى دامۋى ءۇشىن ەلدەگى وڭىرلەردىڭ بارلىعىنا بىردەي كوڭىل ءبولىپ، بىردەي دامىتۋعا كۇش سالۋ كەرەك. مەملەكەت باسشىسى 2019 -جىلعى جولداۋىندا دا ايماقتاردى جەتىلدىرۋ بويىنشا ماسەلە كوتەرگەن بولاتىن. ونىڭ «قۋاتتى وڭىرلەر - ەل دامۋىنىڭ درايۆەرى» اتتى ۇلتتىق جوباسى دا وڭىرلەردەگى ينفراقۇرىلىمدى، حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيىن، ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋعا باعىتتالىپ وتىر. سودان دا بولار، بيىل كوكتەمدەگى جولداۋىندا پرەزيدەنت وڭىرلەردى جەتىلدىرۋگە ەرەكشە ءمان بەرىپ، وسىدان 25 جىل بۇرىن وبلىس مارتەبەسىنەن ايىرىلعان وڭىرلەرگە وسى اتاۋىن قايتارىپ بەرۋدى ۇسىندى. بيىلعى 4-مامىردا مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءتيىستى جارلىعى جاريالانىپ، 8-مامىردا كۇشىنە ەندى. ەندى اتالعان وبلىستارعا جەكە- جەكە توقتالايىق.

اباي وبلىسىنىڭ قۇرامىنا 8 اۋدان مەن 2 قالا ەندى

وسىدان 25 جىل بۇرىن، ياعني 1997 -جىلى سول كەزدەگى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن سەمەي وبلىسى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ قۇرامىنا ەنگەن ەدى. سودان بەرى ءوڭىر حالقىنىڭ تۇرمىسى تومەندەپ، ينفراقۇرىلىمى دا توزىپ كەتتى. تۇرعىنداردىڭ سەمەي وڭىرىنە وبلىس اتاۋىن قايتارىپ بەرۋ جايلى وتىنىشتەرى باق بەتتەرى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە كوپتەپ جازىلدى. «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن باسشىلىققا الاتىن ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ بۇل جولى دا ەل تىلەگىن ورىنداپ، بيىلعى جولداۋىندا سەمەي وڭىرىنە جەكە وبلىس مارتەبەسىن قايتارىپ بەرۋدى ۇسىندى. وسىلايشا جاڭادان اباي وبلىسى قۇرىلدى.

«ەڭ الدىمەن، سەمەي ايماعىندا اباي وبلىسىن قۇرۋدى ۇسىنامىن. سەمەي قالاسى جاڭا وبلىستىڭ ورتالىعى بولادى. وسى ماسەلەنى ايماق تۇرعىندارى كوپتەن بەرى ايتىپ جۇرگەنىن بىلەمىن. قازىر ول جاقتا شەشىمىن تاپپاعان تۇيتكىلدەر از ەمەس. مىسالى، ايماقتىڭ ىشكى ينفراقۇرىلىمى ابدەن توزعان. كەزىندە الاش ارىستارىنىڭ باسىن قوسقان سەمەي قالاسىنىڭ جاعدايى دا ءماز ەمەس. ءبىز تاريحي ادىلدىكتى ورناتىپ، ۇلىلارىمىز دۇنيەگە كەلگەن كيەلى ولكەنى قايتا جاڭعىرتۋعا ءتيىسپىز»، - دەگەن ەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.

جاڭادان قۇرىلعان اباي وبلىسىنىڭ قۇرامىنا 8 اۋدان مەن 2 قالا ەندى. شىعىس قازاقستان وبلىسىنان ءبولىنىپ شىققان بۇل ءوڭىردىڭ اۋماعى - 185,5 مىڭ شارشى مەتر. ورتالىعى - سەمەي قالاسى. قۇرامىنا ەنگەن 8 اۋدان - اباي، اياگوز، اقسۋات، بەسقاراعاي، بورودۋليحا، جارما، كوكپەكتى، ءۇرجار. سونداي- اق 2 قالا، ناقتىراق ايتساق، سەمەي مەن كۋرچاتوۆ قالالارى ەندى. جاڭا وبلىستا 638,3 مىڭ ادام تۇرادى. وبلىس اكىمى - نۇرلان تەلمان ۇلى ۇرانحايەۆ.

قىركۇيەك ايىندا مەملەكەت باسشىسى جاڭادان قۇرىلعان اباي وبلىسىنا جۇمىس ساپارىمەن بارىپ، ايماقتىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەستى. ول ءوز سوزىندە وبلىستىڭ قايتا قۇرىلۋى ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق ماسەلەلەرىن جەدەل شەشىپ، تۇرعىنداردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. «ينۆەستيتسيانىڭ كەلۋىنە، ونەركاسىپ پەن جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا جاعداي جاسايدى. ايماقتى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن تىكەلەي قارجىلاندىرۋ جۇيەسى جۇزەگە اسادى. بۇل شەشىم - شىن مانىندە، تاريحي ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇرۋى. ءبىز جاڭادان قۇرىلعان وبلىستى ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعاسىنا دەگەن ەرەكشە قۇرمەت بەلگىسى رەتىندە اباي دەپ اتادىق. ويتكەنى اباي - ۇلت پەن جۇرتتىڭ سيمۆولىنا اينالعان ۇلى تۇلعا. سەمەي مەن اباي - ءبىر-بىرىنەن ەشقاشان اجىرامايتىن ۇعىمدار» - دەگەن ەدى پرەزيدەنت.

وسىلايشا، كۇزگى ساپار بارىسىندا ول ۇكىمەتكە اباي وبلىسىن دامىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىردى.

جالپى بۇل جاڭالىقتى ءوڭىر تۇرعىندارى قۋانا قابىلدادى. بۇنى قوعام بەلسەندىسى، سەمەي ءوڭىرىنىڭ تۋماسى ءساتجان قاسىمجان ۇلىنىڭ اگەنتتىككە بەرگەن سۇحباتىنان ايقىن اڭعارامىز. ول اڭگىمە بارىسىندا شيرەك عاسىردان بەرى دەربەستىگىنەن ايىرىلىپ، كۇنى وسكەمەنگە قاراپ قالعان سەمەيدىڭ قايتا تۇلەۋىنە پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باس بولىپ، جول اشقانى ءوڭىر حالقىن قۋانتقانى جونىندە ايتىپ وتكەن ەدى.

«شىنى كەرەك، بۇل ماعان عانا ەمەس، سەمەيلىكتەردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىنە ەرەكشە اسەر ەتكەن ەلەۋلى وقيعا بولدى.. . قازىر حالىقتىڭ جاڭادان جۇمىس ورىندارى اشىلاتىنىنا، قالا تىنىسىنا قان جۇگىرەتىن جاڭا قادامدار جاسالاتىنىنا، جالپى ەرتەڭگى كۇنىنە دەگەن سەنىمى ويانىپ كەلەدى. ارينە، كوپ جىلدان بەرى تۇرالاپ قالعان قالا وبلىس ورتالىعىنا اينالا سالا كەرەمەت بولىپ شىعا كەلمەيتىنى تۇسىنىكتى جايت»، - دەدى ول سۇحباتىندا.

«ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ تۋريستىك الەۋەتى زور»

مەملەكەت باسشىسى 16-ناۋرىزداعى جولداۋىندا بۇرىنعى جەزقازعان وبلىسىنىڭ اۋماعىندا ۇلىتاۋ وبلىسىن قۇرۋدى ۇسىندى. جەزقازعان دا سەمەي ءوڭىرى سەكىلدى 1997 -جىلى وبلىس ستاتۋسىنان ايىرىلعان بولاتىن. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، «بۇل ايماقتا دەربەس وبلىس قۇرۋ - ەكونوميكالىق قانا ەمەس، رۋحاني جاعىنان دا ماڭىزدى شەشىم». وسىلايشا، 4-مامىردا جاڭا وبلىستىڭ قۇرىلۋى جونىندە جارلىققا قول قويىلىپ، اتالعان زاڭ 8-مامىردا ءوز كۇشىنە ەنگەن ەدى.

«كەڭ بايتاق قازاق جەرىنىڭ ءدال جۇرەگىندە ورنالاسقان ۇلىتاۋدىڭ ءتول تاريحىمىزداعى ورنى ەرەكشە. ەل تاعدىرى شەشىلگەن ۇلى جيىندار وسىندا وتكەن. سارىارقانىڭ تورىندە ورنالاسقان بۇل ايماقتىڭ تۋريستىك الەۋەتى وتە زور. ونىڭ وندىرىستىك قۋاتىن، لوگيستيكالىق مۇمكىندىگىن ۇتىمدى پايدالانۋ كەرەك. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىز ۇلىتاۋ ايماعىنىڭ دامۋىنا جول اشامىز»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى ءوز جولداۋىندا.

قازىرگى تاڭدا اتالعان ايماقتىڭ اكىمشىلىك- اۋماقتىق قۇرىلىمى دا، باسشىلىق قۇرامى دا بەلگىلى بولدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ 4-مامىرداعى جارلىعىنا سايكەس، جاڭا ءوڭىردىڭ قۇرامىنا وبلىستىق ماڭىزى بار ءۇش قالا - جەزقازعان، قاراجال جانە ساتبايەۆ، سونداي-اق ەكى اۋدان جاڭاارقا مەن ۇلىتاۋ ەندى. وبلىس اۋماعى - 188936,61 شارشى ك م، ال حالىق سانى - 230 مىڭ ادام. وبلىس باسشىلىعىنا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، سول ءوڭىردىڭ تۋماسى بەرىك ءابدىعالي ۇلى كەلدى.

دەسە دە، مەملەكەت باسشىسى ايتپاقشى، ءوڭىردىڭ وندىرىستىك قۋاتى مەن لوگيستيكالىق مۇمكىندىگىن بارىنشا پايدالانۋ كەرەك. بۇل پىكىرمەن، اسىرەسە جەزقازعان ءوڭىرىنىڭ تۇرعىندارى تولىقتاي كەلىسەدى. جولداۋ جاريالانعان تۇستا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ بۇل حاباردى قۋانىشپەن قابىلداعانىن الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ب ا ق بەتتەرىنەن انىق بايقادىق.

بيىلعى ماۋسىمدا ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلىتاۋ وبلىسىنا باردى. جەزقازعان قالاسى مەن ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ جاعدايىمەن تانىسقان پرەزيدەنت ءوڭىردى دامىتۋ جونىندەگى ۇسىنىستاردى قولدايتىنىن ايتتى. مەملەكەت باسشىسى، ەڭ الدىمەن، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت ەكەنىن ەسكەرتتى. قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇكىمەت پەن وبلىس اكىمدىگىنە جول، ەكولوگيا، ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا كۇش سالۋدى تاپسىرعان ەدى.

وسى تۇستا ايتا كەتەيىك، جەزقازعان ءوڭىرىنىڭ تۋماسى، ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ زاڭناما جانە سوت- قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، دەپۋتات ارمان قوجاحمەتوۆ ءبىزدىڭ پورتالعا بەرگەن سۇحباتىندا جەرلەستەرىنىڭ قاتتى قۋانعانىن اتاپ ءوتىپ، مۇنىڭ جەزقازعان ءوڭىرىنىڭ دامۋىنا سەرپىن بەرەتىنىن ايتقان بولاتىن. سونداي-اق ول جاڭا وبلىستاعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە توقتالىپ، ءوڭىردىڭ مۇمكىندىكتەرىن، شەشىمىن تابۋى ءتيىس ماسەلەلەردى دە تىلگە تيەك ەتتى.

«جەزقازعان ايماعى مينەرالدى رەسۋرستارعا وتە باي. سوندىقتان جەر قويناۋىنداعى پايدالى قازبالاردى پايدالانۋ سالاسىندا ينۆەستورلاردى كوبىرەك تارتۋىمىز قاجەت. ۇلكەن جەر ۋچاسكەلەرى دە مال وسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. كەڭەس داۋىرىندە جەزقازعان وبلىسىندا ميلليون مال باسى بار سوۆحوزدار، قوجالىقتار بولعان. ءوڭىردىڭ مال شارۋاشىلىعىن دا باسىم باعىت رەتىندە ماقسات ەتىپ قويۋىنا مۇمكىندىك زور. كەيدە ءبىزدىڭ مال ەتى قازاقستانداعى «ەڭ ءدامدى ەت» شىعار دەپ ويلايمىن. بۇل - ءبىرىنشى. ەكىنشى باعىت - تۋريزم سالاسى. بۇل تۋرالى ەل پرەزيدەنتى دە جولداۋدا توقتالىپ، ايتىپ ءوتتى»، - دەپ وي بولىسكەن ەدى.

الماتى وبلىسى ەكىگە ءبولىندى: جەتىسۋ جانە الماتى

جاڭادان قۇرىلعان تاعى ءبىر وبلىس - جەتىسۋ. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 16-ناۋرىزداعى جولداۋىندا الماتى وبلىسىن ەكىگە ءبولۋدى ۇسىندى. ويتكەنى حالىق سانىنىڭ كوپتىگى، ودان كەيىن وبلىس ورتالىعى مەن اۋدان- اۋىلدار اراسىنىڭ قاشىق بولۋى وڭىردەگى ازاماتتار ءۇشىن پروبلەماعا اينالىپ وتىر. حالىقتىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتىپ ءارى ايماقتىڭ دامۋىنا جاڭا ءار بەرۋ ءۇشىن بۇرىنعى الماتى وبلىسى تەرريتورياسىندا جەتىسۋ جانە الماتى وبلىستارى قۇرىلدى.

«الماتى اگلومەراتسياسىنا قاتىستى تۇيتكىلدەر كوپ. وبلىس تۇرعىندارى نەگىزىنەن قالا توڭىرەگىنە شوعىرلانعان. ۇزىناعاشتاعى نەمەسە تالعارداعى ماسەلەنى سوناۋ تالدىقورعاندا وتىرىپ شەشۋ وڭاي ەمەس. وبلىس ورتالىعىنا بارۋ ءۇشىن حالىقتىڭ الىسقا سابىلۋىنا تۋرا كەلەدى. وسى جانە باسقا دا جايتتاردى ەسكەرە وتىرىپ، الماتى وبلىسىن ەكىگە ءبولۋدى ۇسىنامىن. بۇل وڭىردە جەتىسۋ جانە الماتى وبلىستارى قۇرىلادى. الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعى قاپشاعايدا بولۋى كەرەك. ال جەتىسۋ وبلىسىنىڭ ورتالىعى تالدىقورعاندا ورنالاسادى. بۇل قادامدار ايماقتاردى دامىتۋ ىسىنە تىڭ سەرپىن بەرەدى دەپ سانايمىن»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى ءوز جولداۋىندا.

ءسويتىپ، 4-مامىردا ەل پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعى جاريالانىپ، جەتىسۋ مەن الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعى بەكىتىلدى، كەيىننەن باسشىلىق قۇرامى دا بەلگىلى بولدى. جەتىسۋ وبلىسىندا 650 مىڭعا جۋىق ادام تۇرادى. وبلىستىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى الماتى وبلىسىنىڭ بۇرىنعى ورتالىعى - تالدىقورعان قالاسى. وبلىسقا سەگىز اۋدان - اقسۋ، الاكول، ەسكەلدى، قاراتال، كەربۇلاق، كوكسۋ، پانفيلوۆ، سارقان اۋداندارى، ەكى قالا - تالدىقورعان جانە تەكەلى قالالارى كىرەدى. وبلىس باسشىسى بولىپ بۇرىنعى سەنات دەپۋتاتى بەيبىت وكسىكباي ۇلى يسابايەۆ تاعايىندالدى.

سونىمەن قوسا بۇرىنعى قاپشاعاي قالاسىنا دىنمۇحاممەد قوناۆتىڭ ەسىمى بەرىلىپ، شاھار الماتى وبلىسىنىڭ ورتالىعىنا اينالدى.

ەسكە سالايىق، قازان ايىندا مەملەكەت باسشىسى جەتىسۋ وبلىسىنا جۇمىس ساپارىمەن بارىپ، ءوڭىردىڭ تۇرعىندارىمەن كەزدەستى. ول كەزدەسۋ بارىسىندا بۇرىنعى الماتى وبلىسىنىڭ جەر كولەمى ءتىپتى ۇلكەن بولعانىن، جەرگىلىكتى باسقارۋ ءىسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن وبلىستى ەكىگە ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعانىن جەتكىزدى. «بۇل - مۇقيات ويلاستىرىلىپ جاسالعان قادام جانە تۇرعىندار ءۇشىن قولايلى ەكەنى انىق. قازىر جەتىسۋدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قۋاتىن ارتتىرۋعا بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ، قولداۋ كورسەتىلىپ جاتىر. بۇل شەشىم ايماققا ينۆەستيتسيا تارتۋعا، ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى»، - دەدى ول.

سونىمەن قوسا قاسىم-جومارت توقايەۆ ءوز سوزىندە جەتىسۋ ءوڭىرىنىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپىن بەرەتىن كەيبىر ماسەلەلەرگە ارنايى توقتالدى. ەڭ الدىمەن، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدى جانە ازىق- تۇلىك ونىمدەرىن ءوندىرۋدى ءبىرىنشى ماسەلە رەتىندە اتادى. بۇدان بولەك ول ترانزيتتىك مۇمكىندىكتى ەسكەرە وتىرىپ، ايماققا حالىقارالىق كولىك-لوگيستيكالىق كومپانيالاردى تارتۋ ماڭىزدى ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى. وڭىردەگى تاعى باسقا دا تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە توقتالىپ، ءوڭىر باسشىلىعى مەن ۇكىمەتكە ايماقتى دامىتۋعا قاتىستى ءبىرقاتار تاپسىرما بەردى.

جاڭا وبلىستاردىڭ قۇرىلۋى - كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى جولداۋىندا وبلىس مارتەبەسىنەن ايىرىلعان وڭىرلەردە تۇرعىندار سانى ازايىپ، تۇرمىس ساپاسى تومەندەپ كەتكەنىن اتاپ وتكەن ەدى. ەندى مىنە، وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن رەسپۋبليكادا جاڭادان ءۇش وبلىس قۇرىلدى. ءسويتىپ، ەلىمىزدەگى وبلىستار سانى 17 گە جەتىپ وتىر. ەندىگى مىندەت - ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتىپ، ىشكى ينفراقۇرىلىم مەن ءوندىرىستى دامىتىپ، جالپى ايماقتىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ بولماق.

اۆتور

نازەركە سۇيىندىك