ەرتەدە ايەلدى بوساندىرۋ ءراسىمى قالاي جاسالعان؟
دامىعان زاماندا ايەلدى بوساندىراتىن ارنايى ماماندار، گينەكولوگتار بارى بەلگىلى. ال بۇرىن بۇل ءراسىم قازىرگىگە قاراعاندا مۇلدە بولەك بولعان.
ءتىلشى ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلىنىڭ دەرەكتەرىنە جانە حالەل ارعىنبايەۆتىڭ «قازاق حالقىنداعى سەميا مەن نەكە» اتتى ەڭبەگىنە سۇيەنىپ، قازاق داستۇرىندە بوساندىرۋعا قاتىستى قانداي ەرەكشەلىك بولعانىنا شولۋ جاسادى.
«ايەلدەر ءبارىن بايقاعان». ارقان كەرۋ ءراسىمى
اشىق دەرەككوز مالىمەتتەرىندە ايى-كۇنى جەتكەن ايەلدى بوساندىراتىن ساتتە بۇل ءىستى مەڭگەرگەن، تاجىريبەلى ەگدە ادامدار ارالاسقانى ايتىلادى. سونىڭ ىشىندە بوساناتىن ۋاقىتى جەتكەن ايەلگە جاقىن تۋىستارى دا كومەككە كەلگەن. ولار ايەلدى دەمەپ، ءارى قاراي وتىرىپ-تۇرۋىنا كومەكتەسكەن. سودان كەيىن تولعاق جيىلىسە، باقان الدىرىپ، ونى كەرەگەگە تىرەپ، باقانعا جالپاق باۋ بايلاعان. بۇل ءراسىم «ارقان كەرۋ» دەپ اتالعان. ۇيگە باقان كىرگىزۋ راسىمىنە دە ايەلدەر جاعى ءبارىن بايقاپ وتىرعان ويتكەنى باقان باس تۇسىنان كىرگىزىلسە، دۇنيەگە قىز بالا، ال تۇيىق تۇسىنان كىرگىزىلسە، ومىرگە ۇل كەلەدى دەپ سەنگەن.
ەرتەدە ايەلدى كىم بوساندىرعان؟
ەتنوگراف بولات بوپاي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، ەرتەدە اۋىلدا ايەل تولعاتىپ جاتسا، تۋىت انالار كومەككە كەلگەن. ولار تولعاعى قىسقان ايەلدى ورنىنان دەمەپ تۇرعىزىپ، كيىز ءۇيدىڭ كەرەگەسىنىڭ باسىنان ۇستاتقىزعان نەمەسە جالپاق قۇرى ءجىپتى ءۇيدىڭ ءبىر باسىنان ەكىنشى باسىنا تارتىپ، ايەلدىڭ ەكى قولتىعىنان وتكىزىپ، ءجىپتىڭ ىرعاعىمەن اقىرىنداپ ايەلدىڭ تولعاعىنا ىلەستىرىپ، بوساندىرعان.
«تۋىت انالار قازاقتىڭ ىرىم-تىيىمدارى، ءجون-جورالعىلارى مەن سالت-ءداستۇرى ارقىلى وزدەرىنىڭ ءومىر تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، دۇنيەگە كەلەتىن ءسابيدى، بوسانعان ايەلدى امان الىپ قالۋ ءۇشىن ايلا-ءتاسىل، ىرىمدار جاساعان. ولار بىرنەشە نەمەسە بىرەۋ دە بولۋى مۇمكىن. تۋىت انا ءجىپتى ىرعاتا وتىرىپ، ايەلگە كەرەگەنىڭ باسىن ساناتادى. ول تولعاقتى ۇمىتتىرۋ ءۇشىن جاسالادى»، - دەيدى ەتنوگراف.
بولات بوپاي ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، تولعاق كۇزەتىپ وتىرعان ايەلدەر دە ۇيدەن شىقپاعان ەكەن.
«شىعۋعا تۋرا كەلسە، باسىنداعى جاۋلىعىن، ورامال مەن قولجاۋلىعىن سول جەرگە قويىپ كەتەدى. سەبەبى ول ايەل دالاعا شىقسا، ونىمەن بىرگە تولعاق بىرگە ىلەسىپ كەتەدى دەگەن. ال جاۋلىعىن، ورامالىن قويىپ كەتسە، تولعاتىپ وتىرعان ايەل ونىڭ قايتىپ كەلەتىنىن ءبىلىپ، الاڭداماعان. سوندىقتان تولعاتقان ايەلدىڭ «ءبىر اياعى كوردە، ءبىر اياعى جەردە» دەيدى»، - دەيدى ول.
بەل تارتۋ ءادىسى بالانىڭ تەز ءارى ساۋ دۇنيەگە كەلۋىنە كومەكتەسەتىنى تالاي مارتە دالەلدەنگەن. سونداي-اق، قازاقتىڭ ايەلدى ەجەلگى بوساندىرۋ داستۇرى ەۋروپادا، جاپونيا، امەريكا، قىتاي، فرانسيا، گەرمانيا سياقتى ەلدەردە دە دامىعان ەكەن.
«قازاق ايەل جاتىپ بوسانسا، باسىنا قان كوپ كەتەتىنىن بىلگەن. وتىرىپ، تۇرەگەلىپ نەمەسە سۋدا بوسانسا، قۇرى ءجىپ سەكىلدى قولتىعىنان سۇيەپ بوساندىرسا، قاۋىپسىز بولاتىنىن عىلىم جاعىنان دا دالەلدەنگەن. قازاقتىڭ بوسانعان ايەلگە جاساعان قامقورلىعى شەكسىز. بوسانعاننان كەيىن دە ءسابيدىڭ كىندىك اناسى، تۋىت، جورگەگىنەن كوتەرىپ العان اناسى بولعان جانە قالجا سويۋ، ونى تاماقتاندىرۋ، كۇتۋ حالقىمىزدىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان ۇلكەن ءداستۇرى»، - دەيدى ەتنوگراف.
تاعى قانداي ءراسىم بولعان؟
حالەل ارعىنبايەۆتىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، كەلىننىڭ بويىنا بالا بىتكەن ساتتە ەنەسى ونى قامقورلىعىنا العان. وسىلايشا، ەنەسى ابىسىن- اجىننىڭ، اۋىل ايەلدەرىنىڭ باسىن قوسىپ، «قۇرساق شاشۋ» تويىن وتكىزگەن. بۇلاي اتالۋى دا تەگىن ەمەس. ويتكەنى كەلگەن ايەلدەر شاشۋىن الا كەلگەن ءارى ونى ايەلگە قاراي شاشقان. وسى ءراسىم كەزىندە تاجىريبەلى ايەلدەر بىلگەنىن بولىسكەن. ماسەلەن، ادەتتە 1,5 ايدا جەرىكتىك باستالاتىنىن، 5 اي ىشىندە بالا قيمىلدايتىنىن تۇسىندىرگەن. بۇل ءداستۇر ءالى كۇنگە دەيىن جالعاسىن تاپقان. ءتىپتى شوۋ-بيزنەس وكىلدەرى ىشىندە دە بايقالادى. سونىڭ ءبىرى قاراقات ءابىلدينا قىزىنا اياعى اۋىر بولعان كەزدە «قۇرساق شاشۋ» تويىن وتكىزگەن ەدى.
«يتكە كەت دەمەيدى». اياعى اۋىر ايەلگە قاتىستى قانداي ىرىمدار بولعان؟
قازاق اياعى اۋىر ايەلدى تۇندە دالاعا شىعارماعان، جارى ۇيدە بولماعاندا، تۇندە جالعىز جاتقىزباعان. ويتكەنى حالىق تانىمىندا «اياعى اۋىر ايەلگە جىن- شايتان ءۇيىر كەلەدى» دەگەن سەنىم قالىپتاسقان. سونىمەن قاتار، كيىز ۇيگە قامشى، قاسقىردىڭ اۋىزى، بۇركىتتىڭ تۇمسىعان ىلگەن.
تاعى ءبىر قىزىق تىيىم - ىشتەگى بالا امان دۇنيەگە كەلۋى ءۇشىن بالا قيمىلداعانشا نەمەسە ايەلدىڭ جەرىگى قانعانشا، يتكە «كەت» دەگىزبەۋ. سونداي-اق، «ۇزاق ۋاقىت تولعاق كەلمەيدى» دەگەن قورقىنىشپەن اياعى اۋىر ايەلگە تۇيە ەتىن جەگىزبەگەن. تۇيە ەتىن جەسە، 9 اي ەمەس، 12 ايدا بوسانادى ەكەن. حالەل ارعىنوۆ دەرەكتەرىندە ايەلدىڭ تولعاعى تەز كەلۋى ءۇشىن بۇكىل ابدىرە اشىلىپ، تەڭ شەشىلگەنى، ءتۇيىن تارقاتىلعانى ايتىلادى.
«وتا دا جاسالعان». ايەل بوسانا الماسا، نە ىستەگەن؟
قازاق ەرتەدە اياعى اۋىر ايەل بوسانا الماسا، ايەلدەردىڭ بىرىنە نەمەسە قايىن ىنىلەرىنىڭ بىرىنە بەلىن تارتقىزعان. بۇل تۋرالى حالەل ارعىنوۆ دەرەكتەرىندە كەلتىرگەن. بەل تارتقان ادام ايەلدىڭ ارقا تۇسىنا وتىرىپ، شەمىرشەكتەن تومەن قاراي سىلاعان. سونداي-اق، ايەلدىڭ ءىشىن قويدىڭ قۇيرىق مايىمەن سىلاعان.
ال ايەل بوسانا الماي، بالا تەرىس كەلسە، قازاقتىڭ وتاشىلارى سىرتىنان تۇزەتىپ جىبەرگەن. كەيدە بالا ىشتە ولگەنىن بىلسە، انانى امان الىپ قالۋ ءۇشىن قولىن سالىپ، بالانى سۋىرىپ العان. شەبەر وتاشىلار كەيدە ايەلدى امان الىپ قالعان، كەيدە مۇنداي وتالار ءساتسىز دە جۇزەگە اسىرىلعان.
Massaget.kz
