قازاق ايەلدەرى نە ءۇشىن ورامال تاققان؟ ەتنوگرافتار ءتۇسىندىردى
ونى قازىرگە دەيىن ساقتالعان تاريحي قۇجاتتار، كارتينالار مەن ونداعى بەينەلەر دالەلدەيدى. قازاقستاندىق ەتنوگرافتاردىڭ سوزىنشە، ايەل بالاسى ەس توقتاتىپ، وتباسىلىق ومىرگە قادام باسقاندا، كەلىن بولىپ تۇسكەندە بەتاشاردان كەيىن ەنەلەرى باسىنان ساۋكەلەسىن شەشىپ، اق ورامال سالعان. «ورامالمەن ورانىپ تۇمشالانباعان» دەيدى ەتنوگراف عاليا قايداۋىل قىزى.
بۇل پىكىرمەن ونىڭ ارىپتەسى دوسىمبەك قاتران ۇلى دا كەلىسەدى. ەتنوگرافتار قازاق سالتىندا ورامال تاعۋدىڭ ءمانى قانداي بولعانىن ءتۇسىندىرىپ بەردى.
«ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق، ەكىنشى بايلىق - اق جاۋلىق» دەگەن قازاق حالقىنىڭ دانالىعى بار. مۇنداعى اق جاۋلىق ءسوزىن عاليا قايداۋىل قىزى ايەل - انا ءسوزىنىڭ بالاماسى دەپ ءتۇسىندىردى.
«جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقان. باس ەكەۋ بولماي، مال تورتەۋ بولمايدى. ايەل زاتىنىڭ باستى جابۋى - ەڭ الدىمەن، شاشتى ساقتاۋى. قادىرى مەن قاسيەتىن باعالاي ءبىلۋى. ەتيكالىق، ەستەتيكالىق، گيگيەنالىق ءمانى زور»، - دەيدى ەتنوگراف عاليا قايداۋىل قىزى.
ونىڭ سوزىنشە، قازاق ايەلدەرىنىڭ جاۋلىق جابۋىنىڭ ءمانى مەن ءسانى ەرەكشە ۇيلەسىم تاپقان.
«ورامالمەن ورانىپ تۇمشالانباعان. بەت-الپەتىنىڭ ءارىن اشىپ، تالعامى مەن دەڭگەيىن سىپايى عانا كەستەلەنگەن ورنەكتەرمەن اشەكەيلەگەن. جاس ەرەكشەلىگى مەن دارەجە دەڭگەيىنە قاراي جاۋلىقتى دا، كيمەشەكتىڭ دە ءپىشىمى مەن سالتانات ءسانىن ۇيلەستىرە بىلگەن»، - دەيدى ەتنوگراف.
«قازاقتىڭ ەتنوگرافيالىق كاتەگوريالار، ۇعىمداردىڭ اتاۋلارىنىڭ ءداستۇرلى جۇيەسى» ەنتسيكلوپەدياسىندا «اق جاۋلىق» سوزىنە مىناداي انىقتاما بەرگەن: «ايەلدەردىڭ باسكيىمى، ورامالى. بۇل اتاۋ كەيبىر وڭىرلەردە ساۋكەلەگە، كيمەشەكتىڭ دەتالى، جامىلعىسى ورنىندا دا قولدانىلادى. باسقا باسكيىمدەرى ءتارىزدى اق جاۋلىققا قاتىستى قاسيەتتى كيىم رەتىندە قاستەرلەنەدى».
ەتنوگراف دوسىمبەك قاتران ۇلىنىڭ سوزىنشە، قازاقتا قىز بالا بولسىن، ۇل بالا بولسىن ورامال سالمايدى، شىت تاقپاي ەركىن وسەدى. ول كيىمنىڭ باستاپقى ماقساتىن ەسكە سالدى. ەتنوگراف ءقازىر كيىمگە ءدىني سالتتىق عۇرىپتىق ءمان بەرىلگەن دەپ ەسەپتەيدى.
«تاقيا، بورىك كيۋ بار، ءبىراق ول باستى جىلى ۇستاۋ ماقساتىندا قولدانىلعان. جالپى، كيىمنىڭ ماقساتى نەدە؟ تابيعي اسەردەن قورعانۋ. ول كەيىن بارىپ الەۋمەتتىك مانگە يە بولعان دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. كيىمنىڭ نەگىزگى قىزمەتىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك»، - دەيدى ول.
دوسىمبەك قاتران ۇلى قىز بالا تۇرمىسقا شىققاندا ورامال تاققانىن ايتتى.
«ورامال تاعۋ قىز بالاعا كەلە بەرمەيدى. ول ۇزاق جولعا شىققاندا، بورىگى ۇشىپ كەتپەس ءۇشىن، شاشىن وراۋ ءۇشىن تاعىپ قويادى. بۇل پراكتيكالىق قاجەتتىلىكتەن تۋادى.
ال ۇل بالالار وڭ جاق شەكەسىنە شاعىن عانا ورامالدى ءتۇيىپ قويادى. ول ايەل زاتى سەكىلدى ارتىنا تۇيمەيدى. ال كوبىنە اتقا مىنگەندە قۇلاعىنا جەل كىرمەۋى ءۇشىن بالالار، جىگىتتەر مەن قارت كىسىلەر دە تاققان»، - دەيدى ول.
ەتنوگراف باستى جاۋىپ ءجۇرۋ - حالىقتىڭ دۇنيەتانىمدىق كوزقاراستارىندا بار ەكەنىن دە جاسىرمادى.
«ەركەك ادام وراي تۇسىن جاۋىپ ءجۇرۋى كەرەك دەيدى. باستى قادىرلەپ، ونى جاۋىپ تاقيا، تىماق، بورىك كيگەن.
ايەل ادامدا دا سونداي. اشىق- شاشىق جۇرگەننەن جيناقى جۇرگەندى قۇپ كورگەن. بۇگىنگىدەي كيىمگە ءدىني سالتتىق عۇرىپتىق ءمان بەرۋگە بولمايدى. ءداستۇرلى ورتانىڭ تانىمىنا كەلمەيدى دەپ ايتامىز»، - دەدى مامان.
